محقق علاوه بر ذوق فردی باید از نظر مالی تامین باشد/ پژوهش را نباید تنها در پایان‌نامه ببینیم
گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: دفاع مقدس را چه یک گنجینه بدانیم و یا یک تجربه و حتی مقطعی تاریخی که برای امروز و آیندگان قابل اتکا خواهد بود، تردیدی نیست که در معرض تعرضات و تهاجماتی خاص از سوی دشمن قرار دارد. تهاجمات که درصدد تحریف در مرحله اول، تحقیر در مرحله دوم و در نهایت تضعیف روح و روحیه مبتنی بر مقاومت در مرحله سوم است. این تهاجمات به اشکال مختلف رخ می‌دهد و هر چه بیشتر پیش می‌رویم به پیچیدگی‌های رفتار و اقداماتی که در این باره صورت می‌گیرد افزوده می‌شود.
اهمیت موضوع اقتضا می‌کند تا اقدامات متقابل از سوی دوستداران فرهنگ دفاع مقدس و بلکه فراتر از آن همه کسانی که دل در گرو میهن و تاریخ این سرزمین دارند صورت گیرد. بخشی از این اقدامات که مورد نظر و توجه است باید در قالب پژوهش و تحقیق صورت پذیرد، پژوهش‌هایی که بتواند غبار از روی وقایع و تصمیمات رخ داده در این برهه مهم بزداید و وقایع آن را هر چه باورپذیرتر به آیندگان عرضه کند.
بررسی گام‌های قابل برداشت و ضرورت‌های فعالیت در این حوزه محور گفت‌وگوی دومین نشست «ضرورت پژوهش دفاع مقدس و مقاوم» است که با همکاری خبرگزاری دفاع مقدس و مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، با حضور «فرزانه مردی» محقق، پژوهشگر و «خلیل اسفندیاری» از نویسندگان و صاحب نظران و پژوهشگران حوزه دفاع مقدس برگزار شد که بخش‌های اول و دوم این نشست پیش‌تر تقدیم شد و در ادامه بخش پایانی آن آمده است.
پژوهش را نباید تنها در پایان نامه ببینیم/ کمبود آثار کیفی در کشور
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: کیفیت آثار دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
فرزانه مردی: کتاب‌هایی که در انتشارات روایت فتح چاپ می‌شوند مبتنی بر خاطرات و مستندات است. کار پژوهشی منوط به این می‌شود که ما مستندات خیلی قوی داشته باشیم و نباید پژوهش را اینگونه ببینیم که تنها در پایان‌نامه دانشگاهی باشد.
محقق ما بیمه نیست و از جایی حقوق نمی‌گیرد. یکی از مشکلات ما در انتشارات روایت فتح این است که ما در کلاس‌های آموزشی افرادی را آموزش می‌دهیم، اما آن افراد پس از آنکه می‌بینند با کار در حوزه تحقیق نمی‌توانند زندگیشان را تأمین کنند به سراغ کار‌های دیگر می‌روند. این یکی از آفت‌های کار پژوهشی است. پژوهشگر علاوه بر ذوق و علاقه باید از جایی تأمین شود.
اسفندیاری: الآن در نهاد‌های مختلف ما منابع مختلفی وجود دارند، ولی محققین در جریان این منابع قرار نمی‌گیرند. بانک اطلاعاتی وجود ندارد و اگر هم وجود دارد، در دسترس نیست. بهتر است چنین بانک اطلاعاتی تهیه شود و اگر هم تهیه شده برای محققین اطلاع‌رسانی شود.
درباره کیفیت آثار پژوهشی نیز باید بگویم اگر پژوهش را به آن معنا که در اول صحبت‌هایم بیان کردم بدانیم و انجام دهیم، کار کیفی انجام شده است و من از این حیث کار‌ها را کم می‌بینم.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: ما در حوزه دفاع مقدس نظریه‌پردازی زیاد و درستی نداریم، دلیلش چیست؟
فرزانه مردی: من فکر می‌کنم یک موضوعاتی در کتاب‌های ما مستتر است. وظیفه انتشارات روایت فتح و افرادی که در آن کار می‌کنند این است که جنگ را برای جوان و نوجوان تعریف کنند. طبیعی است چیز‌هایی که در پژوهش‌های دانشگاهی می‌آیند، به درد عامه مردم نمی‌خورند. من نمی‌توانم آن را در کتاب‌های خودمان منعکس کنم. این پژوهش‌های در دانشگاه‌های عالی جنگ تدریس می‌شوند.
