نقش نیروی هوایی ارتش در آزادسازی خرمشهر
به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس، سرهنگ ستاد، قاسم اکبری مقدم، پژوهشگر سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس ارتش، دریادداشتی نقش نیروی هوایی ارتش را در عملیات بیت‌المقدس تبیین کرده است. در این یادداشت می‌خوانیم:
طرح ریزی و آمادگی برای نبرد بیت‌المقدس بلافاصله بعد از عملیات فتح‌المبین (۱۳۶۱/۰۱/۰۲) آغاز و با سرعت و بدون وقفه ادامه یافت و یک ماه پس از خاتمه عملیات فتح‌المبین به مرحله اجرا در آمد و این فاصله زمانی بین دو نبرد بزرگ، ضمن نشان دادن توانمندی ما در سرعت آمادگی برای گشایش جبهه جدید در زمانی کوتاه‌تر از آنچه برآورد می‌شد، به عنوان یک عامل غافلگیر کننده سرنوشت‌ساز به کار برده شد.
نبردی که تحت عنوان طرح عملیات کربلا ۳ طرح‌ریزی و به نام «عملیات بیت‌المقدس» با شرکت یگان‌های عمده از ظفرمندان ارتش و دلاورمردان سپاه و سایر نیرو‌های مردمی از ۱۰ اردیبهشت تا چهارم خرداد ۱۳۶۱ به مدت ۲۶ روز در جنوب غربی اهواز انجام گرفت، یکی از درخشان‌ترین کارنامه‌های عملیاتی نیرو‌های مسلح جمهوری اسلامی ایران علیه متجاوز به شمار می‌رود که علاوه بر پایان دادن به ۱۹ ماه اشغال نظامی قسمتی از حساس‌ترین نقاط خوزستان، ضربه‌ای قاطع به نیرو‌های متجاوز عراق و توان و میل جنگجوئی او وارد آورد.
به فرمان فرماندهی کل قوا قرارگاه کربلا به‌صورت قرارگاه فرماندهی مشترک ارتش و سپاه در ۱۳۶۱/۱/۳۱ تشکیل و نخستین طرح و دستور عملیاتی پذیرفته‌شده این قرارگاه برای آزادسازی خرمشهر با نام کربلای۳ انتشار یافت.
دستور عملیاتی کربلای ۳ با امضای سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش انتشار یافت و دستورات رزمی بعدی یکی پس از دیگری به امضای سرهنگ صیاد شیرازی و برادر محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران منتشر می‌شدند.
چهار قرارگاه که سه قرارگاه عملیاتی آن مربوط به نیرو‌های زمینی و زیر امر فرماندهی قرارگاه کربلا با نام‌های نصر، فتح و قدس هر یک با دو فرمانده یکی از ارتش و دیگری از سپاه در منطقه عملیات تشکیل شدند و قرارگاه چهارم با نام ستاد ویژه عملیات هوایی (جنوب) و با دستور رزمی «شبح-۳» در پایگاه هوایی دزفول آغاز به‌کار کرد.
فرمانده قرارگاه عملیات هوایی جنوب نیز بر عهده فرمانده نیروی هوایی ارتش سرهنگ خلبان معینی‌پور (سرتیپ و مرحوم) که با تفویض برخی اختیارات به سرهنگ خلبان بهرام هوشیار (سرتیپ و مرحوم) معاون عملیاتی نیروی هوایی داده شده بود.
قرارگاه عملیات هوایی جنوب که با دستور عملیاتی«شبح-۳» با نام «قرارگاه ویژه عملیات هوایی» هم طراز سایر قرارگاه‌های سه‌گانه فتح، نصر و قدس وارد کارزار شد و تدابیر و اقدامات زیر را اجرا کرد.
آتش پشتیبانی هوایی
طرح پشتیبانی هوایی از عملیات کربلا ۳ که توسط نیروی هوایی تهیه گردید، «شبح-۳» نام داشت. در این طرح نیروی هوایی علاوه بر وضعیت آفندی و پدافندی که در طرح عملیات کربلا ۳ وجود داشت، برای وضعیتی هم که احتمالاً نیرو‌های ما در حال عقب‌نشینی و مخاطره شدید قرار می‌گرفت پیش‌بینی‌های لازم را برای انجام پشتیبانی نزدیک هوایی به عمل‌آورده بود.
