حمله به هواپیماهای مسافربری و هواپیماربایی برگی دیگر از جنایت‌های صدام

بسياري از دولت‌ها نيز براي نيل به اهداف سياسي‌شان از اشكال گوناگون تروريسم از جمله ضربات هوايي، اعدام‌های وسيع و بازداشت‌های گسترده استفاده می‌كنند. برابر تعاریف ارائه شده هواپیماربایی، ضربات هوایی –نظیر حمله به هواپیمای مسافربری-، بمب‌گذاری در هواپیما در شمار انواع گونه‌های عملیات تروریستی به شمار می‌رود.

در این مطلب به برخی از اقدامات تروریستی حمله به هواپیمای مسافربری و همچنین هواپیماربایی که در آسمان ایران توسط دشمنان ایران رخ داده، پرداخته شده است. جالب است بدانید که برابر اسناد و مدارک موجود، پدافند هوایی در بسیاری از موارد موفق به نجات جان مسافران هواپیمای مورد حمله تروریستی از دست تروریست‌ها شده و یا از میزان توان ضربه زدن تروریست‌ها کاسته است.

سعی نویسنده بر این بوده است که گونه‌هایی از ترور و عملیات تروریستی که در آسمان کشورمان رخ داده است و توسط پدافند هوایی خنثی و یا کم اثر شد مورد توجه قرار گیرد. در مواردی نیز به رغم انجام وظیفه توسط پدافند هوایی، به دلیل عدم اجرای دستورات افسران کنترل شکاری مستقر در ایستگاه‌های رادار پدافند هوایی توسط خلبان، مشکلات جدی برای مسافران پیش آمد که مسئله هواپیمای وزیر خارجه الجزایر از آن گونه بشمار می‌رود.

** حمله به هواپیمای مسافربری حامل وزیر خارجه الجزایر توسط عراق

پس از عملیات فتح‌المبین و کسب موفقیت رزمندگان ایرانی، عراق مرتکب اقدام تأسف باری شد که می‌توان آن را به عنوان سندی بر عدم پایبندی رژیم بعث عراق به قواعد بین‌المللی و حتی انسانی دانست. در سیزدهم اردیبهشت ماه 1361 هواپیمای مسافربری الجزایری بشماره 7TRHB که حامل «محمد صدیق بن یحیی» وزیر امور خارجه الجزایر و هیئت همراه بود و برای مذاکره در مورد صلح بین ایران و عراق از الجزایر پرواز کرده و قصد ورود به تهران را داشتند، قبل از ورود به فضای جمهوری اسلامی ایران مورد حمله نظامی نیروی هوایی عراق قرار گرفت.

این در حالی است که کارکنان ایستگاه رادار پدافند هوایی تبریز، تلاش فراوان برای فراری دادن هواپیمای مذکور از دست شکاری‌های عراقی انجام دادند. تلاش‌ها بی‌نتیجه بوده و هواپیمای الجزایری در فضای ترکیه مورد اصابت موشک‌های هوا به هوای هواپیمای شکاری عراقی قرار گرفته و در ساعت 17:02 سقوط می‌کند.

«بن یحیی» 50 ساله که متأهل بوده و در آن زمان یک فرزند 3 ساله داشت، حدود یک سال پیش از این در یک سانحه هوایی در غرب آفریقا جان سالم به در برده بود. هیئت بلند پایه 40 نفره جمهوری دموکراتیک خلق الجزایر به سرپرستی «صالح گوجیل» وزیر وقت راه و ترابری الجزایر برای بررسی ماجرا و انتقال اجساد کشته شدگان الجزایری به تهران آمدند. 12 نفر از این افراد کارشناسان فنی بودند که کلیه مدارک مربوط به این ماجرا اعم از کلیه تلکس‌ها، نوارهای برج مراقبت، اطلاعات سازمان هواشناسی و... در اختیار کارشناسان الجزایری قرار گرفت.

الجزایری‌ها ضمن بازدید از محل سانحه، تکه‌های هواپیما و موشکی که منجر به سقوط هواپیما شده بود را بررسی کردند. موشک روسی به دم هواپیما اصابت کرده بود و آثار رنگ هواپیمای الجزایری بر روی تکه‌های موشک باقی مانده بود. کارشناسان الجزایری حتی با روستاییان شاهد ماجرا نیز گفت‌‌وگو کردند. روستاییان به کارشناسان الجزایری گفتند که 3 موشک از سوی 2 جنگنده به سمت هواپیمای ساقط شده شلیک شد و جنگنده‌ها پس از هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری به سمت مرز ترکیه گریختند.

- شرح ماجرا بر اساس اسناد

در ساعت 16:27 روز دوشنبه مورخه سیزدهم اردیبهشت 1361 طرح پروازی یک فروند هواپیمای الجزایری با معرف پروازی 7TRHB با ارتفاع 27 هزار پا به رادار تبریز گزارش می‌شود.

