به گزارش دفاع پرس از مشهد، نیروهای خراسانی از نخستین روزهای دفاع مقدس حضوری فعال و نقشی تأثیرگذار داشتند، به گونهای که خراسان بزرگ در راستای ادای دین به انقلاب و ولایت، نقش تأمین نیروی انسانی را با بیش از 9/5درصد کل اعزامهای کشور، به خود اختصاص داد.
در ادامه به بررسی یگانهای عمده خراسانی حاضر در عرصه نبرد با دشمن بعثی که در طول دفاع مقدس در قالبی سازمان یافته به دفاع از ایران اسلامی پرداختند خواهیم پرداخت.
از خراسان بزرگ در سال های حماسه دو یگان از ارتش جمهوری اسلامی در دفاع از این مرز و بوم انجام وظیفه کردند.
لشکر 77 پیاده خراسان
یکی از نخستین یگانهای ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که با آغاز تهاجم دشمن بعثی برای حضور در منطقه، مأموریت یافت. یکی از افتخارات بزرگ لشکر 77، حضور موثر در عملیات کلیدی و غرورآفرین ثامنالائمه(ع) است. این عملیات پس از آنکه حضرت امام خمینی (ره) فرمودند: «حصر آبادان باید شکسته شود» توسط رزمندگان این لشکر و با کمک سپاه پاسداران و ژاندارمری و نیروهای مردمی در اول مهر 1360 اجرا شد. بعد از این عملیات، لشکر 77 پیاده، به لشکر 77 پیروز ثامنالائمه(ع) تغییر نام یافت.
جدا از عملیات غرورآفرین ثامنالائمه(ع)، این لشکر در 22 عملیات بزرگ و کوچک از جمله فتحالمبین، قادر، خیبر، بدر، نصر، مرصاد و ...دیگر نقش آفرینی کرد.
پایگاه پدافند هوایی امام رضا(ع)
دومین یگان ارتش جمهوری اسلامی که از خراسان در دفاع مقدس نقش داشت پایگاه پدافند هوایی امام رضا(ع) بود. پایگاه پدافند هوایی امام رضا(ع) مستقر در مشهد، وابسته به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که بعدها به صورت پایگاه چهاردهم شکاری ارتش درآمد در طول دوران دفاع مقدس، علاوه بر دفاع هوایی از رزمندگان اسلام در مناطق جنگی، نقش قابل توجهی در خدمات ترابری هوایی رزمندگان خراسانی ارائه داد.
یگانهای رزم خراسانی سپاه، بسیج و جهاد سازندگی
تیپ و لشکر ویژه شهدا
زمینه تشکیل نخستین یگان رزمی رسمی متشکل از رزمندگان خراسانی (گردان شهدا) در روزهای نخست فروردین سال 1359 در کردستان فراهم آمد. موفقیتهای این گردان در عملیاتهای مختلف در خطه کردستان باعث شد تا زمینه تشکیل تیپ ویژه شهدا فراهم آید.
سردار شهید محمد بروجردی (فرمانده وقت منطقه کردستان) که شاهد درخشش رزمندگان خراسانی در خطه کردستان بود، با سفر به مشهد و تهران و بیان طرحها و نیازهای مناطق درگیر کردستان و آذربایجان غربی و... پیشنهاد تشکیل تیپی را با نیروهای موجود خراسان داد و نهایتاً موافقت فرماندهان خراسان برای تأمین نیروی مورد نیاز این یگان را جلب کرد. مذاکرات و هماهنگیها تا آذرماه سال 1360به طول انجامید و در این تاریخ تشکیل تیپ به صورت جدی کلید خورد و در اردیبهشت سال 1361 عملاًَ تیپ ویژه شهدا به فرماندهی شهید محمد بروجردی در پادگان جلدیان پیرانشهر اعلام موجودیت کرد.
