نمایشنامه «سه کاج» یک متن انتقادی است
به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، «سیروس همتی» بازیگر، کارگردان و نمایشنامه نویسی است که در کارنامه هنری وی فیلم سینمایی «مارمولک»، «خاک سرخ، «آشپزباشی» و «خداحافظ بچه» دیده می‌شود. همچنین عمده فعالیت همتی در عرصه نمایش متمرکز است که «هفتاد و پنج هزار تهران»، «ماجرای نیمه شب»، «اسب تهران»، «پیکر»، «ما سه نفر بودیم» و «نیلوفر» از جمله فعالیت‌های هنری این هنرمند است.
نمایشنامه «سه کاج» عنوان نمایشنامه‌ای از این نویسنده دفاع مقدسی است که مدتی پیش از سوی انتشارات «هنر دفاع» وابسته به سازمان هنری و امور سینمایی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس چاپ و منتشر شده است.
این نمایشنامه داستان اختلاف مالک یکی از رزمندگان و جانبازان دوران دفاع است که با پسرش بر سر اعتقادات و باورهایش به اختلاف رسیده است. پسر حاضر نیست با آرمان‌های پدرش زندگی کند و تصمیم دارد راه تازه‌ای پیدا کند، همسر مالک نیز حق را به پسر می‌دهد و همین امر باعث تنهاتر شدن مالک می‌شود.
همتی در این اثر به مساله اختلاف نسل‌ها و فراموشی ارزش‌های دفاع مقدس پرداخته است. در گفتگوی دفاع پرس با این نویسنده بیشتر درباره محتوای این اثر بحث شده که در ادامه می‌خوانید.
دفاع پرس: طرح نمایشنامه «سه کاج» چگونه شکل گرفت؟
موضوع نمایشنامه «سه کاج» به مدت‌ها قبل برمی‌گردد. زمانی مدام به این موضوع فکر می‌کردم که اگر یک خانوادهای که صاحب بچه نمی‌شوند، روزی بچه دار شوند، چه اتفاقی ممکن است برای آن‌ها بیفتد. بخصوص اگر با آمال، آرمان‌ها، آرزوها و باورهای دینی و مذهبی پدر و مادر فاصله زیادی گرفته باشد چه اتفاقی می‌افتد.
«سه کاج» یعنی یک خانواده و کاج سوم، فرزند این خانواده است که با شرایط پدر و مادر و تفکرات آن‌ها در تضاد است. در نهایت ما برمی‌گردیم به زمان حال که آن خانواده بچه دار نمی‌شوند و قسمت الهی همین است که این زوج تنها بمانند.
دفاع پرس: این واهمه وجود نداشت که از نمایشنامه شما به یک اثر ضد دفاع مقدسی تعبیر شود؟
ضد دفاع مقدسی بودن و نبودن «سه کاج» نکته مهمی است. به همان اندازه که ممکن است از این اثر برداشت ضد دفاع مقدسی شود در مقابل و بیش از آن هم این احتمال وجود دارد که متن «سه کاج» در جهت دفاع مقدس باشد. کما اینکه از من به خاطر این نمایشنامه تشکر شد چرا که به نکته تازه‌ای اشاره کرده‌ام. چرا که الآن خانواده‌هایی وجود دارند که فرزندان‌شان آن چیزی که فکر می‌کردند نشده است. یعنی می‌خواهم بگویم می‌توان هر دو نگاه را در نظر گرفت. اما شکل دوم یعنی دفاع مقدسی آن قدرت بیشتری دارد.
نکته دیگر این است که چرا سعی کنیم توپ را به سمت ضد دفاع مقدسی بیندازیم، چرا توپ را به سمت سیستم، شرایط اجتماعی و مسئولین نیندازیم.
این خانواده، خانوادهای ارزشی است، در نمایشنامه بارها اشاره شده که هر وقت بچه بالا می‌رود اتفاقاتی رقم می‌خورد. منظور از بالا رفتن یعنی اینکه از خانه خودش بیرون رفته است. بالا رفتن به نوعی اجتماع است. هیچ وقت فرزند در خانواده با توجه به تربیتی که دارد و تفکری که بر خانه حاکم است، کاری نمی‌کند که در شأنش نیست. اتفاقا وقتی بالا می‌رود، با پسرهای آن‌ها به آزادی عمل و هر چه خواهی کن می‌رسد.
دفاع پرس: همسر مالک از اواسط نمایشنامه به بعد با پسرش هم‌داستان می‌شود و مالک تنها می‌ماند. این تنهایی فضای نمایشنامه را تلخ می‌کند و ممکن است نشانه‌ای باشد برای آن که متن ضد دفاع مقدسی قلمداد شود.