برای مراحل آفندی نیرو‌های خودی، در طرح مذکور روزانه ۲۰ سورتی پشتیبانی نزدیک هوایی اختصاص داده شده بود که شامل هشت سورتی پشتیبانی نزدیک ارتفاع پایین و ۱۲ سورتی از ارتفاع بالابود.
همچنین برای مراحل پدافندی هشت سورتی پشتیبانی نزدیک در نظر گرفته شده بود. برای وضعیتهای اضطراری و حیاتی و مخاطره شدید، روزانه ۲۰ سورتی پشتیبانی نزدیک از ارتفاع پایین منظور گردیده بود. پشتیبانی‌های نزدیک هوایی بنا به درخواست یگان‌های تکور اجرا میگردید.
دفاع هوایی و پدافند هوایی
در بخش دفاع هوایی قرار بر این بود که خلبانان هواپیماهای«اف-۱۴» از طلوع تا غروب آفتاب با احتساب سوخت‌گیری در هوا برفراز قرارگاه کربلا، قرارگاه‌های قدس، فتح و نصر پرواز کنند و از نزدیک شدن هواپیماهای دشمن به فضای منطقه عملیات جلوگیری به عمل‌آورند. خلبانان هواپیماهای«اف-۴ E» و «اف-۵ E» نیز فاصله‌های خالی خط دفاعی را پر می‌کردند.
از طرفی سایت‌های موشکی «تبوک» در شمال آبادان و «بدر» در رامشیر (با کسب پیروزی‌ها در این عملیات به گرمدشت برده شد) و «خیبر۲» در جنوب فکه و «خیبر ۱» در جنوب غرب اهواز دفاع موشکی صحنه نبرد نیز تأمین می‌کردند و این هواپیما‌ها و موشک‌ها دفاع هوایی منطقه نبرد را بر عهده و در اختیار داشتند.
اطلاعات عملیاتی و هشدار اولیه
در این بخش کنترل آسمان منطقه عملیات و کسب اطلاعات راداری بر عهده گردان‌های راداری سربندر، اهواز، بهبهان و دزفول بود.
در بخش تهیه اطلاعات تصویری، عکس هوایی از پانزده روز پیش از آغاز عملیات بنا به درخواست قرارگاه کربلا باید تهیه می‌شد که این کار انجام شده بود.
هواپیمای خفاش (هواپیمایی با تجهیزات خاص جهت جمع آوری اطلاعات) نیز که به جمع‌آوری اطلاعات رادیویی و دریافت سیگنال‌های راداری و شناسایی الکترونیکی می‌پرداخت از یک هفته پیش از«روز- ر» در این عملیات کار خود را شروع کرده بود.
پشتیبانی رزمی
۱- در این بخش گروه‌های پدافند هوایی در پایگاه‌های سوم، چهارم، پنجم، ششم شکاری به‌صورت فعال کار می‌کردند تا مبادا دشمن به شکل غافلگیرانه باند‌های پروازی و شیلتر‌ها و پناهگاه‌های هواپیما‌ها را بمباران کند و مانع انجام عملیات هوایی شود.
۲- رادار‌های آتشبار‌های موشکی زمین به هوای «هاوک» در مناطق عملیاتی در غرب شوش به نام‌های سایت کوثر و تبوک، به جنوب غربی اهواز گسترش داده شد.
خدمات پشتیبانی رزمی
خلبانان هواپیماهای ترابری «بوئینگ-۷۰۷»، «بوئینگ-۷۴۷»، «هرکولس (-C ۱۳۰)» و «فرندشیپ (۲۷-F)» باید نیرو‌های نظامی و مردمی را از اقصی نقاط کشور به فرودگاههای اهواز، امیدیه و دزفول می‌رساندند تا به قرارگاه‌ها و خطوط مقدم اعزام شوند. این کار شبانه‌روزی انجام می‌شد. خلبانان هواپیماهای سوخت رسان «بوئینگ-۷۰۷» و «بوئینگ-۷۴۷» نیز در تمام طول روز در شمال غرب دزفول و در شمال امیدیه پرواز می‌کردند تا هواپیماهای جنگنده رهگیر «اف-۱۴» و «اف-۴» از آنها سوخت دریافت دارند تا سرعت در کار و پشتیبانی افزایش یابد.
