«پرسه در خاک غریبه» برشی مینیاتوری از جنگ است

به‌ گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، نشست چهارم از سلسله گفت‌و‌گوهایی در حوزه «رویکردهای داستانی دفاع‌مقدس» دوشنبه (20 شهریورماه) با محوریت کتاب «پرسه در خاک غریبه» نوشته احمد دهقان با حضور احسان عباسلو نویسنده و مترجم، جواد جزینی نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی جهانی کارشناس حوزه ادبیات و حجت‌الاسلام والمسلمین علی ذوعلم عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با مدیریت محمدرضا سنگری نویسنده و شاعر معاصر در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

 
رویکرد تحلیلی ادبیات پس از پایان جنگ

جزینی در این نشست اظهار کرد: تاریخ همه جنگ‌های جهان، نشان می‌دهد که دو دوره کلی برای نوشتن درباره جنگ وجود دارد. نخست شروع جنگ که رسانه‌ها از جمله رادیو و تلویزیون و حتی متون نوشتاری زیر سیطره فضای امنیتی و جنگی قرار دارند؛ بنابراین آنچه نوشته می‌شود ادبیات تبلیغی با هدف تهییج مردم است. کار نویسنده در این دوران فقط تبلیغ برای مقاومت و امید به پیروزی و تاکید بر شکست‌پذیری دشمن است.  

وی افزود: ادبیات بعد از پایان جنگ با توجه به کاهش حساسیت‌های امنیتی رویکرد تحلیلی پیدا می‌کند؛ به‌عبارت دیگر نویسنده‌ها برای انتشار مطالب مختلف واهمه ندارند. نویسندگان در این دوران به پرسش‌هایی مانند علت، پیامدها و نابسامانی‌های جنگ می‌پردازند. جنگ از مفاهیم بزرگ و مورد توجه نویسندگان است چرا که موقعیت‌های مختلف انسانی در جنگ بسیار پدید می‌آید.  
 
بررسی نابسامانی‌های جنگ با ابزار ادبیات

این نویسنده با انتقاد از وضعیت نشر دفاع‌مقدس ادامه داد: در ایران دو تقسیم‌بندی یاد شده وجود ندارد. شاعران و نویسندگان براساس اعتقاد برخی نباید وارد ادبیات تحلیلی شوند این در حالی است که نویسنده موظف به بررسی نابسامانی‌های جنگ با ابزار ادبیات است.
 
جزینی گفت: کتاب را پسندیدم و به نظر می‌رسد این اثر توجه مخاطب را برمی‌انگیزد. احمد دهقان همچنان می‌خواهد، نویسنده جنگ باقی بماند و به این نوع ادبیات وفادار است. احمد دهقان به این نوع ادبیات پایبندی دارد.
 
وی افزود: دهقان با روایتی خطی، داستان را به پیش می‌برد. مخاطب در این اثر شاهد تقابل مرگ و زندگی، جنگ و صلح و عشق و نفرت است. به‌لحاظ طبقه‌بندی اجتماعی نیز نویسنده روایتگر داستان طبقه‌ پایین و ‌متوسط است. روایت «پرسه در خاک غریبه» واقع‌گراست.

«پرسه در خاک غریبه» روایت در لایه‌های پنهان

این نویسنده حوزه انقلاب و دفاع مقدس با اشاره به تقسیم‌بندی متون ادبی میشل فوکو اظهار کرد: باتوجه به دیدگاه میشل فوکو متن را می‌توان به تلویحی و مسکوت‌‌مانده تقسیم‌بندی کرد. احمد دهقان در کتاب «پرسه در خاک غریبه» وارد ادبیات تلویحی شده است؛ به‌عنوان مثال نویسنده در این کتاب اشاره‌ای به رژیم بعث ندارد این نوع رویکرد را می‌توان به‌عنوان یک تکنیک قلمداد کرد. براساس این تکنیک نویسنده می‌کوشد تا محتوای قصه‌ را در لایه‌های پنهانی متن روایت کند.
 
جزینی ادامه داد: دهقان به‌خوبی از کهن‌الگوی سفر در کتاب بهره برده است و می‌توان این استفاده را به کتاب معروف ادیسه مرتبط دانست. استفاده از ادبیات تلویحی در کتاب دیگر دهقان یعنی «دشت‌بان» نیز وجود دارد.

ادبیات پایداری محصول بعد از جنگ است  

احسان عباسلو با اشاره به مفهوم ادبیات جنگ و دفاع‌مقدس اظهار کرد: حقیقت دفاع‌مقدس چیست؟ آیا می‌توان به حقیقت آن دست یافت و آیا اجازه طرح همه حقایق دفاع‌مقدس وجود دارد؟ دوران دفاع را طی کردیم اما تبعات آن ادامه دارد. آیا می‌توان از تبعات جنگ به‌عنوان ادامه دوران دفاع‌مقدس یاد کرد؟ به‌نظر می‌رسد ادبیات بعد از جنگ «ادبیات پایداری» است. دوران فعلی برای خانواده‌های شهدا و ایثارگران کمتر از هشت سال دفاع‌مقدس نیست. خانواده جانبازان در حال‌حاضر در دوران پایداری به‌سر می‌برند.
 
