شاگردانی ایرانی که در مکتب جوادالائمه (ع) پرورش یافتند

به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس به نقل از روزنامه خراسان، دوران امامت امام جواد (ع)، مصادف با عصر خلافت دو خلیفه مقتدر عباسی، یعنی مأمون و برادرش معتصم بود. در این دوره، ایران یکی از نقاط پرتنش و آشوب محسوب می‌شد. شورش‌های متعددی در اقصی نقاط این سرزمین، علیه حکومت جائرانه عباسی و البته، با رویکرد‌ها و دیدگاه‌های مختلف آغاز شده بود و عباسیان، با وجود تلاش فراوان، نتوانستند به تسلط پیشین خود بر این خطه، دست پیدا کنند. فضای جدید، فرصتی مغتنم برای گسترش فعالیت‌های علمی و تبلیغی دوستداران اهل‌بیت (ع) بود.

شهادت مظلومانه امام رضا (ع) و قرار گرفتن بارگاه ملکوتی آن امام همام در ایران از یک سو و از سوی دیگر، مهاجرت تعداد زیادی از امام‌زادگان و وابستگان به خاندان رسالت که برخی در پی امام هشتم (ع) و تعدادی به دلیل فشار‌ها و تضییق‌های فراوان دستگاه خلافت عباسی به ایران آمده بودند، انتشار معارف اهل‌بیت (ع) را بیش از پیش تقویت کرد. در این زمان، دستگاه وکالت که به مثابه بازوی اجرایی امامان (ع) عمل می‌کرد، گسترش فراوانی پیدا کرده بود و جمعیت‌های معتنابهی از شیعیان در ایران ساکن بودند که به وسیله همین شبکه وکالت، با امام خود ارتباط داشتند.

در این بین، تعداد زیادی از ایرانیان دوستدار اهل‌بیت (ع) نیز، در خیل شاگردان دانشگاه جوادالائمه (ع) حضور داشتند. برخی از این ایرانیان، پیشتر، افتخار شاگردی امام رضا (ع) را پیدا کرده بودند. در این نوشتار، برآنیم تا به معرفی تعدادی از یاران و شاگردان ایرانی امام جواد (ع) بپردازیم؛ بزرگانی که در ترویج دانش اهل‌بیت (ع) نقشی به سزا و تأثیرگذار داشتند.

فضل بن شاذان نیشابوری

فضل در نیشابور زاده شد. برخی او را از اصحاب امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) می‌دانند؛ اما شواهد موجود در آثار روایی شیعه، نشان می‌دهد که وی، از شاگردان مکتب جوادالائمه (ع) نیز بوده است.

دو کتاب منسوب به وی، یعنی «الرجعه» و «العلل»، در میان علمای علم حدیث، شهرت فراوانی دارد. وی کتاب نخست را در باب احادیث مربوط به دوران غیبت امام زمان (عج) به رشته تحریر درآورد. فضل در دوران عبدا... بن طاهر، حاکم طاهری خراسان، به دلیل اعتقادات شیعی، تحت تعقیب قرار گرفت و به عراق رفت. او سال‌ها در عراق ماند و از محضر ائمه معصومین (ع) استفاده کرد. ظاهراً وی بعد‌ها به خراسان بازگشته و در سال ۲۶۰ هـ. ق، دار فانی را وداع گفته است. مزار وی در نیشابور، شهرت فراوانی دارد.

علی بن مهزیار اهوازی

پدر وی اصالتاً از اهالی هندیجان در خوزستان بود. خانواده آن ها، ابتدا مسیحی بودند و سپس، به دین اسلام گرویدند و پیرو مذهب اهل‌بیت (ع) شدند. علی بن مهزیار، وکیل امام جواد (ع) و فرزند بزرگوار ایشان، امام هادی (ع) بود. روایاتی درباره مقام و منزلت وی نزد ائمه معصومین (ع) در دست است.

