ایلیا می‌تواند «علی» باشد اگر دنبال حقیقت باشد

گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس ـ رسول حسنی؛ «ایلیا» عنوان نمایشی آیینی از «سیدجواد هاشمی» است که در تالار وحدت در حال اجرا است. این نمایش برداشتی از یک واقعه تاریخی است که با کمک آن به شخصیت امام علی (ع) پرداخته می‌شود.

توضیح سیدجواد هاشمی قبل از اجرای نمایش این بود که تصویر تازه‌ای از شخصیت امیرالمومنین (ع) در نمایش ایلیا داده شده و بر بخش رحمانیت آن امام همام تاکید شده است. هاشمی تاکید داشت که همه جا از امام علی (ع) تصویر مردی شمشیر به دست ارائه شده و ما سعی کردیم که امام علی (ع) بدون شمشیر را هم به مخاطب نشان بدهیم؛ اما در نهایت این اتفاق نیفتاد چرا که داستان به جنگ خیبر اشاره دارد و جستجوی دختری یهودی به نام «اریا» برای پیدا کردن برادرش اوریا، که حالا مسلمان شده و نام ایلیا را برای خود انتخاب کرده است.

قرار بر این است که اریا برادرش را پیدا کند چرا که به دروغ مطمئن است برادرش زنده است. اریا در نمایش مرتب به مردی کوتاه قد با موهای ریخته اما با ابهت اشاره می‌کند و مدام بر آن تاکید می‌شود اشاره به این نشانی‌ها به موتیف کلامی نمایش تبدیل می‌شود. این نشانی‌ها به ویژگی جسمانی امام علی (ع) مربوط می‌شود. ظاهرا قرار است این نشانی‌ها ما را با تصویر تازه‌ای از امیرالمومنین آشنا کند. این که بدانیم امام و پیشوای اول شیعیان چه فیزیکی داشته‌اند خالی از لطف نیست اما دانستن آن ما را با کدام بخش از جهان‌بینی این امام مظلوم آشنا می‌کند؟

ما با حدسیات و نشانه‌ها نمی‌توانیم حتی به تعریف یک ویژگی از ویژگی‌های امام علی (ع) برسیم. اریا شخصیت مجنون و دیوانه داستان است که باید بوسیله او امام علی (ع) را بشناسیم. اما در نهایت چنین اتفاقی نمی‌افتد چرا که اصلا او را جدی نمی‌گیریم.

شخصیت دیوانه اریا در آثار سیدجواد هاشمی تازگی ندارد قبل‌تر نیز در تله تئاتر «دروازه ساعات» با شخصیت دیوانه‌ای روبه‌رو هستیم که باز باید امام حسین (ع) را از طریق او بشناسیم.

شاید در زمان دیدن این آثار با آن ارتباط برقرار کنیم، اما بعد از اجرای نمایش تصویر کمرنگی از آن در ذهن می‌نشیند چرا که اصولا سوالی ایجاد نشده است. استقبال مردم از این نمایش نیز به حال و هوای این روزها و شب‌های قدر برمی‌گردد. البته اجرای این نمایش در برهوت ضعف آثار نمایشی، اتفاق مبارکی است. اما انتظاری که ما از سیدجواد هاشمی داریم بیش از این‌ها است.

برای روشن شدن موضوع باید اشاره کنیم به فیلم «روز واقعه»، این فیلم ویژگی منحصر بفردی دارد؛ جستجوی حقیقت. این تم برای این هنوز تازگی دارد که شخصیت اصلی داستان با اختیار کامل و عاقلانه به دنبال شناخت امام حسین (ع) می‌رود. نه تنها عبدالله روز واقعه که مخاطب درگیر شناخت امام حسین (ع) می‌شود.

ما باید برای شناخت امام عاقلانه رفتار کنیم کسی که با اختیار و عقل کامل خود تصمیم می‌گیرد پا در راه حقیقت بگذارد و هزینه آن را بپردازد چه این شخصیت موفق شود چه نشود برای مخاطب دوست داشتنی است. مهم‌تر از این برای مخاطب ایجاد سوال می‌شود.

این عدم چند لایه بودن آثار نمایشی سبب این می‌شود که آثار نمایشی مذهبی قابل تفسیر و تبیین نیست. امام علی (ع) در نمایش ایلیا جز همان یتیم نوازی معمول که بارها شنیده شده است، چیز دیگری ندارد. وجود یهودیان و کنیسه‌ها و تفکرات نژادپرستانه این قوم در مواجه با اسلام و شکستی که از اسلام بواسطه وجود امام علی (ع) خورده است می‌توانست به اثری قابل تامل تبدیل شود. این طرح سوال که چرا یهودیان مغرض با وجود پیامبر (ص) و امام علی (ع) تا این حد مخالف هستند، می‌تواند مخاطب را با اثری بحث‌انگیز مواجه کند.

اینکه مخاطب در انتهای کار گریه می‌کند فی‌نفسه ارزشمند نیست. بیننده آمادگی ذهنی فراوانی دارد و یک اشاره ضمنی به تنهایی و مظلومیت امام علی (ع) کافی است تا حال او منقلب شود، برای همین است که نمی‌توان فقط به گریه تماشاگران استناد کرد که اثری موفق بوده یا نه. ما از شخصیت امام علی (ع) چیزی نمی‌دانیم راه شناخت طولانی و کارهای زیادی بر زمین مانده است. دیگر زمان پرداختن به این است که روضه خوانی کرده و در نمایش مرثیه‌خوانی کنیم.

نمایش «ترور» نوشته و کار «حمیدرضا نعیمی» تا حدی به این فضا نزدیک شده است. در نمایش ترور شخصیت ابن ملجم چنان تصویر شده که همه مخاطبان با این شخصیت همذات‌پنداری می‌کنند چرا که حمیدرضا نعیمی به مخاطب گوشزد می‌کند ابن ملجم شدن به راحتی اتفاق می‌افتد، اگر از شک و تردید دست برنداری و با همین شک نماز بخوانی سقوط حتمی است.

انتهای پیام/ ۱۶۱