نگاهی به زندگی علامه سید محمد حسین فضل الله/ رابطه علامه با جمهوری اسلامی ایران چگونه بود؟

به گزارش خبرنگار بین‌الملل دفاع پرس، سید محمدحسین فضل الله در سال ۱۳۱۴ شمسی در نجف متولد شد. پدرش سید عبدالرئوف فضل الله از مراجع مذهبی شیعه در عراق بود. وی در سن ۹ سالگی تحصیلات حوزوی را آغاز کرد.

 

دروس حوزوی از صرف و نحو و معانی و بیان تا منطق و اصول فقه را نزد پدر خود فراگرفت. جلد دوم کتاب کفایة الاصول را با شیخ مجتبی لنکرانی خواند. به درس خارج مراجع آن دوره مانند سید ابوالقاسم خویی، سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی و حسین حلی رفت. بخشی از کتاب اسفار اربعه را نزد صدرا بادکوبه‌ای فرا گرفت و مدت پنج سال نیز این درس را نزد شهید سید محمد باقر صدر فراگرفت.

 

فضل الله در سال ۱۳۳۱ شمسی در سن ۱۷ سالگی برای نخستین بار به لبنان رفت. در سال ۱۳۴۵شمسی جمعی از موسسان انجمن مذهبی «اسرة التآخی» در منطقه نبعه در حاشیه شرقی بیروت، از فضل الله دعوت کردند تا در آن منطقه ساکن شود. وی این دعوت را پذیرفت. فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی گسترده‌ای در لبنان انجام داد. اگرچه از وی با عنوان پدر معنوی حزب الله لبنان یاد می‌شود اما وی ضمن تمجید از حزب‌الله و دفاع از مقاومت اسلامی، وجود چنین ارتباطاتی میان خود و حزب را رد کرد.

 

وی از سال‌های نوجوانی به شعر و ادبیات علاقه داشت. مجموعه اشعار فضل الله در قالب سه دیوان شعر منتشر شد. در سال ۱۳۳۹شمسی جماعة العلمای نجف مجله‌ «الاضواء النجفیه» (نورهای نجفی) را راه‌اندازی کردند که سید محمد حسین فضل الله در کنار سید محمد باقر صدر و محمد مهدی شمس‌الدین از مدیران آن بود و سرمقاله‌های سال دوم این مجله را با عنوان «کلمتنا» (سخن ما) به رشته تحریر درآورد.

 

 

فضل الله در کنار سید محمد باقر صدر در تشکیل جنبشی شیعی در عراق نقش ایفا کرد. حاصل رایزنی‌ها و هم‌فکری‌های فضل الله و صدر، پیدایش نخستین حزب اسلامی شیعی در عراق با نام «حزب الدعوة الاسلامیة» بود.

 

وی پس از بازگشت به لبنان در سال ۱۹۶۶میلادی فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی خود را گسترش داد و با برگزاری جلسات تفسیر و وعظ دینی و اخلاقی و برنامه‌های پاسخ به پرسش‌ها در تحولات فکری- مذهبی لبنان نقش موثری داشت.

 

تأسیس حوزه علوم دینی به نام «المعهد الشرعی الاسلامی» با هدف پرورش طلاب علوم دینی بخش دیگری از فعالیت‌های فرهنگی و علمی سید محمد حسین فضل‌الله است. بسیاری از شخصیت‌های جنبش مقاومت اسلامی لبنان تربیت شده این مدرسه هستند. شهید شیخ راغب حرب از نخستین طلاب این مدرسه بود. فضل‌الله علاوه بر «المعهد الشرعی» که در شهر بیروت واقع است، حوزه علمیه ویژه زنان را نیز در همین شهر، علاوه بر حوزه‌ای در صور و حوزه المرتضی در دمشق (سیده زینب) تأسیس کرد.