با شهادت سردار شهید محمد بروجردی، سردار شهید گنجی زاده جایگزین او شد. مرحوم چنگیز عبدی فر از خراسان نیز دورهای عهده دار فرماندهی این تیپ شد و پس از ایشان نیز شهید کاوه که از مهر ماه سال 59 مسئول عملیات بود، فرماندهی این تیپ را بر عهده گرفت.
تیپ ویژه شهدا با هدف دفع دشمن در استانهای کردستان، آذربایجان غربی و شرقی و کرمانشاه تشکیل و فرمانده شجاع خراسانی سردار سرلشگر شهید محمود کاوه، سکاندار هدایت آن شد، به گونهای که کومله و دمکرات و سایر گروهکها به طور کامل نابود شدند.
تیپ و لشکر 21 امام رضا (ع)
خراسان اولین تیپ پیادهاش را به نام امام رضا(ع) به فرماندهی شهید محمد مهدی خادمالشریعه، تشکیل داد. این یگان رزمی از رزمندگانی که با استعداد بیش از سه گردان پیاده و گردانهای پشتیبانی رزمی و پشتیبانی خدمات رزمی در منطقه عمومی شهر بستان، در عملیات طریقالقدس شرکت داشتند، در تاریخ 10 دیماه 1360 اعلان موجودیت رسمی کرد و همزمان با به عهده گرفتن خط پدافندی چزابه، اولین ایستگاه صلواتی شامل قسمتهای نانوایی، حمام و کفاشی را در شهر بستان راه اندازی کرد. لازم به ذکر است که خراسان همزمان خط پدافندی در حاشیه رود کرخه در منطقه شهر شوش را نیز به عهده داشت.
در زمستان سال 1364 سپاه سمنان تحت امر لشکر امام رضا(ع) قرار گرفت و تیپ 12 قائم آل محمد(ص) به فرماندهی جانشین وقت لشکر، سردار غلامرضا احمدی تشکیل و تا آخر جنگ تحت امر این لشکر بود و پس از دفاع مقدس تحت امر لشکر 27 حضرت رسول (ص) به نام تیپ 2 قائم آل محمد (ص) مستقر در سمنان ادامه مأموریت داد.
تیپ 18 جوادالائمه(ع)
با توجه به افزایش تعداد داوطلبین و رزمندگان خراسانی برای حضور در جبهه جنوب، در دی ماه سال 1360 بنا به دستور ستاد مرکزی سپاه پاسداران دستور استقرار تعداد دو گردان از نیروهای خراسان در خط شوش (حاشیه رود خانه کرخه) صادر و به منظور اجرای این دستور، سردار عباس شاملو را از ایلام فراخوانی و مسئولیت خط محور شهر شوش به دشت عباس و چنانه را به او سپردند. (در این زمان سردار عباس شاملو از سپاه خراسان، مسئول عملیات و پشتیبانی سپاه استان ایلام بود). این نیروها مستقل از نیروهای مستقر دربستان - تیپ 21 امام رضا(ع) - در عملیات فتحالمبین شرکت کردند و با تصرف توپخانه دشمن در منطقه، کارنامه درخشانی را از خود به یادگار گذاشتند؛ و پس از عملیات فتحالمبین که به استانهای بزرگ دستور تشکیل تیپهای سپاه را دادند، در تاریخ 14 فروردین ماه 1361 دومین تیپ سپاه خراسان به نام تیپ 18 جوادالائمه (ع) و به فرماندهی سردار عباس شاملو تشکیل و سایت 4 (ابو صلیبی خات) محل استقرار عقبهاش تعیین شد.
این تیپ در عملیاتهای بیتالمقدس، رمضان، مسلم بن عقیل، محرم، و والفجر مقدماتی شرکت داشت و در مناطق پاسگاه زید، سومار (نفت شهر) جبل حمرین و فکه خط پدافندی داشته است.
لشکر 5 نصر
همزمان با عملیات مسلم بن عقیل در تاریخ 1361/7/15از ستاد کل دستور تشکیل تیپ سوم سپاه خراسان با نام تیپ امام جعفر صادق(ع)صادر و سعید ثامنی پور فرمانده و سردار شهید ابوالفضل رفیعیسیج به عنوان جانشین آن تیپ تعیین شدند.