علاوه بر این مأموریت، پشتیبانی‌های دیگری که نیروی هوایی در اختیار قرارگاه کربلا قرارداد عبارت بودند از:
۱. عکسبرداری هوایی بنا به درخواست
۲. پوشش هوایی منطقه تا پایان عملیات
۳. حمل آماد، جابه‌جایی نیرو، تخلیه مجروح روزانه ۱۲ سورتی با هواپیماهای (سی ۱۳۰)
۴. حمل نیرو از نقاط مختلف کشور به خوزستان با هواپیماهای ترابری سنگین جامبوجت ۷۴۷ و ۷۰۷
نیروی هوایی با تشکیل قرارگاه ویژه هوایی به فرماندهی مرحوم سرهنگ خلبان بهرام هوشیار در دزفول به منظور هماهنگی هر چه بهتر و سریع‌تر اجرای پشتیبانی‌های هوایی اقدام کرد و پایگاه‌های چهارم و پنجم (دزفول- امیدیه) نقش فعال و ارزندهای را در انجام پشتیبانی‌های نزدیک هوایی از این عملیات ایفا کردند.
عملکرد کلی نیروی هوایی در عملیات بیت‌المقدس
در عملیات بیت‌المقدس با کار مشترک و گروهی فرماندهی پدافند هوایی و پایگاه‌های شکاری هوایی تعداد ۹۳۱ سورتی پوشش هوایی و مراقبت مسلحانه و اسکرامبل توسط خلبانان هواپیماهای «اف-۱۴»، «اف-۴» و «اف-۵» انجام شد.
در طول عملیات، ۱۳۰ سورتی پرواز بمباران و پشتیبانی نزدیک هوایی و ۲۲ سورتی عکسبرداری هوایی انجام شد.
دو هزار و ۴۹۴ سورتی پرواز سوخت رسانی و ترابری هوایی، حمل مجروح و تجهیزات و رزمندگان توسط هواپیماهای C-۱۳۰، بوئینگ ۷۰۷و ۷۴۷و اف-۲۷ صورت گرفت. جمع مهمات مصرف شده به طور متوسط ۲۰۰ تن به استثنای موشک‌های هوا به هوا و هوا به زمین بود.
پایگاه‌های هوایی دزفول، همدان، بوشهر، مهرآباد تهران، اصفهان، شیراز و امیدیه با انواع هواپیما‌ها و گروه‌های پدافندی کار پشتیبانی از این عملیات را به‌خوبی انجام دادند.
نیروی هوایی از ۱۵ روزبه آغاز عملیات و تا ۱۰ روز بعد از خاتمه عملیات به انجام مأموریت‌های محوله هوایی پرداخت.
اقدامات ویژه و سرنوشت‌ساز
۱-عکس سرنوشت‌ساز شناسایی خلأ دفاعی دشمن
روز هشتم فروردین ۱۳۶۱ فرمانده وقت نیروی زمینی شهید صیاد شیرازی دستور داد تا عکس هوایی از منطقه عملیاتی فتح‌المبین گرفته شود و مشخص شود که نیرو‌های دشمن تا کجا عقب‌نشینی کردهاند، مناطق پراکندگی آنها کجاست و چه یگان‌هایی از خط جداشده‌اند. همان روز بر اساس دستور قرارگاه کربلا، مأموریت عکسبرداری از منطقه عملیاتی جنوب به گردان شناسایی ابلاغ شد.
برای اجرای این دستور، یک فروند هواپیمای شناسایی «آر. اف-۴» به خلبانی سروان فریبرز غنی نژاد و ستوان یکم داود دلفانی عازم خوزستان شد و از سمت شرق دهلران وارد منطقه دشمن شد تا ارتفاعات مرزی از موسیان تا فکه را عکسبرداری کند.
در آخرین لحظات عکسبرداری، هواپیما مورد هدف دو فروند موشک سام-۲ دشمن قرار گرفت و تعادلش را از دست داد و حالت‌های ناموزونی در پرواز آن دیده شد، به‌طوریکه همه گمان می‌کردند که هواپیما سقوط خواهد کرد؛ اما خلبانان فانتوم با تلاش و اراده‌ای قوی توانستند تعادل هواپیما را حفظ کنند. در همان لحظه موشک دیگری از منطقه شیب واقع در شمال به سمت این هواپیما شلیک شد.
نیرو‌های عراقی و ایرانی مستقر در منطقه همه ناظر و شاهد عدم تعادل هواپیما بودند. برای دومین بار هواپیما مورد اصابت ترکش موش مهلک سام-۲ دیگری قرار گرفت و به سمت عمق هورالعظیم تغییر مسیر داد. در آن لحظه تمام نیرو‌های خودی به این نتیجه رسیدند که ا ین بار هواپیما سقوط خواهد کرد.