وی با اشاره به تعریف جهانی ادبیات جنگ افزود: ادبیات جنگ در دنیا شامل سه مفهوم «آمادگی برای جنگ»، «جنگ» و «دوران پس از جنگ» است؛ بنابراین استفاده از ادبیات پایداری برای دوران بعد از جنگ کامل‌تر به نظر می‌رسد.   
 
این کارشناس حوزه ادبیات و ترجمه اظهار کرد: دو نوع رویکرد در ادبیات جنگ وجود دارد نخست عده‌ای به جنبه‌های مغفول و مطرح‌ نشده مانند نقاط ضعف و سیاه توجه داشته‌اند و عده‌ای دیگر نیز به جنبه‌های قوت مانند ارزش‌های اخلاقی تاکید دارند. بنابراین به نظر می‌رسد که نویسنده در کتاب «پرسه در خاک غریبه» رویکرد تعادلی دارد.
 
عباسلو با تأکید بر ادامه جنگ تا دوران حاضر افزود: هنوز در دوران جنگ قرار داریم و فقط خاکریزها تغییر کرده‌اند. فیلم‌های «از کرخه تا راین» و «آژانس شیشه‌ای» نمونه‌هایی از به‌تصویرکشیدن تبعات جنگ هستند.

نویسنده از واژه‌های ارزشی، مانند بسیجی ابا دارد

این کارشناس نقد کتاب ادامه داد: به‌نظر می‌رسد که احمد دهقان در کتاب «پرسه در خاک غریبه» چندان در واقعیت‌گرایی موفق نبوده است. نویسنده یک برش از جنگ و عملیات را به‌صورت مینیاتوری روایت می‌کند؛ اما بسیار در پردازش شخصیت‌‌ها و انتخاب نوع زبان و همچنین در پردازش کهن‌‌الگوی «سفر» ضعف دارد. مخاطب با کتاب ارتباط تصویری برقرار نمی‌کند و در بسیاری از جملات قید و صفت‌ها مبهم و شخصیت‌پردازی‌ها بسیار سطحی است به‌طوری که نمی‌توان برای روایت‌های گذشته شخصیت‌ها دلیل موجهی پیدا کرد.
 
عباسلو افزود: دهقان بسیار تلاش کرده تا اعلام کند جنگ برای همه اقشار است. زبان نویسنده آن‌گونه که باید در متن متجلی نشده و دهقان مانند یک روزنامه‌نگار عمل کرده؛ به‌عبارت دیگر زبان نویسنده زبان جراید یا ادبیات شفاهی است. کتاب پر از غلط‌های نگارشی و افعال نیز در برخی جملات به اشتباه به کار رفته است. جایگاه برخی شخصیت‌ها تحقیر شده و تکلیف مخاطب مشخص نیست. دهقان در استفاده از واژه‌های ارزشی، مانند بسیجی ابا دارد و به‌نوعی در برزخ قرار گرفته است در حالی که تقابل دوتایی از نقاط قوت این کتاب به‌شمار می‌رود.
 
لزوم توجه به مفهوم جنگ با رویکرد فلسفی

جهان در ادامه این نشست گفت: پدیده جنگ و مفاهیم اجتماعی و فلسفی مرتبط با آن بسیار قابل تأمل است. آیا جنگ ارزش اجتماعی و معنوی دارد؟ جنگ امروزه در شکل‌های مختلف از جمله جنگ اخلاقی، جنگ رسانه‌ای و جنگ پنهان تعریف می‌شود. بعد از گذشت سال‌ها از جنگ هشت ساله هنوز کتاب جامعی با رویکرد فلسفی با موضوع جنگ در کشور منتشر نشده این در حالی است که در غرب مکتب‌های مختلفی با این موضوع وجود دارد.
 
وی با اشاره به دیدگاه امام‌خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی اظهار کرد: باید توجه داشت که در مباحث نظری با توجه به دیدگاه امام و رهبر انقلاب خالی از تحلیل مفهوم جنگ نیستیم. در دهه 70 مفاهیمی از جمله جنگ مقدس، جنگ نامقدس، دفاع مقدس و نامقدس، جنگ بد و جنگ خوب و همچنین جنگجو خوب و بد مطرح شد.
 
جهان در نقد کتاب «پرسه در خاک غریبه» افزود: شخصیت‌های این کتاب هیچ‌کدام به قطعیت نمی‌رسند، همه گمشده‌اند. سراسر داستان قَدَرگرایی است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که نویسنده براساس جریاناتی که در دهه 70 شکل گرفت مبتلا به برخی بحران‌های فکری شده است.
 
وی ادامه داد: جایگاه قهرمان و ضدقهرمان در این کتاب مشخص نیست و داستان را از قالب رئال خارج و به سورئال تبدیل می‌کند. نویسنده با این روش تعلیق زمان و مکان را پدیده آورده است شخصیت‌ها همه دچار تردیدند. به نظر می‌رسد آنچه که کم‌اهمیت به‌نظر می‌رسد گره داستانی است. کتاب «پرسه در خاک غریبه» به پرسش‌‌های جدی پاسخ نمی‌دهد. عدم قطعیت، گفتمان اصلی این کتاب است.

 

منبع: ایبنا