شهید حکیم خالق طرح های ژرف و تحلیل های واقع بینانه بود

به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، حجت الاسلام سیدمحمود حکیم فرزند آیت الله شهید سیدمجید حکیم است. شهید سیدمجید حکیم پسرعموی شهید محراب سیدمحمدباقرحکیم در سال 1986 در زندان حزب بعث در بغداد به شهادت رسید. سیدمحمود حکیم در سال 1983 همراه یک گروه 54نفره از اعضای خاندان حکیم بازداشت و در سال 1991 پس از شکست ارتش عراق درجبهه جنگ کویت،و در پی سرکوب قیام سراسری مردم عراق آزاد شد. او در سنین جوانی و پس از پایان تحصیلات دانشگاهی سرگرم تحصیل در حوزه علمیه نجف اشرف شد که در حال حاضر نیز همچنان ادامه دارد. وی اکنون مسئولیت اداره مؤسسه حفظ و نشر میراث شهید محراب آیت الله سیدمحمدباقرحکیم را برعهده دارد.

این مؤسسه در چه زمانی تأسیس شد و اهداف آن چیست؟
 
مؤسسه حفظ میراث شهید محراب آیت الله سیدمحمدباقرحکیم در اول ماه محرم سال 1383هجری شمسی پس از گذشت شش ماه از شهادت آیت الله حکیم تأسیس شد. یکی از دلایل تأسیس این مؤسسه این است که شهید حکیم میراث عظیم و گرانبهایی از دستاوردهای فکری و علمی از خود برجای گذاشت. سخنرانی های عدیده ای که در آنها پیرامون مسائل سیاسی،علمی و اجتماعی سخن گفته است،حدود چهارهزار و پانصد سخنرانی است. این در حالی است که صدها گفت وگوی مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی و سایر فعالیت های علمی ایشان از این رقم سخنرانی ها مستثنی است. شهید سیدمحمدباقرحکیم نماد حوزه و دانشگاه بود. نقش هماهنگ کننده و تحکیم ارتباط میان حوزه های علمی و دانشگاه ها را ایفا می کرد. او پیام رسان اندیشه های حوزوی به دانشگاه ها و انعکاس دهنده دستاوردهای علمی و آکادمیک دانشگاه ها به حوزه های علمیه دینی بود.
درحال حاضر مؤسسه حفظ میراث شهید حکیم اهداف و برنامه های خود را در چند محور دنبال می کند:
محور اول:انتشار سخنرانی های منتشر نشده شهید حکیم است.این سخنرانی ها پس از تصحیح و بازنگری و واژه نگاری به صورت کتاب منتشر می شوند.تاکنون کتاب های متعددی با عناوین مختلف انتشار یافته و دراختیارعلاقه مندان قرار داده شده است.کتاب امام خمینی(ره) یکی از کتاب های ارزشمندی است که دیدگاه های شهید سیدمحمدباقرحکیم درباره بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران را بیان می کند. این کتاب در دوران حیات شهید حکیم چاپ نشد اما،پس از شهادت ایشان، مؤسسه حفظ میراث این شهید بزرگوار، به خاطر اهمیت افکار و اندیشه های شهید حکیم درباره امام خمینی و نظر به اهمیت شخصیت امام خمینی(ره) به انتشار آن مبادرت کرد.
کتاب تفسیر سوره ممتحنه،کتاب تفسیر سوره حدید، و کتاب تفسیر سوره الصف، بخشی از کتاب هایی هستند که توسط این مؤسسه انتشاریافته اند.این کتاب ها نیز در زمان حیات شهید حکیم منتشر نشده بودند.
محور دوم: بازنگری و تجدید نظر در ادبیاتی است که در دوران حیات شهید حکیم انتشاریافته اند.مؤسسه حفظ میراث شهیدحکیم احساس کرد که برخی آثار علمی منتشرشده در دوران آیت الله حکیم دارای برخی اشتباهات چاپی و محتوایی است که لازم دانستیم آنها را اصلاح نماییم.
محور سوم: انتشار اندیشه های علمی و فکری شهید سیدمحمدباقرحکیم از طریق نشر سخنرانی ها و یا فرازهایی از سخنرانی های او در رسانه های اطلاع رسانی و یا اینترنت است.تاکنون صدها مقاله علمی در این زمینه در رسانه های ماهواره ای عراق و دیگر کشورها انتشار یافته است. درحقیقت تلاش برای انتشار این دیدگاه ها در این مرحله حساس دلایل گوناگون دارد.یکی ازامتیازات شهید آیت الله حکیم این است که خالق طرح های ژرف و تحلیل های واقع بینانه و منطقی بود. در عین حال توانست دیدگاه هایش را جمع بندی کند و طرح وحدت اسلامی را ارائه دهد و توده مردم را به وحدت فراخواند.ممکن است برخی طرح ها که در جوامع اسلامی مطرح می گردد واقع بینانه بوده باشد اما،فرجام آن به یکپارچگی مسلمانان آسیب می رساند.برخی صاحب نظران درباره وحدت اسلامی طرح هایی ارائه می کردند.اما،درعین حال از برخی اصول چشم پوشی می کردند شهید سیدمحمدباقرحکیم در طرح های خودهرگز از اصول اسلامی چشم پوشی نمی کرد، و می توان گفت که طرح های او جامع و منطقی بود.
در مؤسسه حفظ میراث شهید حکیم، کمیته علمی وجود دارد که آثار فکری او را با دقت گزینش می کند،غلط های املایی و محتوایی آن را برطرف می کند و در اختیار عموم قرار می دهد.انتشار سخنرانی ها در رسانه ها شرایط خاص خود را دارد.

