الوقت بررسی کرد؛
چشم‌انداز طرح «ترامپ» برای ایجاد منطقه امن در سوریه
ایجاد مناطق امن در سوریه با مدیریت آمریکا به معنای فعال شدن سیاست خارجی آمریکا در غرب آسیا است و با عملی شدن احتمالی مناطق پرواز ممنوع طبیعتا میدان بازیگری برای روسیه محدودتر خواهد شد.
به گزارش گروه بین‌الملل دفاع پرس، دونالد ترامپ رئیس جمهور جدید آمریکا در 25ژانویه 2016 (6 بهمن 1395) در راستای عملی کردن وعده‌های انتخاباتی خود نسبت به بحران سوریه، به وزارت دفاع و وزارت امور خارجه آمریکا دستور داده که پژوهش در مورد ایجاد مناطق امن در سوریه را آغاز کنند.
بر اساس این دستور، وزارت خارجه همراه با وزارت دفاع آمریکا 90 روز فرصت دارند که طرحی را برای ایجاد مناطق امن در سوریه به ترامپ ارائه دهند. ریاست جمهوری آمریکا دستور داده که ایجاد مناطق امن هم در سوریه و هم در مناطق اطراف سوریه، بررسی شود با این هدف که «اتباع آواره سوریه بتوانند در این مناطق منتظر شرایط اقامت دائمی بمانند: مانند بازگشت به شهر خود یا انتقال به یک کشور دیگر».
اظهارات ترامپ سطحی گسترده از واکنش‌ها را در میان تحلیل‌گران مسائل خاورمیانه در پی داشته است. اینکه طرح ترامپ چه اهداف و نیاتی را دنبال می‌کند؟ ایجاد مناطق امن چه تاثیراتی را بر بحران سوریه خواهد گذاشت؟ همچنین، این مسئله به‌طور جدی مطرح شده است که مسکو چه واکنشی را نسبت به این طرح نشان خواهد داد؟ در نوشتار حاضر مجموع این سوالات را در قالبی در هم‌تنیده (نه به‌صورت مجزا) مورد بررسی و تحلیل قرار خواهیم داد.
تامین امنیت اسرائیل در قالب تجزیه و واکنش‌های مخالف در برابر آن
یکی از مهم‌ترین اهداف طرح دونالد ترامپ در پرتو ایجاد مناطق امن به نوعی تلاش برای تجزیه احتمالی کشور سوریه و تامین امنیت پایدار برای رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا است. این هدف تنها معطوف به ترامپ نیست، بلکه در دوران باراک اوباما نیز این طرح در قالبی محدودتر همواره مدنظر سیاست‌مداران کاخ سفید بود. بدون تردید در سال‌های ریاست دولت اوباما سیاست آمریکا نسبت به غرب آسیا و در کانون آن مبتنی بر ایجاد جنگ‌های فرسایشی و وارد کردن نیروهای مخالف خود در نبردی نفس‌گیر در سوریه بود. در واقع، این سناریو به نوعی تامین کننده امنیت پایدار رژیم صهیونیستی در منطقه بود. با درگیر شدن بشار اسد و حزب‌الله لبنان در بحران داخلی سوریه، عملا زمینه برای مخالفت‌ها با اسرائیل در منطقه کاسته شد.
از این رو، ترامپ در طرح خود برای ایجاد مناطق امن در سوریه به هم‌پیمانان منطقه‌ای خود یعنی عربستان، قطر و رژیم صهیونیستی امید دارد و از درون این سناریو در پی تجزیه کشور سوریه است. زیرا ایجاد مناطق امن به نوعی مناطقی غیررسمی را برای پناه دادن به تروریست‌ها ایجاد می‌کند که در عرصه عمل موجب تداوم بحران خواهد شد. این رخداد در صورت متحقق شدن، کاملا در راستای منافع رژیم صهیونیستی خواهد بود. زیرا تداوم بحران‌ها در غرب آسیا و درگیر شدن بازیگران در بحران‌های طولانی مدت، کاملا در راستای منافع تل‌آویو است. در مجموع، طرح ترامپ با فراهم کردن زمینه‌های تطویل بحران سوریه مورد حمایت رژیم صهیونیستی بوده و در راستای منافع بلندمدت آن‌ها خواهد بود.
