«نهضت تنباکو» آغاز مقابله مردم ایران با سلطه استعمار و استبداد
به گزارش خبرنگار اخبار داخلی دفاع‌پرس، ۲۴ اردیبهشت روز فتوای میرزای شیرازی مبنی بر تحریم استفاده از تنباکو است.
ناصرالدین شاه در سومین سفرش در تاریخ ۱۲ شعبان ۱۳۰۶ هجری قمری مطابق با ۱۸۸۹ میلادی از راه روسیه به انگلستان رفت. در این سفر که به ترغیب صدراعظم امین‌السطان بود، شاه در اثر ولخرجی‌های زیاد، پول‌هایش تمام شد. تصمیم می‌گیرد برای رفع این مشکل امتیازی را در زمینه کشت، توزیع و فروش توتون و تنباکو به یک نفر انگلیسی به نام «ماژور تالبوت» واگذار و در مقابل ۲ هزار لیره دریافت کند.
تالبوت از مشاوران و نزدیکان نخست وزیر انگلستان بود. مذاکره در شهر «برایتن» شروع شد. در این مذاکره اعتماد السلطنه و تالبوت به توافق رسیدند و وقتی شاه به «برایتن» آمد، تالبوت توانست با دادن رشوه‌هایی به درباریان از جمله امین السلطان نظر موافق شاه را به دادن انحصار دخانیات، جلب کند.
طبق قرارداد یاد شده، شرکت طرف قرارداد (کمپانی رژی) باید سالانه ۱۵ هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می‌کرد و در عوض کشت، خرید و فروش توتون و تنباکو را در ایران در انحصار خود می‌گرفت.
لغو امتیاز تنباکو
سیاست استعمار پیر در اینگونه موارد این بود که خودش امتیازی را از کشوری نمی‌گرفت، بلکه شخصی را رابط قرار می‌داد که آن شخص امتیاز بگیرد و اگر ضرری متوجه وی می‌شد دولت انگلستان پشتیبان او بود؛ اما در اصل امتیاز از آن انگلستان بود. بعد از اینکه قرارداد امضا شد، کارکنان شرکت انگلیسی وارد ایران شده و در شهر‌ها پراکنده شدند؛ اما مردم از ورود آنان به داخل شهر‌ها جلوگیری کردند.
میرزای شیرازی در تاریخ ۱۹ ذی‌الحجه ۱۳۰۸ هجری قمری ۱۷ ماه پس از امضای قرارداد با کمپانی رژی به وسیله کامران میرزا نایب السلطنه، تلگرافی را به نزد شاه می‌فرستد و می‌گوید: کسانی را که تبعید کرده است به کشور بازگرداند و در مورد قرارداد، مخالفت خود را ابراز کند. چندی بعد ناگهان در تهران، حکم تحریم تنباکو از طرف آیت‌الله میرزای شیرازی صادر می‌شود.
پس از حکم میرزای شیرازی قلیان‌ها شکسته می‌شود و مردم از کشیدن توتون و تنباکو دست می‌کشند. کلیه مغازه‌های فروش توتون و تنباکو بسته می‌شود و با شرکت رژی نیز معامله نمی‌کنند. در همان زمان میرزا آشتیانی از علمای مشهور تهران که فتوای میرزای شیرازی خطاب به او نوشته شده بود، در نامه‌ای به ناصرالدین شاه می‌نویسد.
در روز سه‌شنبه ۲۵ جمادی‌الثانی ۱۳۰۹ مطابق با ۶ بهمن ۱۲۷۰ شمسی اعلامیه‌ای منتشر می‌شود که مردم می‌توانند با آسایش خاطر قلیان، چپق و سیگار بکشند.
سرانجام پس از مذاکرات طولانی با کمپانی، امتیاز تنباکو لغو و از طرف کمپانی ۵۰۰ هزار لیره غرامت تعیین می‌شود. در بهمن ۱۲۷۰ مطابق با ۵ آوریل ۱۸۹۲ این مطلب به امضای ناصرالدین شاه می‌رسد.
آغاز تحول در افکار، نگرش و اراده‌ها
امتیاز تنباکو و جنبش ضد آن به خوبی نشان داد که آگاهی مردم ایران که علیه سرمایه‌داران بیگانه و ضد حکومت شاه و در راه استقلال کشور خویش به پا خاسته تا چه اندازه رشد کرده است. این جریان را می‌توان نقاط آغازی برای ایجاد افکار عمومی در ایران دانست، زیرا برای نخستین بار، مردم در تحولاتی که به خود آن‌ها مربوط می‌شد، دخالت و در اعتراض به حکومت، امتیازی را که واگذار شده بود، لغو کردند؛
بنابراین از آن زمان تا به امروز این افکار عمومی رشد و گسترش قابل قبولی پیدا کرده است و همه قدرت‌ها باید بدانند که عملی خلاف افکار عمومی در ایران پذیرفتنی نیست.
برملا شدن رشوه، فساد و خیانت به کشور یکی دیگر از درس‌هایی است که باید از این قرارداد گرفت. در قرارداد توتون و تنباکو مبلغ زیادی به عنوان رشوه به آن‌هایی که فسادپذیر بودند، داده شد تا به مردم و کشور خود خیانت کنند، اما دیری نپایید که این افراد وطن فروش رسوا شدند؛ بنابراین نه تنها در آن زمان بلکه در هر زمان دیگری تا به امروز تاریخ نشان داده تا خیانت داخلی نباشد، هیچ قدرتی نمی‌توان به جان و مال ملت دست اندازی کند تا عده‌ای در داخل کشور رشوه‌های کلان دریافت نکنند هیچ کشوری نمی‌تواند قرارداد‌های یکجانبه و در جهت خلاف منافع ملت به دست آورد.
با توجه به تمام مباحث، نهضت تنباکو از نظر اهمیت، آغاز تحولی بود در افکار، نگرش و اراده مردم و جرات بخشیدن به آنان برای رویارویی با قدرت مطلقه در داخل و سلطه استعمار خارجی و مقدمه‌ای بود بر نهضت مشروطیت که در طی آن، مردم توانستند نظام استبدادی را متزلزل کنند و خود را در امور حکومت سهیم سازند.
جنبش تنباکو نخستین و گسترده‌ترین جنبش توده‌ای مردمی علیه حاکمیت آن روز به ویژه حضور استعمار در ایران بوده است. این جنبش اگرچه به خاطر هدف کوتاه مدت نتوانست ادامه پیدا کند و به انقلاب بیانجامد، اما از نظر الگو توانست مبنا و الگویی برای انقلاب مشروطه شود.
گزارش از امیر قشقایی
انتهای پیام/341