کمی بعد و همزمان با عملیات محرم در تاریخ 1361/15/8 تیپ چهارم سپاه خراسان به نام امام موسی کاظم(ع) به فرماندهی سردار شهید نورعلی شوشتری که جانشینی او را سردار انجیدنی عهدهدار بود نیز به سازمان رزم سپاه خراسان اضافه شد تا مقدمه تشکیل لشکر 5 نصر فراهم شود.
لشکر 5 نصر اولین لشکری بود که از سپاهیان استان خراسان و قبل از عملیات والفجر مقدماتی، تشکیل شد. سازماندهی آن با درایت سردار سرلشگر شهید شهید حسن باقری در دستور کار قرار گرفت و چون عملیات در شرف انجام بود دستور تشکیل رسمی و معارفه افراد به بعد از عملیات موکول گردید.
این لشکر از ترکیب سه تیپ 21 امام رضا(ع) به فرماندهی سردار سرلشگر شهید ولی الله چراغچی، تیپ18 جوادالائمه به عنوان هسته مرکزی به فرماندهی سردار عباس شاملو، تیپ امام صادق(ع) به فرماندهی سعید ثامنی پور در 1361/11/25تشکیل شد.
اولین فرمانده این لشکر سردار شهید حسن باقری بود که تنها ده روز عهدهدار این مسئولیت بود و پس از آن به لقاء الله پیوست. پس از سردار شهید باقری سردار حمیدی نیا، سردار مرتضی قربانی از اصفهان، سردار باقر قالیباف و سردار اسماعیل قاآنی تا پایان جنگ سکان دار فرماندهی این لشکر بودند.
گروه توپخانه 61 محرم
نیروهای سپاه در استانهای کرمانشاه و آذربایجان و به طور کلی جبهههای غرب کشور با به امانت گرفتن قبضههای توپخانه 105 م م از ارتش کارشان را در پادگان ابوذر شروع و در عملیات بازی دراز توان و قدرت خود را به فرماندهان نشان دادند. نیروهای جبهههای جنوب پس از به غنیمت گرفتن قبضههای 122 و... از ارتش عراق در عملیاتهای فتحالمبین و بیتالمقدس و... در یگانهای خود واحدهای توپخانه را تشکیل دادند. پس از شروع بهکار توپخانهها به شکل مذکور رزمندگانی که با توپخانه آشنا شده بودند به فکر ساماندهی یگانی به استعداد گروه یا تیپ توپخانه صحرایی افتادند؛ و از نیمه دوم سال 1361 بحث جدی شد و نهایتاًَ در آبان ماه آن سال همزمان با ماه محرم اولین گروه توپخانه سپاه با جمع آوری قبضههای پراکنده و... به فرماندهی سردار شهید حسن غازی تاسیس و شروع بکار کرد.
با توجه به سنتی که در ایران قبل و بعد از انقلاب برای نام گذاری یگانهای نظامی بود و با استفاده از یک اسم و شماره نام را انتخاب میکردند، با در نظر گرفتن همزمانی ماه محرم سال 1361 با تشکیل این یگان، برای اولین گروه توپخانه سپاه نام 61 محرم انتخاب شد. (تشکیل اولین گروه توپخانه سپاه در ماه محرم سال 1361 با هدف حرکت در مسیری که سید الشهداء(ع)در واقعه عاشورا ترسیم کردند و تداوم پیام عاشورا و با شعار هیهات مناالذله تشکیل شد. آرم توپخانه با استعانت از آیه شریفه قرآن کریم «و مارمیت از رمیت ولکن الله رمی» طراحی شد) این یگان ابتدا تحت امر قرارگاه کربلای سپاه و سپس تحت امر عملیاتی قرارگاه خاتمالانبیاء (ص) قرار گرفت.
