سفر به اندیمشک سال ۶۵ با تئاترمستند «آوانتاژ»
گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، تئاتر مستند نوعی از تئاتر است که به اتکای اسناد و منابع، تولید و اجرا می‌شود. هر چند که این شیوه اجرایی در کشور ما جوان است اما بسیار قدرتمند ظاهر شده است.
«کامران شهلایی» و «محمد لارتی» در دومین فعالیت خود در حوزه تئاتر مستند با نمایش «آوانتاژ»، به موضوعی مهم در حوزه تئاتر دفاع مقدس پرداخته‌اند. حمله هوایی به شهر اندیمشک در چهارم آذر 1365 که طولانی‌ترین حمله هوایی در طول جنگ شهرها در جهان لقب گرفته موضوع این اثر نمایشی است.
هر چند داستان بین خیال و واقعیت در حرکت است اما این مساله نه تنها به اثر لطمه‌ای وارد نکرده بلکه به تأثیرگذاری آن نیز کمک کرده است. حجم اطلاعاتی که «آوانتاژ» باید به مخاطب ارائه کند به درستی انجام می‌گیرد؛ این اطلاعات نه آن قدر زیاد است که مخاطب در انبوه اطلاعات سردرگم شود و نه آن قدر کم است که تماشاگر احساس خلاء کند.
شهلایی و لارت در اثر قبلی خود، «هفت روز از هفتم تیر» نیز موفق عمل کرده بودند. در این نمایش انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی و شهادت آیت‌الله بهشتی و 72 نفر از یاران آن شهید مورد بررسی قرار گرفته بود. این 2 کارگردان به خوبی توانسته بودند یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخ انقلاب اسلامی را به تصویر بکشند.
در نمایش «آوانتاژ» اما کار سخت‌تری پیش رو داشتند که جذب مخاطب و اقناع او را سخت‌تر می‌کرد. واقعه هفتم تیر و شخصیت مرموز کلاهی، عامل بمب گذاری دفتر حزب جمهوری اسلامی و سرانجام معماگونه او به خودی خود نکته مهمی در جذب مخاطب محسوب می‌شود. حال آنکه چنین خصیصه‌ای در حادثه بمباران شهر اندیشمک وجود ندارد تا در تئاتر مستند از آن استفاده شود. این واقعه نیازمند طراحی داستانی محکم و قوی است تا از قبل آن به حادثه بمباران نیز اشاره شود که در این صورت عملا تئاتر مستند شکل نمی‌گیرد.
اما کارگردانان «آوانتاژ» با طراحی داستانی درباره کودکی 9 ساله به نام حسام در سال 1365 که عاشق فوتبال است و در روز حادثه بمباران به شهادت رسیده است حس عاطفی مخاطب را درگیر کرده و او را به آرامی به روز واقعه می‌برد. شخصیت‌های مختلفی که شاهد عینی حمله هوایی و شهادت حسام هستند درباره آن روز صحبت می‌کنند و تماشاگر رفته رفته به اطلاعاتی مهم درباره طولانی‌ترین حمله هوایی در جنگ شهرها آشنا می‌شود.
یکی از نکاتی که شهلایی و لارتی به درستی از آن استفاده کرده‌اند بهره گیری از تصاویر آرشیوی است که روی پرده در قسمت‌های مختلفی به نمایش درمی‌آید. این تصاویر گزیده‌ای از بازی فوتبال، فیلم‌ها، کارتون‌ها، اخبار و برش‌هایی از فیلم مستندی از حمله هوایی به اندیمشک است. نمایش این فیلم‌ها علاوه بر عمق بخشیدن به نمایش، به مستند بودن آن نیز کمک می‌کند. این تصاویر در حکم پانویس کتاب‌های تاریخی است که خواننده را به منبع اصلی و توضیحات بیشتر ارجاع می‌دهد.
گذشته از این روایت یک داستان عاشقانه «آونتاژ» را از افتادن به ورطه سقوط نجات داده است تا جایی که این نمایش بدون رابطه مونا و حسام ـ که بعد از 32 سال خاطره آن هم‌چنان با موناست ـ ممکن نیست. این داستان عاشقانه در واقع هم به نمایش قوام داده است هم آن را از مستند بودن صرف خارج کرده است. این 2 شخصیت هستند که بیشتر از خودشان، امیدها، دردها و آرزوهایشان می‌گویند. شخصیت‌های دیگر نمایش، همان شاهدان عینی واقعه حمله هوایی به اندیمشک هستند که آن روز را روایت می‌کنند.
رهبری شهلایی و لارتی در هدایت بازیگران موفق است. با وجودی که این کاراکترها برای شناسایی به مخاطب فاکتورهای محدودی دارند اما به اتکای نمایشنامه‌ای درست و محکم به خوبی به مخاطب معرفی می‌شوند. بازیگران نیز هر یک به نوعی از عهده نقش خود برآمده‌اند. در میان شخصیت‌های متعدد «آوانتاژ» دو سربازی هستند که وجودشان با کل اثر هماهنگ نیست، هر چند این 2 شخصیت لحظاتی برای مخاطب می‌سازند اما در نهایت به پیشبرد و رسیدن به هدفی که نمایش باید به آن برسد کمکی نمی‌کند. این 2 سرباز می‌توانستند در داستان دیگری ظاهر شده رشد کنند و داستانی دیگر را روایت کنند.
دفاع مقدس مملو از وقایعی است که هنوز به آن توجهی نشده است. مردم گریزان از مطالعه و پروسه سخت تولید هزینه بر فیلم مستند 2 عاملی هستند که باید مدیران تئاتر کشور را به حمایت از تئاتر مستند سوق دهد. بازخوانی تاریخ دفاع مقدس در قالب تئاتر مستند که هنوز به بسیاری از آن پرداخته نشده است فرصت مناسبی است برای حفظ و نشر ارزش‌های دفاع مقدس که باید به آن توجه ویژه شود.
هم‌چنین پرداختن به تاریخ انقلاب اسلامی، حوداث مربوط به دهه 60، شهدای مدافع حرم، وقایع فتنه 88 با ابزار مهمی چون تئاتر مستند می‌تواند به شبهات بسیاری پاسخ بدهد که ممکن است بیان آن در قالب‌های دیگر هنری کمتر موفقیت آمیز باشد. امید است حمایت مدیران فرهنگی در کنار نهادها و ارگان‌هایی چون بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس از هنرمندان این عرصه، به گسترش و غنای تئاتر مستند کمک کند تا جایی که شاهد برگزاری جشنواره‌های مستقلی با موضوع تئاتر مستند باشیم.
انتهای پیام/ 161