اسفندیاری: من معتقدم ما برخی مواقع در تبدیل پژوهش به نظریه خوب عمل کرده‌ایم. دیدگاهی درباره آغاز جنگ وجود دارد مبنی بر اینکه ما در آغاز جنگ غافلگیر شدیم. این تبدیل به نظریه شد تا اصل غافلگیری را جدی بگیریم. این تجربه در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفت.
نقد‌های ما باید منصفانه و از زبان محققین باشد/ محقق علاوه بر ذوق فردی باید از نظر مالی تامین باشد
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: برای موفقیت هر چه بیشتر و بهتر فعالیت درحوزه پژوهش درباره دفاع مقدس چه پیشنهاد‌هایی دارید؟
فرزانه مردی: علاوه بر اینکه جنبه‌های مادی کار باید تأمین شود، آموزش به روز نیز باید باشد. من معتقدم باید از تجربیات آکادمیک و خارجی استفاده کنیم. این‌ها در سایه ارتباطات و آموزش‌ها پیش می‌آیند.
اسفندیاری: اول آنکه بدون هرگونه خودسانسوری، اجازه دهیم و حتی تشویق کنیم هر آنچه ابهام و سوال درباره مراحل و موضوعات مختلف دفاع مقدس و حوزه‌های مرتبط با آن مطرح است طرح شود و آن‌ها را جمع آوری کنیم.
پیشنهاد دومم در این باره آن است که تلاش کنیم نقد جدی، اما عالمانه و مستند و موقر از وقایع دفاع مقدس برقرار شود. البته انجام بهینه این مهم مشروط به رعایت چند نکته است. اول اینکه منصفانه باشد. هدف تخریب و گروگان گیری برای اثبات موضع خود نباشد. راهش هم این است که مثل هر کار دیگری، منتقد، اولا اهلیت این کار را داشته باشد. برای مثال کسی می‌تواند درستی انتخاب منطقه‌ای برای انجام عملیات را مورد نقد قرار دهد که به لحاظ دانش و تجربه اهلیت این کار را داشته باشد نه اینکه هرکسی با هر دانش و تخصصی در هرحوزه‌ای بخواهد اظهارنظر کند.
دیگر اینکه واقع بینانه باشد. بدان معنا که منتقد مشروط به رعایت شرط نخست که عبارت از اهلیت بود، خود را در موقعیت زمانی و مکانی آن روز قرار دهد و ببینید آیا راهکار بهتری هم وجود داشته یا خیر و این راهکار پیشنهادی اش هم می‌بایست در محک نقد قرار گیرد.
لازم بعدی برای موفقیت در برگزاری چنین جلسات نقدی آن است که به قصد تخریب نباشد. به هر حال روزگاری سپری شده و افرادی جبهه و جناح عوض کرده اند یا استنباط ما این است که عوض شده اند. این امر یعنی وضعیت امروز آن‌ها نباید باعث شود تا از اتفاقات دوران دفاع مقدس به عنوان گروگان برای اثبات موضع و مدعای امروز خود استفاده نمائیم.