گروه توپخانه 61 محرم در تاریخ 1362/6/21از ستاد مرکزی توپخانه سپاه منفک و مستقل شد. گرچه نیروهایی از سایر استانها هم در گروه توپخانه 61 محرم مشغول بودند لیکن اکثر نیروها از استان خراسان بزرگ بودند به ویژه از تاریخ 1363/6/7که رسماً گروه 61 تحویل سپاه چهارم (خراسان) شد. تشکیل اولین گروه توپخانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با عنوان گروه توپخانه 61 محرم به منظور پشتیبانی آتش پرحجم از یگانهای رزمی خراسان و سایر یگانهای سپاه و در بعضی مواقع ارتش جمهوری اسلامی موجب بالا بردن توان رزمی نظام جمهوری اسلامی شد. این یگان هم اکنون در شهرستان تربت حیدریه استقرار دارد.
تیپ (گروه) مهندسی 45 جوادالائمه (ع)
این یگان مهندسی رزمی پس از تشکیل، دوشادوش نیروهای جهاد سازندگی به ایجاد خاکریزها و سنگرها، ایجاد و یا رفع موانع پیشروی رزمندگان خراسان مشغول شد. کمک به یگانهای استانهای فاقد این توانایی، راه سازی برای تسهیل حرکت رزمندگان، ایجاد پلهای لازم و... از جمله فعالیتهای این یگان به شمار میآید. پس از دفاع مقدس، تیپ 47 سلمان سبزوار جایگزین آن شده است.
تیپ 13 رعد
این یگان توپخانه پدافند هوایی به منظور تأمین قرارگاههای فرماندهی و جادهها و پلها و تأمین محل استقرار گردانهای پیاده و پشتیبانی آنها در برابر هجوم هوایی دشمن تشکیل شد. تیپ 13 رعد پس از دفاع مقدس به نام تیپ 10 محرم پدافند هوایی در شهرستان شاهرود مستقر شد.
تیپ 313 حر
این یگان اطلاعات رزمی، پشتیبانی اطلاعاتی قرارگاه کربلای سپاه و یگانهای رزمی خراسان را بر عهده داشت. رزمندگان این یگان سربازان گمنامی بودند که بارها عمق منطقه دشمن را در مینوردیدند و با جمعآوری اطلاعات دقیق باعث اشراف اطلاعاتی ایران اسلامی میشدند. تیپ 313 حر به همت سردار شهید سید علی حسینی ابراهیم آباد تشکیل و حدود 60 درصد نیرو و امکاناتش از ستاد پشتیبانی خراسان تأمین میشد.
تیپ 12 قائم(عج)
تیپ 12 قائم (عج) با استفاده از نیروهای رزمنده و مؤمن استان سمنان و بهکار گیری توانمندیهای آنها در جهت رزم بی امان با دشمنان، تحت امر خراسان تشکیل شد. این یگان هم اکنون نیز به عنوان یک رکن قوی با استقرار در شهر سمنان و تشکیل هسته مرکزی سپاه قائم آل محمد (ص) سمنان در راه دفاع از ایران اسلامی انجام وظیفه میکند.
تیپ 88 انصارالرضا(ع)
این یگان با کمک لشکر ویژه شهدا و با بهکار گیری کادر وظیفه و رسمی سپاه به منظور حفاظت از مرزهای تصرف شده استانهای خوزستان و ایلام و کرمانشاه و... تشکیل شد که شهید علی اصغر حسینی محراب اولین فرمانده این تیپ بود. این یگان هم اکنون در شهرستان بیرجند استقرار داشته و مأموریتهای مبارزه با اشرار شرق کشور را بر عهده دارد.
