پالایش روایات سیره از روایات برساخته بر اساس منابع اصیل
به گزارش گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس، همه گزارش‌های مربوط به حوادث صدر اسلام دارای اعتبار و فرجام یکسانی نیستند، لذا بجاست برای دستیابی به سیره واقعی رسول خدا (ص)، روایات و گزارش‌هایی که به راستی صادر شده‌اند از سخنان و روایات مجعول و برساخته تمیز داده شوند و امور غیر واقع از روایات زدوده شوند و این موضوع از مهم‌ترین ویژگی‌های یک پژوهش تاریخی است. کتاب «سیر تطور و تحول در سیره (از بعثت تا هجرت)» در سه بخش با هدف پالایش روایات سیره از روایات برساخته و ارائه روش‌هایی برای تشخیص روایات، به نگارش درآمده است.
بخش نخست با عنوان «کلیات» به مباحث مقدماتی مانند مفهوم‌شناسی واژه‌های به‌کار رفته در متن، اهمیت و ضرورت نقد روایات تاریخی، اصول و معیارها و روش و شیوه‌های نقد اختصاص دارد.
موضوع بخش دوم، پیدایش و تحول و تطور نگارش اخبار و منابع سیره است که در آن به انواع و سیر تطور تاریخ‌نگاری مسلمانان و سیر تطور و تحول کتابت سیره و منابع تاریخی و پیدایش و آغاز کتابت منابع سیره پرداخته شده است.
در بخش سوم کتاب، از تطورات و تحولات دینی، فرهنگی، اجتماعی که در وقایع صدر اسلام اتفاق افتاده‌اند، بحث مِ‌شود. مهم‌ترین ورایات این بخش مربوط به روایات شروع نزول وحی، داستان غرانیق، استراق سمع، اخبار انشقاق قمر و روایات معراج هستند که سیر تطور این روایات در منابع تاریخی و گاه تفسیری، نشان داده شده و اشکال‌هایی که در مسیر این اخبار بوده، بررسی شده‌اند.
بحث درباره صحت و فساد آنچه به‌عنوان تاریخ ادعا شده
در بخش نخست کتاب در قسمتی از بحث رویکرد مورخان معاصر به نقد رویات تاریخی، آمده است: «در گذشته نه چندان دور، کتاب الغدیر یکی از بهترین نمونه‌های اصیل در نقد گزارش‌ها و کشف مجعولات تاریخی است که افزون بر نقد با بررسی تطور و پیشینه روایات تاریخی به کشف مجعولات تاریخی پرداخته و گزارش‌های بسیاری از منابع کهن را بررسی کرده و به نقد کشیده است. در میان آثار تاریخی معاصر کتاب الصحیح من سیرة النبی الاعظم (ص) از سید جعفر مرتضی عاملی و بخش مهمی از نوشته‌های علامه عسکری در راستای نقد متون تاریخی صورت گرفته‌اند.
علامه سید جعفر مرتضی عاملی در نخستین جلد از کتاب خود، مطالب قابل بررسی و ضوابط آشفته را در تدوین و نقل سیره از ضوابط و معیارهای درست پژوهش علمی جدا ساخته و نقد و بررسی کرده است. وی در مقدمه می‌نویسد:
«در این نوشته اهتمام من بر این بوده است که درباره صحت و فساد آنچه به‌عنوان تاریخ ادعا شده است به بحث بپردازم». وی علت اهتمام بر نقد تاریخ گذشته را بازیابی حقیقت از لابه‌لای نصوصی دانسته است که با هوس‌بازی‌های سیاسی - مذهبی و با دروغ توأم گشته است. از این‌رو، وی بیشترین همت خود را صرف نشان دادن تطورات بی‌رویه روایات سیره و جداسازی اخبار ناسالم از سالم کرده و اخبار ناسالم را همان اوهام و خیالاتی دانسته است که قصه‌پردازان، سخن‌سرایان، مغرضان و هواپرستان از خود ساخته و به روایات سیره افزوده‌اند.»
منع و مقابله با سیره‌نویسی در دوره امویان
با توجه به مقابله امویان با کتابت حدیث یا کتابت هرگونه مطلبی در راستای احیای نام و سنت رسول خدا (ص) و نقل حوادث گذشته مربوط به آن حضرت یا اهل‌بیت آن حضرت، «سیره‌نگاری در دوره امویان» یکی از موضوعات مهمی است که در بخش دوم کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. در این‌باره در صفخه 118 کتاب می‌خوانیم:
«نوشته مکتوبی به‌صورت رسمی، دست‌کم تا اواخر دوره امویان صورت نگرفته است، اگر هم نوشته‌ای بوده به‌صورت پنهان در دست مردم قرار داشته و در اواخر حکومت امویان یا پس از زوال امویان آشکار شده است؛ به‌ویژه که در دوره انتقال قدرت از امویان به عباسیان فضایی ایجاد شد و اهل‌بیت (ع) و در رأس آنان امام صادق (ع) به‌عنوان پاسدار اصلی سیره نبوی، برای تدوین علوم تشویق بسیار و کوشش فراوانی انجام دادند و بخش مهمی از سیره پیامبر (ص) و وقایع دوران رسالت ثبت شد و همان نوشته‌ها دستمایه سیره‌نویسی مسلمانان در دوره‌های بعدی قرار گرفتند. بخش‌های مهمی از آثار مفقود شده شیعه در کتاب‌های رجالی شیعه آمده‌اند.»
نخستین چاپ کتاب «سیر تطور و تحول در سیره (از بعثت تا هجرت)» در 319 صفحه با شمارگان 500 نسخه به بهای 18 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه راهی بازار نشر شده است.
انتهای پیام/ 161