نباید تا مطلبی بیان شد دنبال مقصر بگردیم/ هیات‌های علمی در خصوص تحقیق و پژوهش شکل گیرد
نکته مهم دیگر در این باره آن است که هیات‌های علمی شکل بگیرد تا این نقد‌ها را مورد داوری علمی و فنی قرار دهد. چنین نباشد هر کسی یا گروهی که صاحب رسانه‌های قوی‌تر و دسترسی‌های بیشتری به افکار عمومی بود با استفاده از آن، نظر خود را غالب نموده و موضع حق نشان دهد. البته مشروط بر آنکه به دور از هرگونه هیجان آفرینی و سوء استفاده گری باشد البته در فضای علمی یا محیط‌های تخصصی در دستور کار قرار گیرد. نقد و سئوال می‌تواند باعث شود دیگرانی که در این باره احساس مسئولیت می‌نمایند هم وارد میدان شده و داشته‌های خود از خاطرات و تحلیل و اسناد را وارد میدان کنند و به هر چه غنی‌تر شدن گنجینه معارف دفاع مقدس کمک کند.
علیرغم اینکه برخی از منابع اصلی در این حوزه را از دست داده ایم، اما هنوز هستند مردان و مدیران حوزه‌های دیپلماسی و نظامی و تبلیغی و... که بصورت حی و حاضر به این نقد‌ها پاسخ دهند. یقینا این گفت و شنود‌های علمی بعد‌ها می‌تواند مورد استفاده تاریخ قرار گیرد. نترسیم از اینکه ابهامی درباره یک تصمیمی یا یک فردی یا یک واقعه‌ای مطرح می‌شود. اتفاقا باید استقبال هم بکنیم، اما مشروط به دو شرطی که عرض کردم. یعنی اول بدون سوء نیت باشد و دیگر در فضا و محیطی علمی مطرح شود. محیط علمی هم الزاما به معنی طرح محدود آن در محیط‌های بسته و خاص نیست بلکه یک برنامه تلویزیونی هم می‌تواند به چنین فضایی تبدیل شود تا مخاطبان در جریان نظرات متنوع، اما مستند درباره وقایع دفاع مقدس قرار گیرند. البته شکل گیری این روند نیازمند یک سری مقدماتی به منظور فرهنگ سازی هم است. نباید اینطور باشد تا مطلبی مطرح شد یا سند انتشار یافت دنبال مقصر بگردیم تا فردی یا مجموعه‌ای را متهم سازیم.
باید ظرفیت خود در این حوزه را بالا ببریم. وقتی سندی از جنگ منتشر می‌شود بدیهی است ممکن است سوالات خاص خود را ایجاد نماید. باید پذیرش افکار عمومی جامعه، خاصه نخبگان و رسانه‌ها برای مواجهه مثبت و مناسب با این اسناد بالا برود و البته مبادی امر هم خود را برای پاسخگویی به سئوالات احتمالی آماده‌تر سازند.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: برای یک پژوهش درست و کامل چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
اسفندیاری: معتقدم پژوهشگران در حوزه دفاع مقدس می‌بایست عهده دار چند وظیفه مهم باشند. آسیب شناسی تاکتیک ها، رویکردها، تصمیم‌ها و فرآیند‌ها و روش ها. البته این بخش خیلی تخصصی می‌شود و لاجرم کسانی می‌بایست در این حوزه قلم و حرف بزنند که اهلیت کار را داشته باشند. بدیهی است محدوده طرح این مباحث هم خاص بوده و انتظار نمی‌رود جنبه عمومی داشته باشد.
پاسخ به ابهامات و شبهاتی که درباره برهه‌ها و اتفاقات مختلف رخ داده در آن مطرح است. این بخش می‌تواند عمومی‌تر شده و در حوزه دانشگاه‌ها و رسانه‌ها انجام پذیرد البته با رعایت الزامات خاص خود. از جمله الزامات آن هم این است که اولا صورت مسایل درست و دقیق طرح شود. از حضور و بیان یک طرفه سخن خودداری شده و دیدگاه‌های مختلف در آن حضور داشته باشند.
سومین ماموریتی که کار‌های پژوهشی در این عرصه می‌بایست عهده دار آن شوند پاسخ دقیق و مستدل و مستند به چراهاست. جوانان امروز نه اینکه نسبت به وقایع دفاع مقدس شبهه داشته باشند بلکه سوال دارند.
