در انتظار «ناگفته»ها

 خبرگزاری دفاع مقدس _محمد مهدی شیخ صراف:، با گذشتِ بیش از سی سال از آغازِ جنگِ تحمیلی عراق علیهِ ایران، هنوز بسیاری از وقایع برای عمومِ جامعه شکلی مبهم دارد. بخشی از این ابهام، ناشی از کوتاهیِ متولیانیست که میدانستند وظیفهٔ نشر و روایتِ این واقعهٔ مهمِ تاریخی را دارند، و بخشِ دیگر نیز گناهی از سویِ بخشی از جامعه است. آن بخشی که جملهٔ «تاریخ تکرار میشود» را از یاد برده است یا نمیخواهد باور کند که ما، بر دوشِ تجربهها، مقاومتها، شکستها و پیروزیها، و اعمالِ گذشتگانمان سوار هستیم.

گناهِ بخشی از جامعه که ناخواسته بخشی از تاریخِ کشورش را به یاد بسپارد و آن را چراغِ راه کند، توبهای آسان دارد: مطالعه. این توبهٔ آسان امروز با نشرِ آثارِ مختلف در حوزهٔ دفاعِ مقدس از سوی ناشرانِ متفاوت، کاملاً سهلالوصول شده است؛ اگرچه همهٔ آثار ارزشِ مطالعه ندارند و هر مکتوبی آگاهیبخش و صادق نیست.

در میانِ تازههای نشرِ پرکارِ دفاعِ مقدس، این روزها اثری با عنوانِ «اسرارِ مکتوم» از سوی نشرِ بیست و هفت منتشر شده است که اثری قابلِ تأمل به شمار میرود. این اثر، مکتوبی گردآوریشده از سخنان یا نوشتههای مسوولانِ کشوری و لشکری کشور است که مستقیماً درگیرِ وقایعِ جنگ بودهاند. از بزرگانی چون حضرتِ امام خمینی(ره) و آیتالله خامنهای گرفته تا فرماندهانِ سپاه و ارتشِ جمهوری اسلامی ایران. بخشی از این گفتهها، نقل از منابع دیگر است و بخشِ عمدهٔ کتاب، حاصلِ مصاحبههایی کوتاه از مؤلفِ کتاب است.

نامِ شخصیتهای مشهوری چون علیاکبر هاشمی رفسنجانی، علیاکبر ولایتی، محسن رضایی، عزیز جعفری، علی شمخانی، محمدجواد لاریجانی، محسن رفیقدوست، غلامعلی رشید، عبدالحسین مفید، علیاکبر موسوی قویدل و... در این کتاب آمده است و سخنانی از هر یک دربارهٔ جنگ ذکر شده است. در میانِ این فهرست البته جای سرداران و امرای ارتش میتوانست بیش از این باشد و گفتههای بزرگانِ شهیدی چون صیادِ شیرازی نیز در بررسی گردآورنده لحاظ شود. از این گذشته، انتظار از عنوانِ و زیرعنوانِ کتاب (ناگفتههای جنگ) آن بود که نوشتههای این مکتوب حقیقتاً «ناگفته» باشند؛ به این معنا که پیش از انتشارِ کتاب مشابه آنها جایی نوشته یا گفته نشده باشد.

نفسِ انتشارِ چنین اثری قدمی رو به جلو است. انتشارِ هر اثر در حوزهٔ دفاعِ مقدس مجالِ نقد و بررسی را فراهم میآورد و این یعنی پیشرفت. به امیدِ همین پیشرفت است که باید جامعنگری نسبیِ گردآورنده را در انتخابِ افراد قدر دانست. از سویی سخنانِ سردارانِ سپاه در اثر نشر یافته و از سویی این کتاب ما را پای سخنانِ آقایانی چون موسوی خوئینیها، عبدالله نوری و مجید انصاری مینشاند. با این همه بهتر آن بود که این همه گفته، نظم و نسقِ موضوعی بیشتری مییافت و اثر روی یک نقطه از تاریخ یا یک زاویه متمرکز میشد و یک واقعهٔ یا بازهٔ زمانی مشخص را بررسی میکرد. همینطور نظمیافتن در نوع روایت (مصاحبه یا نقلِ سخنرانی) میتوانست به ارزشِ اثر بیافزاید.

بهنظر میرسد اثر میتوانسته جامعتر و کاملتر از این باشد. در وضعیتِ فعلی، در بخشهایی مسائلِ مطرحشده جداً ناب و قابل بهرهبرداریست، ولی در بخشهایی نادر نیز، چیز تازهای دستگیر مخاطب نمیشود. کتاب به ما میگوید که آیتالله خوئی با وجودِ اختلافاتِ فکریاش با حضرتِ امام و نظامِ جمهوری اسلامی، چطور دعوتِ صدام حسین را برای برخاستن علیه ایران رد میکند و با این ردِ دعوت، مبتلا به چه عواقبی میشود. با این همه بهنظر میرسد با افزودنِ ناگفتههایی واقعی (یعنی چیزی که پیشتر جایی منتشر و بیان نشده است) میشد ارزشِ سندی و تاریخی افزونتری به اثر بخشید.

 در مجموع، چنانکه پیشتر گفته شد، انتشارِ هر اثری در حوزهٔ دفاعِ مقدس، بهشرطِ نقد و بررسیِ دقیق و دلسوزانه، به رشدِ این بخش از نشرِ کشور میافزاید و چهبسا از همین رهگذر بتوان نرمنرم به ذائقهٔ مخاطبانِ عمومی نزدیکتر شد و در عینِ در نظر گرفتنِ نیازِ محققان، آثاری با کارکردِ دوگانه تعریف کرد تا شاید گناهِ آن بخش از مردم که پیشتر ذکرشان رفت نیز جبران شود.

یادآور میشود کتاب اسرار مکتوم (ناگفتههای دفاع هشت ساله از زبان مسئولان کشوری و لشکری جنگ) نوشته محمدحسن محققی از سوی نشر 27 در زمستان سال گذشته وارد بازار نشر شده است.