پایان راه‌حل نظامی و پیچیده‌تر شدن بحران در سوریه
تامین امنیت اسرائیل در قالب تجزیه و واکنش‌های مخالف در برابر آن
یکی از مهم‌ترین اهداف طرح دونالد ترامپ در پرتو ایجاد مناطق امن به نوعی تلاش برای تجزیه احتمالی کشور سوریه و تامین امنیت پایدار برای رژیم صهیونیستی در منطقه غرب آسیا است. این هدف تنها معطوف به ترامپ نیست، بلکه در دوران باراک اوباما نیز این طرح در قالبی محدودتر همواره مدنظر سیاست‌مداران کاخ سفید بود. بدون تردید در سال‌های ریاست دولت اوباما سیاست آمریکا نسبت به غرب آسیا و در کانون آن مبتنی بر ایجاد جنگ‌های فرسایشی و وارد کردن نیروهای مخالف خود در نبردی نفس‌گیر در سوریه بود. در واقع، این سناریو به نوعی تامین کننده امنیت پایدار رژیم صهیونیستی در منطقه بود. با درگیر شدن بشار اسد و حزب‌الله لبنان در بحران داخلی سوریه، عملا زمینه برای مخالفت‌ها با اسرائیل در منطقه کاسته شد.
از این رو، ترامپ در طرح خود برای ایجاد مناطق امن در سوریه به هم‌پیمانان منطقه‌ای خود یعنی عربستان، قطر و رژیم صهیونیستی امید دارد و از درون این سناریو در پی تجزیه کشور سوریه است. زیرا ایجاد مناطق امن به نوعی مناطقی غیررسمی را برای پناه دادن به تروریست‌ها ایجاد می‌کند که در عرصه عمل موجب تداوم بحران خواهد شد. این رخداد در صورت متحقق شدن، کاملا در راستای منافع رژیم صهیونیستی خواهد بود. زیرا تداوم بحران‌ها در غرب آسیا و درگیر شدن بازیگران در بحران‌های طولانی مدت، کاملا در راستای منافع تل‌آویو است. در مجموع، طرح ترامپ با فراهم کردن زمینه‌های تطویل بحران سوریه مورد حمایت رژیم صهیونیستی بوده و در راستای منافع بلندمدت آن‌ها خواهد بود.
پایان راه‌حل نظامی و پیچیده‌تر شدن بحران در سوریه
بر خلاف ادعا‌های دونالد ترامپ مبنی بر عدم ورود در بحران‌های غرب آسیا، ایجاد مناطق امن در سوریه مستلزم دخالت فعالانه‌تر آمریکا در مسائل سوریه و به‌کارگیری حدّی از قدرت در این کشور است. به عبارتی، تاکید ترامپ بر ایجاد مناطق امن در سوریه نشان‌گر شفافیت بیشتر موضع وی در این زمینه است و به نوعی چرخشی در سیاست خارجی آمریکا در سوریه می‌باشد. منطقه امن بدون ایجاد منطقه پرواز ممنوع میسر نمی‌شود و این موضع نشان‌گر به‌کارگیری قدرت نظامی توسط واشنگتن خواهد بود. اما در این میان، مسئله‌ای که قابل طرح است استراتژی جدید آمریکا در صورت اجرایی شدن به معنای از دستور کار خارج شدن گزینه پیروزی نظامی برای دولت اسد و حامیان منطقه‌ای آن یعنی ایران و روسیه خواهد بود.
بر این اساس که ایجاد مناطق امن که مناطق پرواز ممنوع را درپی خواهند داشت؛ عملا پایان بحران سوریه را از طریق گزینه نظامی از میان خواهد برد. زیرا محدودیت‌های ایجاد شده برای حمله به مناطق امن، به شکل ضمنی، تضمینی برای حفظ نیروهای تروریست در این مناطق خواهد بود. اما این امر به معنای حل سیاسی بحران سوریه از طریق مذاکره نیست؛ در واقع طرح ترامپ در صورت اجرایی شدن موجبات پیچیدگی بیش از پیش بحران سوریه خواهد شد. بدین شرح که اگر در شرایط کنونی نیروهای مسلح ظاهراً میانه‌رو در موضع ضعف هستند و حاضر به مذاکره برای حصول توافق هستند با اجرایی شدن مناطق امن به نوعی زمینه برای تجدید قوای آنان فراهم خواهد شد. در نتیجه امکان تن دادن آنان به توافق تا حدودی دشوار خواهد شد.