در ساعت 16:58 دو مسیرW12 وW13 که متخاصم [هواپیمای شکاری عراقی] شناسایی شده ظاهر می‌شوند که بلافاصله به وسیله کنترلر شکاری ایستگاه رادار پدافند هوایی تبریز از پایگاه دوم شکاری تبریز اسکرامبل داده می‌شود و علاوه بر اعلام وضعیت قرمز در مناطق ارومیه، سلماس و خوی، به هواپیمای ورودی که هنوز بر فراز خاک ترکیه پرواز می‌کرد، دستور داده می‌شود که هر چه سریع‌تر تغییر سمت بدهد و با گردش به سمت 300 درجه و اضافه کردن سرعت از محل دور شود و چون هواپیماهای شکاری دشمن در تعقیب وی هستند از مرکز کنترلر ترافیک آنکارا درخواست کمک نماید.

در ساعت 17:02 تماس رادیوئی با هواپیمای مذکور قطع می‌شود. در همان لحظه دو فروند هواپیمای F5 با معرف پروازی (اسکار) از پایگاه دوم به پرواز در می‌آیند که دیگر مجالی برای کمک به هواپیمای الجزایری نمانده و مورد اصابت قرار گرفته و سقوط کرده است.

انتشار اخبار این واقعه منجر به بروز واکنش‌های گسترده در سطح ملی و بین المللی شد. دو روز بعد احمد توکلی وزیر کار و سخنگوی دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که «خوشبختانه تمام اسنادی که حاکی از جنایت صدام در این ماجرا [حمله به هواپیمای الجزایری] می‌باشد موجود است.» از جمله اسناد مورد اشاره احمد توکلی، نوار مکالمه خلبان با ایستگاه رادار پدافند هوایی تبریز بود. پس از این رخداد در سراسر ایران مجالسی برای «گرامیداشت شهادت وزیر امور خارجه الجزایر» برگزار شد و بازاریان، اصناف و اقشار مختلف مردم ضمن تعطیلی کار خود به ابراز انزجار از این عمل رژیم بعث صدام پرداختند.

** عادی شدن حمله به هواپیماهای مسافربری و غیرنظامی توسط عراق

پس از حمله به هواپیمای مسافربری حامل «بن یحیی» وزیر خارجه الجزایر، موارد دیگری از حمله به هواپیماهای مسافربری و غیرنظامی توسط خلبانان نیروی هوایی عراق ثبت شده است. دیگر حمله به هواپیماهای مسافربری و غیرنظامی به امری عادی برای خلبانان عراقی مبدل شده بود. از جمله این حملات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در ساعت 05:51 مورخه 14 اردیبهشت 1361 هواپیمای مسافربری شرکت لوفت هانزا به شماره 600 در نزدیکی مرز ترکیه و ایران توسط هواپیماهای عراقی مورد حمله قرار می‌گیرد که به علت هشیاری کارکنان ایستگاه رادار پدافند هوایی تبریز و عکس‌العمل سریع خلبان هواپیمای مسافربری و هماهنگی کامل با رادار پدافند هوایی، از چنگ شکاری‌های عراقی جان سالم به در می‌برد. در ساعت 10:42 دوباره شکاری‌های عراقی هواپیمای مسافربری ایران ایر به شماره 4720 را مورد تهدید قرار دادند که افسر کنترل شکاری سریعاً آن را از منطقه خطر دور کرده و پس از تأمین اسکورت، به وی اجازه ورود داده و به سلامت وارد فضای جمهوری اسلامی ایران می‌شود.

در 9 دی ماه 1364 هواپیمای حامل یک هیئت تجاری ترکیه‌ای به سرپرستی وزیر مشاور در امور اقتصادی ترکیه که عازم تهران بود مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و این هواپیما مجبور به بازگشت به ترکیه شد. ایستگاه رادار پدافند هوایی در تماس با خلبان هواپیمای مسافربری، خلبان را از هجوم جنگنده‌های عراقی به سمت وی مطلع می‌کند.

حمله به هواپیماهای مسافربری توسط نیروی هوایی عراق تا پایان جنگ ادامه داشت و بارها توطئه حمله به هواپیماهای مسافربری ایرانی با هوشیاری دفاع هوایی کشورمان (اعم از خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی و کارکنان هوشیار پدافند هوایی) نقش بر آب شد.

** هواپیماربایی

هواپیماربایی (Hijacking) که یکی از افعال تروریستی محسوب می‌شود، عملی است که طی آن یک هواپیما توسط یک یا تعدادی هواپیماربا(Hijacker) بر اساس اهداف شخصی، تلافی‌جویانه، سیاسی و یا تحت تأثیر یک ایدئولوژی خاص ربوده می‌شود. هواپیماربایان خلبان یا خلبانان را مجبور به تغییر مسیر می‌کند. ممکن است هواپیماربا با عضویت در یک گروه تروریستی و یا با حمایت دولتی که از اقدامات تروریستی حمایت می‌کند اقدام به ربودن هواپیما کرده و خواسته‌های خود را بیان می‌کند.