ساختار کادرهاو کمیته های علمی مؤسسه حفظ میراث شهید حکیم که مسئولیت گزینش و تصحیح آثار شهید را برعهده دارند چگونه است؟
 
این مؤسسه دارای هشت بخش است و فعالیت های آن در دو محور تقسیم می شوند. در یک محور کادرهای متخصص فنی و اجرایی فعال هستند.و محور دوم را کادرهای علمی تشکیل می دهند. کادرهای این بخش از علما و فضلا هستند که از اندیشه های سیاسی و دینی شهید محراب آیت الله سیدمحمدباقر حکیم شناخت کافی دارند. این یک مسئله بسیار اساسی است. همان گونه که می دانید شهید حکیم یک سیاست مداربا پشتوانه دینی بود. مانند امام خمینی(ره). از نظر سیاسی امکان ندارد عملکرد و رفتار سیاسی امام خمینی(ره) را با جرج بوش مورد همسنجی قرار داد. در این همسنجی، پشتوانه های فکری و دینی یک سیاست مدار مهم است. دیدگاه های امام خمینی با جرج بوش و امثال بوش به کلی متفاوت است. همه طرح ها و دیدگاه های علمی و فکری و اجتماعی و اقتصادی شهید حکیم، جنبه های سیاسی دارد. لذا کادرهای این مؤسسه که مسئولیت بازنگری و تدوین آثار شهید محراب را برعهده دارند باید از اندیشه های سیاسی او شناخت کافی داشته باشند.

آیا آماری از تعداد کتاب ها و جزوه هایی که دراین چهار سال گذشته از سوی مؤسسه انتشار یافته در اختیار دارید؟
 
در مجموع تاکنون تعداد 35 کتاب و جزوه با تیراژ بالا ازآثارشهید حکیم از سوی این مؤسسه انتشار یافته است. برخی از این کتاب ها پس از بازنگری تجدید چاپ شده و برخی دیگر برای اولین بار است که منتشر می شوند.

این کتاب ها در کدام کشورها توزیع می شوند؟
 
بیشتراین کتاب ها در حال حاضر در عراق توزیع می شوند.به تازگی تیراژ وسیعی از این کتاب ها در اختیار دانشگاه های سراسری عراق قرار داده ایم. به طور مثال کتاب «امام خمینی» که یکی از آثار ارزشمند شهید حکیم است به کتابخانه همه دانشکده ها و مراکزآموزش عالی دانشگاه های ده گانه عراق ارسال شده است. همه می دانند که این مراکز روزی پایگاه های نشراندیشه های حزب بعث و اندیشه های سکولار بوده اند.

تیراژاین کتاب چند نسخه بوده است؟
 
تیراژچاپ اول کتاب امام خمینی(ره) پنج هزارنسخه بوده و اکنون در صدد چاپ دوم آن هستیم.پس از چاپ اول این کتاب متوجه شدیم که مقالات و سخنرانی های فراوانی از شهید محراب آیت الله حکیم درباره امام خمینی در آرشیو مؤسسه وجود دارد که قصد داریم آنها را در چاپ دوم این کتاب اضافه کنیم.
به جز عراق، تعداد زیادی از این کتاب ها را به کشورهای حوزه خلیج فارس نیز ارسال کردیم.
در ماه های اخیر، مؤسسه حفظ میراث شهید محراب،تعداد زیادی از آثار منتشر شده خود را به کشورهای شمال آفریقا ارسال کرده و در صدد است دامنه ارتباط خود را با همه کشورهای عربی و مراکز فرهنگی اروپا گسترش دهد.