علاوه براین، نباید این امر را نادیده گرفت که ایجاد مناطق امن پیش‌بینی آینده سیاسی کشور سوریه را دشوار خواهد کرد. در این ارتباط نکته مهم این است که بحران سوریه یک بحران حادثه‌محور بوده و بحرانی روندمحور نیست. به این معنا که ما شاهد روندهای کلی نیستیم که بر اساس آن بتوانیم آینده تحولات سیاسی این کشور را به آسانی پیش‌بینی کنیم. بیشتر بازیگران حاضر در صحنه، اعم از فرامنطقه‌ای تا داخلی، دنباله‌رو روند حوادث هستند. در نتیجه این روند، نیرویی می‌تواند موفق‌تر باشد که فرصت شناس‌تر باشد و در صحنه عمل حضور چشم‌گیرتری داشته باشد. اما در صورت اجرایی شدن طرح ترامپ وضعیتی پیچیده از میدان عمل برای نیروها ایجاد خواهد شد که امکان فرصت‌شناسی و عمل‌گرایی را از آنان سلب می‌کند. در نتیجه در حالت عدم قدرت و توانایی بالادستی هیچ نیرویی در عرصه بحران، عملا امکان توافق و تعیین آینده سوریه با مشکلی بزرگ مواجه خواهد شد که می‌توان بر آن عنوان «فضای تعلیق» را نامید. یعنی فضایی که نه امکان بازگشت به وضعیت پیشین ممکن است و نه امکان حرکت به سمت جلو برای حل مسئله.
مخالفت‌های احتمالی روسیه و عدم به نتیجه رسیدن طرح ترامپ
ایجاد هرگونه منطقه امن در سوریه از سوی ترامپ نیازمند یک شرط لازم است و آن‌هم عبارت از موافقت و یا همکاری کشور روسیه می‌باشد. شاید همراهی روسیه با ترامپ شرط کافی نباشد اما بدون تردید شرط لازم است. در همین ارتباط، با توجه به نزدیکی مواضع ترامپ و تیم او به روسیه و شخص ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، غالب تحلیل‌ها و تصورات بر این مبنا است که همکاری و اتحادی بزرگ میان دو کشور برای حل مسئله سوریه و حتی ایجاد نظمی جدید در غرب آسیا شکل خواهد گرفت.
در شرایط کنونی که ترامپ رسماً به قدرت رسید و پنج روز پس از مراسم تحلیف فرصتی سه ماهه را به پنتاگون داد تا طرحی را برای ایجاد مناطق امن ایجاد کند، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت که «متحدان آمریکایی‌مان، با ما در مورد ایجاد مناطق امن در سوریه مشورت نکردند. این یک تصمیم مستقل است و روسیه تا از جزئیات بیشتری از طرح پیشنهادی ایجاد مناطق امن در سوریه اطلاع پیدا نکند، نمی‌تواند درباره این موضوع نظر بدهد». در پاسخ این مقام سیاسی روس می‌توان مسئله را در قالب دو سناریو مورد بازخوانی قرار داد. یکی اینکه بر اساس تجربیات تاریخی روس‌ها در پی حفظ منافع خود هستند و اگر ترامپ به روسیه تضمین بدهد که پایگاه دریایی طرطوس حفظ خواهد شد و روس‌ها در شرق دریای مدیترانه حضور خواهد داشت؛ شاید بتوان گفت که روس‌ها در آینده از بشار اسد عبور خواهند کرد و به یک راه‌حل توافقی همانند تشکیل دولت ائتلافی بدون حضور بشار اسد برسند.
بر این اساس که ایجاد مناطق امن که مناطق پرواز ممنوع را درپی خواهند داشت؛ عملا پایان بحران سوریه را از طریق گزینه نظامی از میان خواهد برد. زیرا محدودیت‌های ایجاد شده برای حمله به مناطق امن، به شکل ضمنی، تضمینی برای حفظ نیروهای تروریست در این مناطق خواهد بود. اما این امر به معنای حل سیاسی بحران سوریه از طریق مذاکره نیست؛ در واقع طرح ترامپ در صورت اجرایی شدن موجبات پیچیدگی بیش از پیش بحران سوریه خواهد شد. بدین شرح که اگر در شرایط کنونی نیروهای مسلح ظاهراً میانه‌رو در موضع ضعف هستند و حاضر به مذاکره برای حصول توافق هستند با اجرایی شدن مناطق امن به نوعی زمینه برای تجدید قوای آنان فراهم خواهد شد. در نتیجه امکان تن دادن آنان به توافق تا حدودی دشوار خواهد شد.