من به وصیت شهید باکری رجوع کردم، که آدم‌ها بعد از جنگ به سه دسته تقسیم می‌شوند که در این متن به دو دسته اشاره شده است. یک دسته همسایه طبقه بالاست که از قبل جنگ به همه جا رسیده‌اند و یک دسته هم تنها مانده‌اند، مثل مالک که حتی حاضر نیست برای معافیت پسرش قدمی بردارد. لذا من احساس می‌کنم که سوء استفاده از اتفاقی به نام جنگ و مفهوم دفاع مقدس شده است که من سعی کردم به نحوی به آن بپردازم . این اتفاقات در «سه کاج» باعث اختلافاتی در خانواده مالک شده است که در نهایت زن هم سمت و سوی پسرش را می‌گیرد نه همسرش را. نمونه این خانواده در همسایه‌ها و اطرافیان‌مان فراوان وجود دارد.
دفاع پرس: چقدر سعی داشتید که در متن «سه کاج» نگاه انتقادی داشته باشید؟
نقش اجتماع و محیط در این اثر برای من مهم بود. از این جهت ادعا می‌کنم که متن نمایشنامه «سه کاج» یک متن انتقادی است. این بزرگانی که رفتند و جنگیدند و خودشان را فدا کردند، چرا باید در چنین شرایطی زندگی کنند که نتوانند از عهده بچه‌هایشان و نسلی که وارد اجتماع می‌شوند برآیند.
دفاع پرس: نقش مسئولین و وجود ممیزی و سانسورهای بی‌مورد چقدر بر غنای متن نهایی تاثیرگذار است؟
اگر الآن ما در باره «سه کاج» حرف می‌زنیم دلیلش این است که متن دارای ویژگی‌هایی است که باید در نظر گرفته شود. اگر شیوه ممیزی یا شورای کارشناسی هر نهاد و دستگاهی از جمله «بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس» به ما آزادی عمل بدهد می‌توانیم مفاهیم و مسائل دیگری را هم مطرح کنیم که تماشاگر پسند باشد. متاسفانه موضوعات جبهه و جنگ که در حال طرح هستند کلیشه‌ای شده‌اند. در حالی که موضوعات فراوانی وجود دارند که به خاطر سلیقه مدیران قابل بحث نیستند. گویا اصلا نمی‌خواهند هنرمندان وارد این مقولات شوند. چرا باور نکنیم در عملیات مرصاد بین خودی‌ها هم اختلافاتی وجود داشت و چرا باید آن را از زبان دیگران بشنویم و از هنرمندان نشویم. این خیلی بد است که مردم مسائلی را از تاریخ دفاع مقدس می‌دانند و مسئولین در لاک خود فرو رفته‌اند و اصلا حاضر نیستند این مسائل طرح شود.
در مورد «سه کاج» باید از کارشناسان محترم «بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس» تشکر کنم که پذیرفتند این نمایشنامه چاپ و منتشر شود. خلاصه اینکه اگر به ما آزادی در عمل بدهند، می‌توانیم معضل منزوی شدن مخاطب از تئاتر دفاع مقدس را حل کنیم و تماشاگران را وارد سالن‌های نمایش کنیم.
دفاع پرس: جشنواره‌ها چقدر به ارتقای کیفی نمایشنامه‌های دفاع مقدسی کمک می‌کنند؟
واقعیت این است که اتفاقاتی در حال وقوع است که متاسفانه به نفع نمایشنامه‌های دفاع مقدسی نیست. در جشنواره تئاتر فجر نمایشنامه‌های برگزیده چاپ و منتشر می‌شود که سابقه‌ای بیست و چند ساله دارد. آیا جز چند تعداد انگشت‌شمار از این متون روی صحنه رفته‌اند؟
این نمایشنامه‌ها خوب، اما آیا معضل امروز جامعه ما را مطرح می‌کنند، متن باید کارایی داشته و اجرایی باشد. البته متن‌های قابل اتکایی چون «پچ پچه‌های پشت خط نبرد» و آثار «حسین فدایی حسین»، «نادر برهانی مرند»، «حمیدرضا آذرنگ» همچنان آثار قابل توجهی در حوزه دفاع مقدس هستند.
دفاع پرس: مهمترین آسیب نمایشنامه‌های دفاع مقدس را چه می‌دانید؟
همه ما در عدم ارتقای نمایشنامه‌های دفاع مقدس مقصر هستیم. به این معنا که هم مدیرانی که اجازه نمی‌دهند آثار ناب دفاع مقدس کار شود و هم هنرمندانی که به کار کلیشه‌ای تن می‌دهند. در دوره‌ای که «حسین مسافر آستانه»، «سید مهدی شجاعی»، «کشن فلاح» و «عبدالرضا حیاتی» عضو شورای سیاستگذاری بودند که جرأت و جسارت طرح مسائلی را در هنرمندان ایجاد کردند که قبلا وجود نداشت. تعامل بین هنرمند و مدیر می‌تواند سبب بروز اتفاق‌های خوبی شود.
دفاع مقدس: چه برنامه‌ای در حوزه اجرا و چاپ نمایشنامه دارید؟
فعلا روی متنی به نام «تردست» متمرکز شده‌ام که موضوع آن در جنگ می‌گذرد. این متن در نیمه دوم سال جاری یا نیمه اول سال ۱۳۹۸ روی صحنه خواهد رفت و فعلا در منتظر بودجه هستم. حاضر هم نیستم که بدون بودجه کاری را شروع کنم.
انتهای پیام/ ۱۶۱