هواپیمای شناسایی «آر. اف-۴» به‌اجبار تا جنوب غربی القرنه و شمال بصره پیش رفت و درحالی‌که هیچ‌کس باورش نداشت هواپیما سالم به پایگاه خود برگردد، خلبان شجاع فانتوم توانستند با یک چرخش سریع به سمت شرق، مسیر خود را تغییر دهد.
به هر صورت هواپیما پس از یک پرواز پرفرازونشیب در حالت اضطراری خود را به فرودگاه اهواز رساند و در آنجا فرود آمد. متخصصان فنی عکسبرداری هوایی فیلم‌های ضبط‌شده توسط دوربین هواپیما را برای تفسیر و گویاسازی به فرماندهی اطلاعات و شناسایی نیروی هوایی در تهران ارسال و همان شب عکس‌ها ظاهر شد و همراه با تفاسیر و ضمایم به جنوب ارسال شد.
هنگام بررسی عکس‌ها، مشخص شد که هواپیما موفق به گرفتن عکس از منطقه مورد نظر نشده است؛ اما در برگشت و هنگام عبور از روی کارون، دوربین‌های هواپیما عکس‌های واضح و بسیار مهمی را از کرانه غربی این رود از شمال دارخوین تا شمال خرمشهر گرفته‌اند.
در قرارگاه کربلا پس از بررسی یکی از این عکس‌ها، مشخص شد که دشمن در بخشی از کرانه غربی رود کارون حضور ندارد. این عکس بسیار باارزش، باعث شناسایی یک خلأ در خطوط دشمن و تغییر در طرح‌ریزی عملیات و روزنه امیدی جهت موفقیت در این نبرد بزرگ شد.
نداشتن تعادل هواپیما در مسیر عکسبرداری و گرفتن عکس از جنوب اهواز به‌جای هورالعظیم و فکه در واقع امداد الهی بود، چون خداوند به کمک موشک دشمن هواپیما را به محلی فرستاد که نیرو‌های ایرانی از تغییرات حاصل از جابجایی نیرو‌های دشمن در آنجا خبر نداشتند. عکس‌هایی که به علت نبود تعادل و حرکت کنترل‌شده هواپیما از آن منطقه گرفته شد، اطلاعات جدید و ارزشمندی را به طراحان عملیات بیت‌المقدس در قرارگاه کربلا انتقال داد.
به هر تقدیر تفاسیر عکس‌های هوایی و داده‌های جدید در قرارگاه کربلا موردبررسی قرار گرفت و دقیقاً مشخص شد که دشمن (لشکر ۳ زرهی) در بخشی از کرانه غربی رود کارون حضور ندارد. این منطقه همان‌جایی بود که در شب ۱۹ مهر ۱۳۵۹ قوای عراقی پل شناوری را جهت عبور از کارون (در حوالی مارد) نصب‌کرده بودند و در عملیات ثامن‌الائمه (ع) به عقب رانده شدند؛ لذا طرح ریزی انجام و بر اساس آن می‌بایست پنج تا هفت پل روی کارون نصب شود تا رزمندگان را به ساحل غربی کارون برساند تا آنها بتوانند با اولین خاکریز‌ها و مواضع دشمن در امتداد جاده خرمشهر- اهواز در منطقه‌ای به عرض ۴۰ کیلومتر و عمق ۲۰ کیلومتر برساند. البته جهت بررسی بیشتر منطقه عملیات در روز‌های بعد از مورخ ۱۳۶۱/۰۱/۲۱ تا ۱۳۶۱/۰۲/۰۸ انجام شد.
(دور روز پیش از شروع عملیات زمینی) هواپیمای «آر. اف. -۴ ئی» در چارچوب دستور رزمی «ناصر» چند نوبت از منطق جفیر، شلمچه و بصره از نحوه آرایش نیرو‌های دشمن عکس هوایی تهیه کردند و رزمندگان ایران با ضریب اطمینان بالایی مبادرت به نصب پل‌های شناور بر روی کارون جهت آغاز عملیات زمینی نمودند.
۲- انهدام پل شناور تدارکاتی و استراتژیکی
بر اساس مأموریتی که در عملیات بیت‌المقدس برای نیروی هوایی تعریف‌شده بود، کار شناسایی و عکسبرداری هم مثل همیشه از وظایف این نیرو بود. در یکی از مأموریت‌های شناسایی بر فراز خرمشهر، در هنگام عکسبرداری با هواپیمای آر اف ۴ ، خلبان متوجه یک پل غوطه‌ور در آب که تقریباً یک متر زیرآب بود، می‌شود و به مسئولین نیروی هوایی اطلاع داده می‌شود. این پل شناور، مسیر تدارکاتی نیرو‌های عراقی در خرمشهر و امید اصلی آنها برای جابجایی نیرو‌ها و تجهیزات کمکی محسوب می‌شد. با توجه به اهمیت حیاتی این پل، تصمیم بر انهدام آن گرفته شد.