ارسال آثار شهیدحکیم چه واکنش هایی در پی دارد؟ آیا از اندیشه های او استقبال می شود؟
 
آری.بسیاری از افرادی که این آثار به دستشان می رسد، پیام می فرستند و تشکر می کنند.

این آثاربرای چه تیپ افرادی ارسال می شود؟
 
مؤسسه حفظ آثار شهیدحکیم این کتاب ها را برای شخصیت های علمی و سیاسی جهان اسلام ارسال می کند. اخیراً مقادیر زیادی از این کتاب ها برای شخصیت های علمی و دانشگاهی لبنان ارسال شده است. همچنین تعدادی ازاین کتاب ها را برای پادشاه بحرین و برخی وزیران دولت این کشورنیزفرستاده ایم.

اکنون انتشارچه آثاری را بیشتر در برنامه دارید؟آیا کتاب های علمی و جهادی و تفسیررا دردستورکارتان دارید؟
 
کمیته علمی وابسته به مؤسسه هر چند مدت یک بارطرح هایی را برای انتشار آثار شهیدحکیم ارائه می دهد. این کمیته سعی دارد در انتشار این آثار همچون آثار علمی محض و آثار علمی سیاسی تعادل را رعایت کند.ما نمی خواهیم شهید محراب را فقط یک شخصیت علمی معرفی کنیم، همچنان که نمی خواهیم او را یک شخصیت سیاسی محض معرفی کنیم.
از سوی دیگر ملاحظه کردیم که افکار عمومی جهان عرب و به خصوص افکار عمومی عراق به طرح ها و تئوری های علمی و سیاسی نیاز دارند. من این مسئله را به روشنی درعراق احساس کردم که مردم فقط به تفسیر«سوره حمد» نیاز ندارند.این گونه موضوعات آنان را اشباع نمی کند. مردم از شما انتظار دارند «نظریه سیاسی اسلام» را برای آنها شرح دهید. آنها می خواهند بدانند که مفاهیم و ابعاد نظریه سیاسی اسلام چیست.
برای تأمین این نیاز ضروری، کتاب «المنهاج الثقافی،السیاسی و الاجتماعی» را گردآوری کردیم.این کتاب تا حدودی نظریه سیاسی اسلام را مطرح می کند.دراین کتاب درباره موضوع ولایت فقیه و همچنین ولایت ایالت های دولت اسلامی بحث شده است.
اکنون این کتاب در برخی نهادهای عراق از جمله سازمان بدر و مؤسسات وابسته به شهید محراب تدریس می شود. این کتاب تا به حال سه بارتجدید چاپ شده و نسخه های آن کمیاب شده است.

در چهار دهه گذشته که اندیشه های سوسیالیستی و سرمایه داری حاکم بود، آیت الله شهید سیدمحمدباقر صدر با تألیف کتاب های فلسفه ما و اقتصاد ما نیاز جوانان تحصیلکرده درجهان اسلام را برطرف کرد. اکنون اندیشه های شهید محراب آیت الله حکیم تا چه اندازه می تواند نیازهای فکری نسل حاضر را برآورده کند؟
 
