مرتضی آوینی و نظریه فیلم

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، شهید «مرتضی آوینی» را باید از مهمترین نظریه پردازان در حوزه فیلم دانست. آوینی در آرای خود پیش از آنکه به فرم اهمیت بدهد قائل به محتوی است. وی هر چند به اصالت تصویر اعتقاد دارد و همه عناصر فیلم را در خدمت تصویر می‌داند با این حال باور دارد که هنرمند فقط به اتکای فرم نمی‌تواند اثری خلق کند.

هنرمند باید باورهای خویش را در تصویر متجلی کند و اگر در بند ظواهر باشد حدیث نفس کرده است. که این معضل بزرگی است که اغلب فیلمسازان را به خود مشغول داشته است.

بر اساس نظریاتی که آوینی مطرح کرده است می‌توان او را تئوریسین فیلم دانست. این نظریه را باید در نوشتاری دیگر پی گرفت تا ببینیم آیا می‌توان آوینی را نظریه پرداز فیلم دانست یا نه. به هر حال پذیرش این مدعا از سوی بسیاری از منتقدان فیلم سخت است چرا که به دلیل نگاه انقلابی آوینی آرای او نیز با بی‌انصافی خوانده و نقد می‌شود.

کتاب «مرتضی آوینی و نظریه فیلم» تلاش دارد تا نظرات آوینی را در جایگاه تئوریسن واکاوی کند. این کتاب با پیش‌گفتاری از «لئوناردو کوارزیما» و در چهار فصل به انضمام عکس‌ها تنظیم شده است.

«نگاهی شتاب زده به بخشی از از فرهنگ سینمایی ایران (1990ـ 1960)»، «مرتضی آوینی و ماهیت سینما»، «مرتضی آوینی و واقیت سینمایی»، «مرتضی آوینی و نقد فیلم» فصل‌های این کتاب را تشکیل داده که در هر فصل به یکی از مهمترین دیدگاه‌های آوینی می‌پردازد.

در فصل اول به طور خلاصه به بررسی زمینه فرهنگی و تاریخی آرای سینمایی آوینی پرداخته شده است. در فصل دوم به دیدگاه آوینی درباره ماهیت سینما و «رابطه فرم و محتوای فیلم» پرداخته‌ شده است.و تلاش شده تا در کنار تحلیل و تشریح دیدگاه آوینی میان او و نظریه‌پردازانی نظیر کراکاوئر، میتری، بوردول و غیره گفت‌وگویی برقرار شود. فصل سوم درباره واقعیت در سینما پرداخته شده است. آوینی محتواگرایی در نقد فیلم را نمی‌پذیرد. با توجه به متداول بودن این‌گونه نقدها در ایران، فصل آخر را به بررسی «روش‌‌شناسی نقد فیلم از نگاه آوینی» اختصاص داده است.

مهمترین ویژگی کتاب را ابتدا در نام آن باید دید. «مرتضی آوینی و نظریه فیلم» با عنوان فرعی «واقع‌گرایی اسلامی به مثابه نظریه فیلم» نام مناقشه برانگیزی است. چرا که همه دیدگاه آوینی و محتوای کتاب را شکل نمی‌دهد. جالب توجه اینکه نویسنده کتاب نیز با نام این اثر موافق نیست. اما دلیل انتخاب این نام را این می‌‌داند که در ایران آوینی را به عنوان تئوریسین فیلم قبول ندارند.

نویسنده در بخشی از کتاب آورده است: «برخی دوستان نام کتاب را مبهم و مشکل‌آفرین تلقی کردند؛ از این‌رو باید درباره آن توضیحاتی بدهم. حقیقت آن است که ترکیب «واقع‌گرایی اسلامی» خالی از مسامحه نیست، اما این بهترین انتخاب من بود. با این نام نخواسته‌ام تا با تقلیل‌گرایی ادعا کنم که قطعاً دیدگاه اسلام در باب واقعیت یک چیز است یا مشی فلسفی قرآن را به برخی اصطلاحات محدود کنم، بلکه با این نام تنها و تنها خواسته‌ام نشان دهم دیدگاه خاص آوینی به واقعیت و واقع‌گرایی از برخی دیدگاه‌های فلسفی موجود در فرهنگ اسلامی و جهان اسلام نشئت گرفته است و در این سنت فکری می‌گنجد؛ یعنی سیدمرتضی آوینی به آن ایده‌ها به‌مثابه یک نظریه فیلم نگریسته و در حوزه سینما نتایجی از آنها استخراج کرده است.»

لئوناردو کوارزیما نظریه پرداز ایتالیایی در پش‌گفتار کتاب و درباره شخصیت آوینی نوشته است:

«مرتضی آوینی مستندساز است، او در تماس بسیار نزدیک با «واقعیت» کار می‌کند و هم‌زمان، یکی از ثابت قدم‌ترین و بدیع‌ترین منتقدان مفهوم کلی «واقعیت سینمایی» است. دریافت او نزد ما وابستگی تنگاتنگی با فرهنگ و تفکر ایرانی دارد. بر اساس ویژگی، کار او در مرتبه‌ای قرار می‌گیرد که می‌تواند در بافتاری بزرگ‌تر و در همان چارچوب «غربی»، که بسیاری از نظریه‌های سینما در آن شکل گرفته و توسعه یافته‌اند، به عنوان نقطه فعال مواجهه و اتصالی کارآمد عمل کند. این «دیدگاه‌های مخالف» از منبع تئسعه شناخت و غنای فعالیت انجام شده پرده برمی‌دارند.»

«مرتضی آوینی و نظریه فیلم، واقع‌گرایی اسلامی به مثابه نظریه فیلم» به قلم «محمدعلی طایی» در 102 صفحه مصور نوشته و توسط انتشارات «علمی فرهنگی» در 1000 نسخه و به قیمت 8500 تومان منتشر شده است.

انتهای پیام/ 161