در تاریخ ۱۷ اردیبهشت سال ۶۱ سرهنگ دوم خلبان محمود اسکندری و ستوان یکم خلبان اکبر زمانی پلی که توسط مزدوران عراقی روی اروندرود ساخته شده بود و برای پشتیبانی لشکر ۱۱ ارتش عراق در خرمشهر استفاده می‌شد، با یک حمله بسیار دقیق منهدم کردند و در نتیجه آن ده‌ها هزار نفر از نیرو‌های عراقی به اسارت رزمندگان ایرانی درآمدند.
به قول یک از فرماندهان عراقی، همه‌چیز داشت خوب پیش می‌رفت تا سر و کله آن فانتوم ایرانی پیدا شد. مرحوم سرتیپ خلبان محمود اسکندری از خلبانان سرشناس و زبده فانتوم در نیروی هوایی بود که حماسه‌های فراوانی را در کارنامه پرافتخار خدمتی خود به ثبت رسانده است.
۳- ترابری رزمندگان به منطقه عملیات
یکی از کار‌های بزرگ و ویژه نیروی هوایی در پشتیبانی هوایی از عملیات بیت‌المقدس در شب ۶۱/۲/۱۹ اتفاق افتاد. نیروی هوایی با استفاده از هواپیماهای بویینگ ۷۴۷ (جامبوجت) ظرف یک شب، شش هزار نفر از نیرو‌های رزمنده بسیجی را از مشهد به پایگاه امیدیه در استان خوزستان ترابری و جابجا نمود.
در عملیات بیت‌المقدس جمعاً چهار فروند هواپیمای اف-۴ خودی مورد اصابت دشمن قرار گرفت. حدود ۵۵ فروند هواپیماهای دشمن توسط سیستم‌های پدافند هوایی ایران ساقط شد.
از آنجایی که بی‌گمان پیروزی‌های بزرگ، آفت‌های بزرگی نیز به دنبال دارد و امام خمینی (ره) به‌خوبی پیش‌بینی این افت‌ها را کرده بودند، فتح خرمشهر را هدیه خداوند دانستند تا نسل حاضر و نسل‌های آینده بدانند، فقط خداوند است که رهبر این پیروزی بزرگ بود.
رهبر کبیر و معمار انقلاب اسلامی حضرت امام (ره) فرمودند: «خرمشهر را خدا آزاد کرد» و «فتح خرمشهر، فتح خاک نیست بلکه به حقیقت فتح ارزش‌های اسلامی می‌باشد».
به دنبال متلاشی شدن سازمان رزمی و کاهش توان نیرو‌های نظامی دشمن در عملیات بیت‌المقدس، رژیم بعثی صدام برای نجات خود مذبوحانه دست به تلاش‌های سیاسی زد و به‌طور عجولانه درخواست تشکیل اجلاس شورای همکاری کشور‌های خلیج‌فارس را کرد و از کشور‌های عرب منطقه درخواست کمک کرد.
همچنین به دنبال تجاوز رژیم غاصب صهیونیستی به جنوب لبنان، صدام ادعا کرد که نیروهایش را از مناطق اشغالی ایران خارج می‌کند و با اسرائیل مبارزه می‌کند که این فقط جنبه تبلیغاتی داشت و عملی نشد. همچنین درخواست تشکیل اجلاس سران غیر متعهد‌ها در بغداد را در سر می‌پروراند که ایران با یک عملیات هوایی با نام H-۳ با فرماندهی شهید عباس دوران آن را برهم زد.
در راه حصول به این اهداف و پیروزی‌ها در عملیات بیت‌المقدس، شهدای گرانقدری همچون شهیدان خلبان جهانگیر انقطاع ، حسن طالب مهر و علی امجدیان تقدیم انقلاب اسلامی شد.
یاد و خاطره این شهیدان و سایر شهدای عملیات غرورآفرین بیت‌المقدس و هشت سال دفاع مقدس را گرامی می‌داریم و امیدواریم که رهروان صدیق و شایسته‌ای برای آنان باشیم.
انتهای پیام/ 118
