از اسلام گرایی القادری تا پیوند دولت و سلفیون برای مقابله با ارتش

به گزارش خبرنگار بین الملل دفاع پرس، جمهوری اسلامی پاکستان، کشوری در جنوب غربی آسیا با حدود 173 میلیون نفر جمعیت با تنوع دینی، مذهبی، قومی و زبانی برخوردار است. نوع حکومت این کشور، جمهوری پارلمانی فدرالی است. دین رسمی اسلام است و به عنوان دومین کشور مسلمان از نظر جمعیت به حساب میآید. ۹۶ درصد جمعیت پاکستان مسلمان و شامل 77 درصد اهل سنت و 19 درصد شیعه است. علاوه بر این 1.85 درصد هندو، 1.6 درصد مسیحی و 0.04 درصد سیک نیز در این کشور زندگی میکنند.

پاکستان در سال 1947 از هند مستقل شد. این کشور پس از استقلال دستخوش دسیسههای گوناگونی برای برپایی آشوب دائمی و درگیریهای فرقهای شد که بسیاری از تحلیلگران، انگلیس را پشت پرده این مساله دانستند. در دفتر تحولات پاکستان، کودتای 1979 توسط  ژنرال "محمد ضیاء الحق" و برکناری "ذولفقار علی بوتو" یکی از اصلیترین تحولات است که ریشه بسیاری از وقایع این کشور را میتوان در آن جستجو کرد.

ضیاء الحق در جنگ جهانی دوم و جنگ هند و پاکستان در سال 1965 شرکت داشت و در زمان نخستوزیری ذوالفقار علی بوتو در سال 1976 به عنوان رئیس ستاد مشترک ارتش پاکستان انتخاب شد. وی یک سال بعد و در زمان ناآرامیهای داخلی، بوتو را خلع و حکومت نظامی اعلام کرد. ضیاء در جریان حمله روسیه به افغانستان کمکهای شایانی به مجاهدین افغان کرد. در جنگ عراق علیه ایران نقش مبهمی داشت.

وی دو هدف عمده را دنبال میکرد: ساخت بمب اتم و تشکیل "نظام راستین اسلامی". یکی از پروژههایی که در دوره حکومتش در دست داشت، اسلامی سازی و یا به عبارتی سنی سازی پاکستان متاثر از عقاید سعودی بود. ضیاء از حامیان فرقه دیوبندی، از فرق افراطی و از طرفداران وهابیت بود و همین امر باعث شد از عربستان پول و کمکهای زیادی برای رواج این فرق دریافت کند. دیوبندی از فرقی است که تنها با وهابیت رابطه خوبی داشته و به پیروان مذاهب دیگر به عنوان مشرک مینگرد. وی در دوره حکومت خود ستمهای فراوانی به شیعیان پاکستان روا داشت. سیاستهای ضیاء موجب رواج افراطیگری در این کشور شد که به مدت چند سال وهابیون در شهرهای مختلف پاکستان اقدام به عملیاتهای تروریستی میکنند.

"حسین هلال طوری"، نایب رئیس مجلس علمای اهل بیت(ع) پاراچنار پاکستان در این زمینه میگوید: در سال 1987، ضیاءالحق اقدامات خصمانهای را علیه شیعیان پاکستان آغاز کرد و درصدد کشتار آنها بود. 8 هزار نفر برای مبارزه با شیعیان آمدند. آنها انواع سلاحها و خمپارهها را در اختیار داشتند، در حالی که ما تنها 4 اسلحه کلاشینکف داشتیم. روز هفتم محرم به ما حمله کردند. این درگیری 14 روز طول کشید که اگر یکی دو روز بیشتر ادامه داشت، همه شهید شده بودیم. پس از این واقعه، شهید عارف الحسینی شیعیان را وادار کرد که اسلحه خریداری کنند. ما از مهاجرین افغانستان سلاح میخریدیم. این سلاحها آمریکایی بود. مهاجرین سلاحهایی را که به ما فروخته بودند را به عنوان تلفات جنگی به نظامیان آمریکایی اعلام میکردند.

ضیاءالحق در ۱۷ اوت ۱۹۸۸ به همراه تعدادی از ژنرالهای بلندپایه پاکستان در یک سانحه هوایی مشکوک در نزدیکی منطقه "بهاولپور" ایالت پنجاب کشته شد. وی در زمان حکومت خود افراط گرایی را در پاکستان به راه انداخت و این روند تا امروز ادامه دارد.