 

جنگ‌های داخلی و تجاوزات صهیونیست‌ها، گذشته از خسارت‌های جانی و مالی، مشکلات اجتماعی فراوانی را در پی داشت. مهم‌ترین آن سرنوشت مبهم یتیمان و فرزندان شهدا و فقرا و معلولان بود. انجمن خیریه (جمعیه المبرات الخیریه) که زیر نظر سید محمد حسین فضل الله قرار داشت، با کمک نیکوکارانی از داخل لبنان و لبنانی‌های مهاجر در حاشیه خلیج فارس، اقدام به تاسیس مراکز و موسسات عظیم و پیشرفته برای تربیت یتیمان و به ویژه فرزندان شهدا و فرزندان فقرا و تاسیس بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و مساجد کرد. در این مراکز خیریه، یادشدگان به طور شبانه‌روزی اسکان داده و تحصیلات‌شان را در بخش آموزشی همین مراکز می‌گذراندند.

 

علامه فضل‌الله همچنین جزو نخستین اعضای شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت (ع) بود.

 

 

سید محمد حسین فضل الله از همراهان نزدیک سید محمد باقر صدر در مسایل سیاسی و تشکیلاتی بود. فضل الله پس از بازگشت به وطن پدری (لبنان) درپی طرح صبغه سیاسی اسلام در جامعه مسلمانان لبنان برآمد. زمانی که کشور لبنان مورد تهاجم رژیم صهیونیست واقع شد، بعضی جوانان تحت تأثیر فضل‌الله، به تأسیس جنبش مقاومت اسلامی لبنان (حزب‌الله) علیه رژیم صهیونیستی کمک کردند.

 

 

محمد حسین فضل الله بر مردمی بودن مشروعیت حکومت تأکید می‌کند. بر این اساس، اعمال سلطه از سوی حاکمان را تنها بر اساس اصول موضوعه اسلام صحیح می‌شمرد، نه به صورت سلیقه‌ای. وی مشارکت مردمی و اعمال قدرت مردم را فراهم کننده فضای نقد حاکمان می‌داند؛ همانگونه که در سیره حکومتی پیامبر(ص) و امام علی(ع) بوده است.

 

تأکید بر نهادگرایی به جایی فردگرایی و تبدیل شدن دولت به نهاد، نکته مهمی دیگری است که وی در باب حکومت مطرح می‌سازد. طایفه‌گرایی در نگاه او، آفت بزرگ دیگری برخاسته از فردگرایی است که در جهان اسلام وجود دارد و از عوامل عقب‌ماندگی جهان اسلام است. شهروندسالاری به معنای عدالت میان همه شهروندان از نظر حقوق و وظایف، مورد تأکید وی است. علامه تأکید می‌کند در نظام سیاسی، قوانین باید با نگاه ملی تدوین شود و ارزش آن به میزان حمایت از وحدت و صیانت حاکمیت ملی و فراهم‌سازی شرایط انسانی و خدماتی و علمی برای همه شهروندان است.

 

 

سید محمدحسین فضل الله با مسئولین جمهوری اسلامی رابطه خوبی داشت. فرزندش، سید علی فضل الله، در مصاحبه‌ای پس از درگذشت پدرش گفت: «[پدرم] در جلسه‌ای به يكی از مسئولان گفت اگر كار به جايی برسد كه همه مرا سنگباران كنند و يا به من بی‌احترامی و توهين شود من از حمايت خود از جمهوری اسلامی ايران دست بردار نيستم؛ زيرا ايران نماينده اسلام و خط اهل بيت رسول الله و خط مقدم مبارزه با استكبار جهانی است.»

 

آیت الله خامنه‌ای او را به عنوان عضو حقیقی مجمع جهانی اهل بیت منصوب کرده بود و به وی علاقه داشت. بعد از درگذشتش نیز، آیت الله خامنه‌ای پیام تسلیت داد. البته برخی رسانه‌های معارض جمهوری اسلامی، نوع رابطه بین وی و جمهوری اسلامی را با تنش ترسیم کرده‌اند.

 

 

علامه همواره عقیده داشت که دشمن اصلی مسلمانان رژیم صهیونیستی و مستکبرین حامی آن هستند و اختلافات داخلی میان مسلمانان شیعه و سنی تنها به پیشبرد اهداف دشمنان اسلام کمک می‌کند.