مسئله دیگر قابل بررسی در این بخش ربودن هواپیما و یا بالگرد توسط خود خلبان است. اینکه آیا ربودن هواپیما و یا بالگرد توسط خلبان آن به خودی خود و به تنهایی، یک عمل تروریستی محسوب می‌‌شود یا خیر مسئله‌ای است که باید بر روی آن بحث تخصصی و دانشی انجام شود. ولی اگر ربودن یک هواپیما یا بالگرد منجر به کمک به گروه‌های تروریستی و یا دشمن در حال جنگ مستقیم با کشورمان شود، یقیناً عملی تروریستی محسوب می‌شود.

در بسط تعریف هواپیماربایی باید گفت که اگر خلبانی هواپیمای تحت اختیار خود را –که متعلق به یک شرکت هواپیمایی و یا یک نیروی نظامی است- را برباید نیز هواپیماربایی محسوب می‌شود. در این بخش به مواردی از ربودن هواگرد توسط برخی از خلبانان در راستای اهداف تروریستی نیز اشاره می‌شود.

در سال‌های دفاع مقدس، افسران کنترل شکاری پس از مواجه با هواپیماربایی، سعی در هدایت صحیح هواگرد ربوده شده و ترغیب هواپیماربایان به فرود در یک کشور بی‌طرف و غیرمتخاصم داشتند. ضمن اینکه صدور دستور اسکرامبل و پرواز هواپیماهای ره‌گیر در مواردی منجر به جلوگیری از خروج هواگرد از مرز هوایی کشور شده است. در بخش‌هایی از این مطالب به عملکرد کارکنان پدافند هوایی به ویژه کارکنان ایستگاه‌های رادار پدافند هوایی در به شکست کشاندن اهداف هواپیماربایان اشاره شده است.

در روز چهارشنبه 15 تیر 1362 هواپيمای بوئینگ-747 ایران ایر در مسير شيراز به تهران توسط 6 نفر ربوده شد. هواپيماربايان خواستار اين شدند که هواپيما به عراق برود. اما آنها محاصره و سرانجام تسليم شدند. طول مدت هواپيما ربايي کمتر از يک روز بود.

در اسناد مربوط به وقایع 15 تیر 1362 نکته جالبی ذکر شده است: «اگر چه این روزها فعالیت مستقیم دشمن [عراق] کاهش یافته ولی فعالیت‌های غیرمستقیمش از جمله هواپیماربایی و هلیکوپتر‌ربایی افزایش یافته است.»

برابر اسناد مربوط به وقایع دفاع هوایی کشور در 15 تیرماه، در ساعت 18:40 گروه پدافند هوایی بوشهر متوجه می‌شود هواپیمای ایران ایر 427، که قرار بود از شیراز به سمت تهران پرواز کند، تغییر مسیر داده و قصد خروج از فضای جمهوری اسلامی ایران را دارد. بلافاصله هواپیمای شکاری گشت هوایی منطقه به سمت هواپیمای ربوده شده هدایت می‌شود.

خلبان هواپیمای ایران ایر پس از مشاهده شکاری ایرانی اعلام می‌کند کاری از دستش برنمی‌آید و ربایندگان هواپیما از وی خواسته‌اند که هواپیما را به سمت بغداد هدایت کند. زیرا کویت اجازه فرود به آنها نداده است. بلافاصله خلبان هواپیمای سوخت‌رسان حاضر در منطقه وارد مکالمات رادیویی شده و به هواپیماربایان نصیحت می‌کند که هواپیما را به عراق نبرند. زیرا علاوه بر مصادره هواپیما، مسافران نیز اسیر خواهند شد و به ایران برگردند و یا حداقل به کویت بروند.

هواپیماربایان درخواست دوم را می‌پذیرند. با هماهنگی مقامات ایرانی، اجازه فرود هواپیما در کویت به وسیله کنترل ترافیک هوایی کویت صادر می‌شود. هواپیما در ساعت 20:16 در کویت فرود آمد. لازم به ذکر است که شبکه پدافند هوایی کشور نقش مهمی در تغییر تصمیم هواپیماربایان و جلوگیری از حضور آنها در عراق به رغم آماده بودن عراق برای فرود هواپیمای ایرانی داشت. فردای آن روز -16 تیر ماه 1362- در ساعت 03:25 خبر رسید که هواپیمای ربوده شده ایران ایر در ساعت 02:29 دقیقه به وقت محلی، کویت را به مقصد پاریس ترک کرد.