علاوه براین، نباید این امر را نادیده گرفت که ایجاد مناطق امن پیش‌بینی آینده سیاسی کشور سوریه را دشوار خواهد کرد. در این ارتباط نکته مهم این است که بحران سوریه یک بحران حادثه‌محور بوده و بحرانی روندمحور نیست. به این معنا که ما شاهد روندهای کلی نیستیم که بر اساس آن بتوانیم آینده تحولات سیاسی این کشور را به آسانی پیش‌بینی کنیم. بیشتر بازیگران حاضر در صحنه، اعم از فرامنطقه‌ای تا داخلی، دنباله‌رو روند حوادث هستند. در نتیجه این روند، نیرویی می‌تواند موفق‌تر باشد که فرصت شناس‌تر باشد و در صحنه عمل حضور چشم‌گیرتری داشته باشد. اما در صورت اجرایی شدن طرح ترامپ وضعیتی پیچیده از میدان عمل برای نیروها ایجاد خواهد شد که امکان فرصت‌شناسی و عمل‌گرایی را از آنان سلب می‌کند. در نتیجه در حالت عدم قدرت و توانایی بالادستی هیچ نیرویی در عرصه بحران، عملا امکان توافق و تعیین آینده سوریه با مشکلی بزرگ مواجه خواهد شد که می‌توان بر آن عنوان «فضای تعلیق» را نامید. یعنی فضایی که نه امکان بازگشت به وضعیت پیشین ممکن است و نه امکان حرکت به سمت جلو برای حل مسئله.
مخالفت‌های احتمالی روسیه و عدم به نتیجه رسیدن طرح ترامپ
ایجاد هرگونه منطقه امن در سوریه از سوی ترامپ نیازمند یک شرط لازم است و آن‌هم عبارت از موافقت و یا همکاری کشور روسیه می‌باشد. شاید همراهی روسیه با ترامپ شرط کافی نباشد اما بدون تردید شرط لازم است. در همین ارتباط، با توجه به نزدیکی مواضع ترامپ و تیم او به روسیه و شخص ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، غالب تحلیل‌ها و تصورات بر این مبنا است که همکاری و اتحادی بزرگ میان دو کشور برای حل مسئله سوریه و حتی ایجاد نظمی جدید در غرب آسیا شکل خواهد گرفت.
در شرایط کنونی که ترامپ رسماً به قدرت رسید و پنج روز پس از مراسم تحلیف فرصتی سه ماهه را به پنتاگون داد تا طرحی را برای ایجاد مناطق امن ایجاد کند، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت که «متحدان آمریکایی‌مان، با ما در مورد ایجاد مناطق امن در سوریه مشورت نکردند. این یک تصمیم مستقل است و روسیه تا از جزئیات بیشتری از طرح پیشنهادی ایجاد مناطق امن در سوریه اطلاع پیدا نکند، نمی‌تواند درباره این موضوع نظر بدهد». در پاسخ این مقام سیاسی روس می‌توان مسئله را در قالب دو سناریو مورد بازخوانی قرار داد. یکی اینکه بر اساس تجربیات تاریخی روس‌ها در پی حفظ منافع خود هستند و اگر ترامپ به روسیه تضمین بدهد که پایگاه دریایی طرطوس حفظ خواهد شد و روس‌ها در شرق دریای مدیترانه حضور خواهد داشت؛ شاید بتوان گفت که روس‌ها در آینده از بشار اسد عبور خواهند کرد و به یک راه‌حل توافقی همانند تشکیل دولت ائتلافی بدون حضور بشار اسد برسند.
به‌عبارت دیگر، اولویت‌های روسیه با اولویت‌های تهران و دمشق متفاوت است و به آسانی مسکو می‌تواند وارد مذاکره با آمریکا شود. هدف اصلی روسیه در سوریه حفظ پایگاه‌های نظامی دریایی خود در این کشور است که در صورت همکاری با ترامپ این هدف دور از دسترس نخواهد بود. بر همین اساس شاهد اتحاد همکاری میان روسیه با ترامپ برای ایجاد مناطق امن در سوریه خواهیم بود.
با این وجود، سناریوی دوم این است که با وجود نزدیکی میان ترامپ و پوتین، در نهایت منافع دو کشور آن‌قدر مختلف است که در عرصه عمل موجب تعارض دیدگاه دو طرف خواهد شد. در واقع، طی دو سال اخیر روسیه در قالب اتحادی که با ایران و بشار اسد داشته است به سطحی بزرگ از موفقیت‌های و بردهای استراتژیک در منطقه غرب آسیا دست پیدا کرده و اکنون می‌داند حتی اگر از اتحاد فعلی خود روی برگرداند، ایران هم‌چنان کارت‌ها و ابزارهای بزرگی را برای ارائه در عرصه معادلات دارد. از این رو، مقامات کرملین با نیم‌نگاهی که به سمت راهبردهای چند سال اخیر خود دارند حاضر به پذیرش و همراهی با طرح ترامپ نخواهند شد. زیرا در قالب این طرح تروریست‌ها رسما در مناطق امن مستقر خواهند شد و هر گونه تلاش برای نابودی و مقابله با آن‌ها در عمل ناممکن خواهد شد. این همان چیزی است که روسیه در پی آن نیست، بدین دلیل که این امر می‌تواند زمینه بازتجدید قوا برای نیروهای معارض حکومت قانونی و رسمی کشور را موجب شود. همچنین، با توجه به حضور میدانی و هوایی روسیه و اینکه آن‌ها ماموریت پوشش هوایی برای نیروهای مسلح سوریه را بر عهده دارند؛ به سادگی از این کشور خارج نخواهند شد و مسئله چگونگی اجرایی شدن این طرح مسئله بسیار بزرگی است که به احتمال زیاد موجب اختلاف‌نظر میان دو کشور خواهد شد.