تأمین 80 درصد نیروی انسانی و تجهیزات و پشتیبانی لشکر مهندسی 43 امام علی(ع) تحت امر قرارگاه رمضان و اجرای امور مهندسی شمال غرب کشور در جهت راه سازی و ایجاد مواضع و موانع در ارتفاعات سر به فلک کشیده غرب و پشتیبانی مهندسی قرارگاه نجف به ویژه استقرار پلهای معلق طنابی و... در بین ارتفاعات و پلهای شناور(خیبر) در مناطق عملیاتی جنوب. تشکیل سپاه شهرستان کامیاران و تشکیل تیپی به نام تیپ 72 شهیدهاشمینژاد جهت تأمین محورهای منتهی به آن شهرستان و خارج کردن مردم مظلوم منطقه از دست گروهکهای ضد انقلاب و ایجاد آرامش مطلوب برای آنها و حفظ آبروی نظام جمهوری اسلامی در آن خطه به فرماندهی سردار مولوی و پاسداران و بسیجیان و سربازانی از استان خراسان.
تأمین 90 درصد نیروی انسانی و پشتیبانیهای لازم به ویژه فرماندهی، طراحی عملیاتی و هدایت عملیاتهای قرارگاههای نجف و سلمان سپاه پاسداران با استفاده از فرماندهانی همچون چون سردار دلاور شهید نور علی شوشتری و... .تأمین حدود 60 درصد نیروی انسانی قرارگاه رمضان مستقر در کرمانشاه و اجرای عملیاتهای برون مرزی با کادر مدیریت عملیاتی، اطلاعاتی، طراحی، و مهندسی از استان خراسان بزرگ. از دیگر خدماتی است که یگانهای رزم خراسان در طول دفاع مقدس در مناطق مختلف عملیاتی ارائه دادند.
خدمات مهندسی رزمی، مهندسی پزشکی جهاد سازندگی خراسان
جهاد سازندگی خراسان علاوه بر تأمین نیازمندیهای نیروها و یگانهای سپاه و ارتش خراسان تمامیت جنگ را هم پشتیبانی میکرد و به همین دلیل زبانزد خاص و عام شد و ستاد پشتیبانی جنگ آن بارها و بارها مورد تشویق فرماندهان سپاه و ارتش و مقامات و مسئولین نظام واقع شد؛ و همزمان با جنگ گل لبخند را بر لبهای روستانشینیان میکاشت.
تشکیل مجموعه ستاد پشتیبانی جنگ سپاه پاسداران خراسان در مشهد و تهیه و تأمین اقلام مورد نیاز رزمندگان خراسان با جمع آوری هدایای مردمی که ظرفیت بالایی از تهیه و دوخت البسه مورد نیاز، تهیه و تامین هزینههای خرید خودروهای سبک و سنگین مورد نیاز، تهیه و تأمین اقلام غذایی و تنقلات رزمندگان، تهیه و ارسال میوه یگانهای خراسان و دیگر یگانهای کشور با افزایش ظرفیتهای مردمی با استفاده از توانائیهای خانوادههای ایثارگر.
فعالیتهای بهداری و ایجاد بیمارستانهای صحرایی، پستهای امداد و اورژانس، انتقال و بستری مجروحین و جانبازان از جبهه و کمک به بیمارستانهای شهرهای استان و ایجاد بیمارستان امام حسین (ع) مشهد گوشههای دیگری از فعالیتهای یگانهای رزم خراسان میباشد.
خراسان بزرگ در دوران دفاع مقدس 308256 نفر بسیجی به یگانهای رزم اعزام نمود. این خطه با یگانهای رزمی که در بالا ذکر شد در 98 عملیات کوچک یک تا سه روز، و عملیاتهای بزرگ 4 تا 70 روز، مثل والفجر 8 و کربلای پنج، علاوه بر شبیخونها و تکهای محدود گردانی، حضور داشته است. عملیاتهای مستقل توپخانه، مهندسی، پدافند هوایی و ... که در پشتیبانی یگانها بوده جزو این آمار نیامده است.
حضور تأثیرگذار دلاوران مردان خراسانی در میادین نبرد، کمک جدی به حفظ استقلال و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی و ناکامی دشمنان داشت. تقدیم 23 هزار شهید خراسان بزرگ و هزاران جانباز و آزاده کارنامه درخشانی از این خطه کشورمان به یادگار باقی گذاشته است.