کودتای ضیاء الحق علاوه بر به راه افتادن درگیریهای مذهبی, دردسرهای دیگری را نیز برای مردم پاکستان داشت. نگاهی به تاریخ دهههای اخیر پاکستان نشان میدهد که دولتهای نظامی در اداره این کشور موفقتر از دولتهای غیرنظامی عمل کردهاند و در سیاستهای خود با موانع کمتری روبرو بودهاند. به عنوان نمونه، میتوان به سه دوره نخستوزیری "محمد نواز شریف" اشاره کرد. وی در اولین دوره (1990-1993) با بالا گرفتن اختلافات سیاسی با رئیسجمهور وقت، تحت فشار ارتش استعفا داد و پس از آن نیز "غلام اسحاق خان" برکنار شد. ارتش در مدت کوتاه سه ماهه دولت موقت تشکیل داد و دولت بعدی معین شد.

در دوره دوم، نواز شریف درگیر مبارزاتی در شمال با هند و در غرب با افغانستان شد. این دو درگیری با به هم ریختن اوضاع اقتصادی کشور، راه را برای نارضایتی عمومی نسبت به نواز هموار کرد. وی که عامل اصلی این اوضاع آشفته را ژنرال پرویز مشرف، رئیس وقت ستاد مشترک ارتش میدانست، وی را برکنار کرد. مشرف پس از مدتی با استفاده از نفوذ خود در نیروهای مسلح پاکستان و در تماس با فرمانده ارشد ارتش موجبات کودتا علیه دولت دوم نواز شریف را فراهم آورد. به دلیل تخریب وجهه نواز در زمینههای گوناگون و آماده سازی افکار عمومی از پیش، هیچ تظاهرات مردمی در حمایت از وی صورت نگرفت.

نواز شریف با میانجیگری عربستان به مدت 10 سال در این کشور تبعید بود و به همین دلیل گرایش وی به سعودیها بیش از پیش افزایش یافت. به طور کلی عربستان در برهههای مختلف زمانی مکررا به پاکستان کمک کرده است و مقامات این کشور گرایش ویژهای به سعودیها دارند. از طرفی ارتش امروز پاکستان نیز به سوی ایالات متحده متمایل شده است و مقامات ارتشی خط اصلی خود را از واشنگتن دریافت میکنند.

در ادامه، مشرف طی یک همهپرسی در سال ۲۰۰۱ خود را رئیسجمهور پاکستان اعلام کرد اما به دنبال تهدید جناحهای مخالف در پارلمان مبنی بر استیضاح و برکناری وی، طی نطقی تلویزیونی از مقام ریاست جمهوری در سال ۲۰۰۸ استعفا داد.

اکنون که نواز شریف مجددا در انتخاباتی مردمی روی کار آمده، با تظاهرات مخالفان خود مواجه است و عدهای به دنبال برکناری وی هستند. در واقع شاید بتوان اذعان کرد که مشکل نواز شریف تنها غیر نظامی بودن اوست.
در اعتراضات و ناآرامیهای اخیر پاکستان، عمران خان و طاهر قادری سران احزاب "تحریک انصاف" و "جنبش مردمی" این کشور، اوایل تابستان سال جاری دولت نواز را به تقلب در انتحابات پارلمانی ماه می ۲۰۱۳ متهم کرده و تظاهرات ضد دولتی را آغاز کردند. 26 تیر (17 ژوئن) اعتراضات مردمی به شکل آرام در لاهور شکل گرفت، اما با به خشونت کشیده شدن آن، چندین نفر کشته و زخمی شدند. یک ماه بعد با اعلام راهپیمایی به سمت اسلامآباد برای گرامیداشت کشته شدگان، اعتراضات علیه دولت نواز شریف رنگ و بوی جدیتری به خود گرفت.

در جریان این تظاهرات، چندین جلسه دوجانبه برای حل و فصل اختلافات برگزار شد که همگی بینتیجه ماندند.
شریف ضمن اعلام عدم استعفا، به دیوان عالی پاکستان دستور داد تا گروهی را مسئول بررسی روند انتخابات سال گذشته کند.

درباره جبهه مخالفان باید گفت که از ابتدا هر دو حزب مخالف دولت خواستار استعفای نواز شریف از نخستوزیری بودهاند با این تفاوت که "طاهر القادری" به دنبال انقلاب و احیای ارزشهای اسلامی بوده و عمران خان نیز اعلام میکند که در انتخابات پارلمانی 2013 تقلب صورت گرفته است.

قادری در سال ۱۹۸۹ حزب تحریک عوامی یا حزب مردم را با هدف گسترش فرهنگ دموکراسی، ثبات اقتصادی، بهبود وضعیت حقوق بشر، عدالت و نقش زنان در پاکستان تاسیس کرد و تا به امروز در جهت از بین بردن فساد در سیاست این کشور در تلاش است. در ۱۹۹۱ حزب قادری به همراه تحریک نفاذ فقه جعفری (یک گروه سیاسی شیعی) که امروزه با عنوان تحریک جعفری شناخته میشود ایده روابط کاری سیاسی (political working relationship) را مطرح کرد. قادری همچنین اواخر سال 1392 با تنی چند از علمای ایران دیدار کرد. حزب وی در انتخابات پارلمانی 2013، از 342 کرسی, 89 کرسی را کسب کرد.