از سوی دیگر، ایجاد مناطق امن در سوریه با مدیریت آمریکا به معنای فعال شدن سیاست خارجی آمریکا در غرب آسیا است و با عملی شدن احتمالی مناطق پرواز ممنوع طبیعتا میدان بازیگری برای روسیه محدودتر خواهد شد. این مسئله‌ای است که روسیه قطعا مخالف آن است. عملی شدن طرح ترامپ می‌تواند زمینه را برای کاهش قدرت و نفوذ مسکو فراهم کند و روس‌ها در شرایط کنونی به توافقی از این نوع تن نخواهند داد.
در مجموع می‌توان ابراز داشت که طرح ایجاد مناطق امن فقط در صورت ایجاد تعدیل‌های خاص و با موافقت روسیه و ایران امکان‌پذیر خواهد شد. اما در این میان، آن‌چه می‌تواند اهمیت اساسی داشته باشد موضوع آینده کشور سوریه توسط شهروندان این کشور است، یعنی همان معادله سوری- سوری مورد تاکید مقامات سیاسی تهران.
با این وجود، سناریوی دوم این است که با وجود نزدیکی میان ترامپ و پوتین، در نهایت منافع دو کشور آن‌قدر مختلف است که در عرصه عمل موجب تعارض دیدگاه دو طرف خواهد شد. در واقع، طی دو سال اخیر روسیه در قالب اتحادی که با ایران و بشار اسد داشته است به سطحی بزرگ از موفقیت‌های و بردهای استراتژیک در منطقه غرب آسیا دست پیدا کرده و اکنون می‌داند حتی اگر از اتحاد فعلی خود روی برگرداند، ایران هم‌چنان کارت‌ها و ابزارهای بزرگی را برای ارائه در عرصه معادلات دارد. از این رو، مقامات کرملین با نیم‌نگاهی که به سمت راهبردهای چند سال اخیر خود دارند حاضر به پذیرش و همراهی با طرح ترامپ نخواهند شد. زیرا در قالب این طرح تروریست‌ها رسما در مناطق امن مستقر خواهند شد و هر گونه تلاش برای نابودی و مقابله با آن‌ها در عمل ناممکن خواهد شد. این همان چیزی است که روسیه در پی آن نیست، بدین دلیل که این امر می‌تواند زمینه بازتجدید قوا برای نیروهای معارض حکومت قانونی و رسمی کشور را موجب شود. همچنین، با توجه به حضور میدانی و هوایی روسیه و اینکه آن‌ها ماموریت پوشش هوایی برای نیروهای مسلح سوریه را بر عهده دارند؛ به سادگی از این کشور خارج نخواهند شد و مسئله چگونگی اجرایی شدن این طرح مسئله بسیار بزرگی است که به احتمال زیاد موجب اختلاف‌نظر میان دو کشور خواهد شد.
از سوی دیگر، ایجاد مناطق امن در سوریه با مدیریت آمریکا به معنای فعال شدن سیاست خارجی آمریکا در غرب آسیا است و با عملی شدن احتمالی مناطق پرواز ممنوع طبیعتا میدان بازیگری برای روسیه محدودتر خواهد شد. این مسئله‌ای است که روسیه قطعا مخالف آن است. عملی شدن طرح ترامپ می‌تواند زمینه را برای کاهش قدرت و نفوذ مسکو فراهم کند و روس‌ها در شرایط کنونی به توافقی از این نوع تن نخواهند داد.
در مجموع می‌توان ابراز داشت که طرح ایجاد مناطق امن فقط در صورت ایجاد تعدیل‌های خاص و با موافقت روسیه و ایران امکان‌پذیر خواهد شد. اما در این میان، آن‌چه می‌تواند اهمیت اساسی داشته باشد موضوع آینده کشور سوریه توسط شهروندان این کشور است، یعنی همان معادله سوری- سوری مورد تاکید مقامات سیاسی تهران.
انتهای پیام/ 411
لینک کپی شد
نظر شما
پربیننده ها
آخرین اخبار