امام جواد (ع) طی نامه‌ای خطاب به علی بن مهزیار می‌فرماید: «من مقام تو و خدمات شبانه‌روزی تو را در سرما و گرما، از نظر دور نداشته‌ام. از خداوند می‌خواهم در روز قیامت که همه را گرد می‌آورد، آن چنان مخلوقات خود را شیفته و دوستدار تو کند که مایۀ رشک باشد. به درستی که خداوند شنوندۀ دعاهاست.» علی بن مهزیار، آثاری در تفسیر، تاریخ و فقه از خود باقی گذاشت که محدثان، نام آن‌ها را در کتاب‌های خود آورده‌اند.

محمد بن خالد برقی قمی

ظاهراً محمد در روستای «برقرود» از توابع قم دیده به جهان گشوده و از همین رو، مشهور به «برقی» است. وی از اصحاب امام جواد (ع) بود و پیش از ایشان، محضر پدر و پدربزرگ آن حضرت را نیز درک کرد. محمد عالمی تیزهوش و نویسنده‌ای پرکار بود. او آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت و یکی از مدافعان و مرزبانان حریم ولایت شمرده می‌شد. فرزند او احمد نیز، در زمره علمای نامدار شیعه محسوب می‌شود. از محمد بن خالد، دو کتاب «المحاسن» و «الرجال» باقی مانده و به دست ما رسیده است؛ هر چند برخی از صاحب نظران، این دو کتاب را به پسر وی منسوب کرده‌اند.

محمد بن الفرجی رخجی

محمد از یاران خاص امام جواد (ع) بود تا آن‌جا که امام (ع)، برخی مأموریت‌های خصوصی و محرمانه را به وی می‌سپرد. محمد اصالتاً از اهالی رخج در سیستان بود. وی در زمره کسانی قرار داشت که می‌توانستند آزادانه به محضر امام (ع) برسند و پرسش‌های خود و دیگران را مطرح و پاسخ آن را دریافت کنند. محمد کتابی به نام «مسائل» نوشت که نجاشی، رجالی معروف، به آن در کتاب مشهور خود، «رجال نجاشی»، اشاره کرده است.

احمد بن محمد اشعری قمی

احمد از علمای بنام خطه قم و به تعبیر شیخ الطائفه، توسی، «شیخ القمیین و وجههم و فقیههم» بود. وی در زادگاه خود، نفوذ فراوانی داشت و حتی حاکم قم نیز، از قدرت وی هراس داشت. احمد بیشتر عمر خود را در قم گذراند، اما در مناسبت‌های مختلف، راه عراق را پیش می‌گرفت و به زیارت مولای خود، امام جواد (ع) نائل می‌شد و از محضر آن حضرت، بهره علمی و معنوی می‌برد. وی مسئولیت رساندن پیام‌های امام (ع) به افراد و وکلا را هم عهده‌دار بود و گاه به این وظیفه اشتغال داشت.

محمد بن ریان بن صلت قمی

علامه حلی، محمد بن ریان را یکی از دانشوران و علمای بزرگ شیعه معرفی کرده که مدت‌ها شاگرد امام جواد (ع) بوده است. وی با امام (ع) رابطه‌ای بسیار نزدیک داشت و روایات فراوانی از ایشان، بدون واسطه، نقل کرد. محمد که مدت‌ها خوشه‌چین خرمن دانش الهی اهل‌بیت (ع) بود، شاگردان فراوانی را تربیت کرد که از میان آن‌ها می‌توانیم به سهل بن زیاد آدمی، محمّد بن عیسی بن عبید یقطینی، ابراهیم بن هاشم قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم قمی و عبدا... بن جعفر حمیری قمی اشاره کنیم. ظاهراً محمد بن ریان کتابی به نام «المسائل» نیز تألیف کرده است که امروزه، اثری از آن باقی نیست.

انتهای پیام/ 141