با راهپیمایی احزاب مخالف به سمت اسلامآباد، به تدریج احزاب دیگری از جمله حزب مجلس وحدت مسلمین پاکستان و دیگر احزاب به صف مخالفان پیوستند.

القادری پیش از تظاهرات 14 اوت سال جاری اعلام کرد: به دولت نواز شریف که مسئول کشتار مردم بیگناه است پایان میدهیم. راهپیمایی انقلاب ما ۱۴ اوت برگزار میشود و در موازات راهپیمایی آزادی عمران خان است. اگر مرا ترور کردند نگذارید نواز شریف و کابینهاش زنده بمانند.

قادری از این جهت که پیروان زیادی دارد نقش مهمی در تظاهراتها ایفا میکند و مهمتر اینکه برخی معتقدند در ارتش پاکستان نیز از وی حمایت میکنند که همین مساله موجب نگرانی مقامات دولتی شده است.

عمران خان، بازیکن سابق کریکت که هدف خود را از اعتراضات، بهبود اوضاع اقتصادی و سیاسی کشور اعلام کرده و تنها 34 کرسی را در انتخابات سال گذشته به خود اختصاص داد، طی سخنرانی در لاهور گفت: "ما به سلطنت خانواده نواز شریف پایان میدهیم. اگر پلیس اعضای حزبم را شکنجه یا بازداشت کند، برادران شریف در پاکستان و حتی در ایالت پنجاب جایی نخواهند داشت. دموکراسی حقیقی در پاکستان وجود ندارد مگر سلطنتی تحت نخستوزیری شریف."

پلیس پاکستان تاکنون پرونده قتلی را علیه طاهر القادری و پس از آنکه سه افسر پلیس در جریان درگیری با حامیان وی کشته شدند، تنظیم کرده است. وزیر حقوق ایالت پنجاب گفت: طاهر القادری مسئول کشته شدن افسران پلیس و حامیان خودش است. پلیس علیه او پرونده تشکیل داده و وی را یک تروریست میداند و به زودی دستگیر میشود.
سخنگوی طاهر القادری گفت: در جریان درگیری میان هواداران با پلیس، هشت تن از طرفداران وی کشته و بیش از ۱۰۰ تن دیگر نیز زخمی شدهاند.

برای شناخت بازیگران تحولات امروز پاکستان، باید با نگاهی کلان، رجوعی به بازیگران اصلی و کلیدی سیاست در پاکستان داشته باشیم. ارتش، دولت و در سطوح خردتر، گروهها و مذاهب در پاکستان ارکان اصلی سیاست را تشکیل میدهند. با مستقل دانستن این ارکان، میتوان دریافت که صحنه درگیریهای داخلی این کشور، سایهای از اختلافات درونی دولت و ارتش آن است. نواز شریف حامی گروههای تکفیری-وهابی پاکستان است و این را میتوان از تلاشهای دولت برای مذاکرات صلح با این گروههای تروریستی دریافت. دولت نواز از سوی دیگر با محاکمه پرویز مشرف، مقامات ارتش را شوکه و آزرده خاطر کرد. در جبهه دیگر ارتش با نشان دادن قوه قهریه خود، به نواز شریف هشدار داد.

اوضاع آشفته کنونی پاکستان را میتوان اقدامی از سوی ارتش این کشور علیه دولت نواز دانست. تحلیلگران معتقدند که ارتش برای حفظ وجهه خود، در صدد حذف دولت نیست اما به دنبال یک نواز ضعیف است تا بتواند به راحتی در سیاستهای دولتی نفوذ داشته باشد.

 دولت نواز برای مقابله با این اعتراضات، سعی کرده است که حامیان ایدئولوژیکی خود از جمله جمعیت علمای اسلام، جمعیت اهل حدیث، اهل سنت و الجماعت (سپاه صحابه، لشکر جنگوی) را به طرفداری از خود و تظاهرات علیه مخالفان خود فرا بخواند. ارتش پاکستان با آگاهی از این اقدام نواز به مخالفان دولت وی درباره احتمال حملات تروریستی هشدار داده است.

اما در این بین یکی از بازیگران کمی متفاوت تر از بقیه ظاهر شده است. جبههای که به دنبال تحقق ارزشهای اسلامی از میان بازیهای سیاسی پیچیده مقامات لشگری و کشوری است. با نگاهی بر تصاویر اعتراضات پاکستان، دیده میشود که حامیان القادری با ارادهای محکم و شعار "شهادت یا انقلاب"، برای انقلابی در سیستم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پاکستان به میدان آمدهاند.