شکی نیست که شهید حکیم در دوران جنگ سرد و در دوران تضاد و رقابت میان اردوگاه سوسیالیسم و اردوگاه سرمایه داری می زیسته است.اندیشه های شرق کمونیست و غرب سرمایه دار درمحافل علمی و سیاسی جهان حکومت می کردند. جوامع اسلامی نیزمیان آن دو اندیشه سر در گم بوده اند.بنابراین،شهید صدر با طرح دیدگاه های اسلام درباره سوسیالیسم و سرمایه داری طرح های جامعی درباره فلسفه اسلامی و اقتصاد اسلامی ارائه کرد. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران هم، یکی از مهم ترین مراحل سرنوشت ساز تاریخی به شمارمی رود.به محض اینکه انقلاب به پیروزی رسید و حضور عملی به خود گرفت،معادلات جهانی دگرگون شد.دردو دهه پس از پیروزی انقلاب، جوانان مسلمان گرایش های مادی گرایی را نمی پذیرفتند و دوران کمونیسم و مادی گرایی سپری شد و در طرز تفکرجوانان مسلمان تحول بنیادین روی داد.ازآن پس،این جوانان به اصول برپایی دولت اسلامی و چگونگی و شروط استقرار آن می اندیشیدند.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران طرز فکر جوانان مسلمان به کلی تغییر کرد. جنبش های اسلامی برادران اهل سنت پس از انقلاب 22بهمن شکل گرفتند و فعال شدند. درست است که سازمان اخوان المسلمین حضور دیرینه در کشورهای اسلامی دارد،اما،این سازمان ها در پی پیروزی انقلاب اسلامی درایران فعالیت شان را قوی کردند و نظام های حاکم را به مبارزه طلبیدند. بدین ترتیب شهید محراب آیت الله حکیم برنامه ها و فعالیت های فکری خود را بر پاسخ گویی به خواسته ها و مشکلات جوانان متمرکز کرد.او به پرسش های جوانان مسلمان درباره زمان و شرایط حرکت مجتهدان و فقهای مسلمان پاسخ گفت.هرچند که او از اندیشه های مارکسیسم شناخت کافی داشت و به قول شهید سیدمحمدباقر صدرکتاب فلسفه ما را بازنگری کرده بود.اما،او اندیشه و فکر خود را روی روشن نمودن شرح وظایف امت و حاکم شرع اسلامی متمرکز ساخت.اکنون جامعه اسلامی با شرایط نیم قرن گذشته فرق می کند و پرسش های جدیدی مطرح شده که باید به آنها پاسخ داده شود.
شهید محراب آیت الله حکیم برای پاسخ گویی به نیازهای فکری جوانان کتاب های «نقش اهل بیت» و «راه و روش فرهنگی و سیاسی و اجتماعی در اسلام» و «تفسیر سوره الصف» و «جامعه انسانی» را نوشته است. من نمی گویم که این دیدگاه ها و افکار می تواند به همه پرسش ها و خواسته های جوانان مسلمان پاسخ گوید. اما، تردیدی نیست که می تواند بخشی از نیازها را تأمین کند.می تواند به برخی پرسش ها پاسخ دهد. اصولاً نهضت علمی همواره درحال تکامل و پویایی است و روز به روز دیدگاه ها و اندیشه های تازه تری مطرح می شود.

آیا با محافل اهل سنت عراق هم ارتباط دارید؟
 
آری.بدون شک ارتباط و همفکری وجود دارد. در سومین کنگره بزرگداشت شهید محراب که اردیبهشت ماه گذشته در نجف اشرف برگزارشد،یکی از پژوهشگران شرکت کننده استاد دانشگاه و از برادران اهل سنت بود.او ازمقام علمی و فکری شهید محراب تجلیل و قدردانی کرد و شرکت کنندگان را به ارزیابی اندیشه ها و دیدگاه های سیدمحمدباقر حکیم فراخواند. این استاد دانشگاه داوطلبانه تقاضا کرد در این کنگره شرکت و دیدگاهش را بیان کند.
مؤسسه حفظ میراث شهید محراب تاکنون سه کنگره در سطوح دانشگاهی برگزار کرده که هیچ یک از اساتید حوزه های علمیه در آن شرکت نداشته اند.اکنون بسیاری از اساتید و پژوهشگران با اندیشه های شهید حکیم تفاعل دارند.

شهید محراب آیت الله حکیم در زمان حیات خود نهادهای انقلابی و علمی گوناگونی را اداره می کرد.همچون مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق،و مجمع جهانی اهل بیت(ع). آیا مؤسسه حفظ میراث روابط با علمای اهل سنت و شخصیت های جهانی را ادامه می دهد؟
 
در اساسنامه مؤسسه حفظ میراث شهید محراب تصویب شده که وظیفه اصلی این مؤسسه تداوم راه شهید محراب است. بنیانگذاران مؤسسه متعهد شده اند که این راه را ادامه دهند.اصولاً مسئله تقریب بین مذاهب اسلامی یکی از آرمان های والای شهید سیدمحمدباقر حکیم بوده است. همان گونه که ملاحظه می کنید به علت اوضاع بحرانی داخلی عراق روابط با علمای جهان اسلام تاکنون محدود بوده و گسترش نیافته است. چرا که فعالیت های مؤسسه به جهان تشیع محدود نبوده و همه جهان اسلام را دربر دارد.

آیا دامنه فعالیت مؤسسه در داخل عراق به مناطق شیعه نشین محدود است یا سایر مناطق را نیز دربر می گیرد؟
 
دامنه فعالیت های مؤسسه سرتاسر خاک عراق را دربردارد و در بسیاری از مناطق شمالی و جنوبی کشوردفاتر دایر کرده است.اما،با توجه به شرایط امنیتی نامساعد عراق تاکنون نتوانسته ایم در برخی مناطق دفاتر دایرکنیم.البته با بسیاری از شخصیت های مذهبی و محافل اجتماعی مناطق سنی نشین غرب عراق ارتباط داریم و نشریات مؤسسه را به دست آنها می رسانیم.
منبع:ماهنامه شاهد یاران، شماره42-41