تفاوت سوال‌ها و چرا‌ها با ابهامات آن است که در بخش ابهامات، افرادی بررسی‌هایی کرده و به تناقض‌ها و تضاد‌هایی رسیده اند از این رو ابهامات در ذهنشان شکل گرفته است یا تبلیغات اغیار باعث شده برخی غبار‌ها در ذهن نسبت به وقایع دفاع مقدس ایجاد شود؛ اما در حوزه سوم که وجود چراهاست، اساسا تحقیقی صورت نگرفته بلکه صرفا یک سری سوال ایجاد شده که اگر ما نتوانیم به آن‌ها پاسخ مناسب دهیم می‌تواند به ابهام و شبهه تبدیل شود.
چهارمین عرصه‌ای که پژوهشگران دفاع مقدس می‌توانند و باید به آن وارد شوند، روشنگری درباره جایگاه و نقش آفرینی‌های اقشار، اشخاص و وقایع و ... فعال و مرتبط با این حوزه است. اینکه افراد و اقشار مختلف در این برهه مهم چه کردند و چه نقش‌هایی ایفا نمودند؟
پنجمین زمینه‌ای که می‌توان در آن به کار پژوهشی پرداخت مطالعات تطبیقی است. با آمار و نمودار و نقشه و جدول می‌توان درباره تفاوت‌ها و تمایز‌های دفاع مقدس ملت ایران با دیگر جنگ‌های رایج در دنیا در طول تاریخ سخن گفت و این بعهده پژوهشگران است.
ششمین زمینه کار در این حوزه هم در اسناد و اطلاعاتی است که چه بسا خارج از دسترس‌های عادی ما است. این اسناد، اسنادی است که یا در دیگر کشور‌ها و یا در خود کشور مقابل ما که عراق باشد وجود دارد و شاید کار پژوهشی قابل ملاحظه‌ای هم تا کنون درباره آن‌ها صورت نگرفته باشد. اسنادی که در مجامع بین المللی و وزارت خارجه‌های کشور‌های دیگر وجود داشته بعلاوه کتاب‌های احتمالی که در این باره در دیگر کشور‌ها از جمله خود عراق منتشر شده است. لازم است درباره محتوی این کتب و مجموعه‌های منتشر شده و نشده هم کار لازم صورت گیرد، چون معتقدم بخشی از حقایق دفاع مقدس را می‌توان لابلای آن اسناد یافت که البته نیازمند همراهی‌ها و همکاری‌های دیگر بخش هاست.
هفتمین زمینه کار در این حوزه، آینده پژوهی است. به هر حال وقوع جنگ عراق علیه ایران، معطوف به یک سری زمینه‌هایی است که دارای سابقه طولانی هم است. بخشی از آن زمینه‌ها هنوز و همچنان هم به قوت خود باقی است کافی است صدام دیگری در عراق روی کار بیاید و مرز‌های ما با عراق را دچار گرفتاری‌های مشابه نماید. این اتفاق ممکن است در دیگر مرز‌ها هم رخ دهد. به هر حال این بعد از موضوع را هم نباید از نظر دور داشت بلکه قابل پژوهش و بررسی است با این رویکرد که پتانسیل‌های هر کدام از این زمینه‌ها برای شکل دهی به بحران در آینده را مورد کاوش قرار داده و پیشنهاد‌های مرتبطی برای جلوگیری از وقوع آن یا نحوه مواجهه در صورت وقوع را ارئه داد که بدیهی است این بعد نیز از طبقه بندی خاص خود برخوردار بوده و نیاز نیست در سطح عمومی و عام به طرح آن پرداخت.
اثربخشی و دستآورد‌های دفاع مقدس و میزان و نحوه تاثیرگذاری آن روی حرکت‌ها و اتفاقات رخ داده در جهان می‌توان محور و موضوع پژوهشی در این عرصه باشد.
هشتمین زمینه کاری برای پژوهشگران دفاع مقدس، آسیب شناسی درباره تعمیم آن الگو برای سایر برهه‌ها خاصه حال و هوای این روز‌های جامعه است. یک پژوهشگر دفاع مقدس می‌توان با تطبیق مدیریت و شرایط جامعه در آن روز و امروز، نتیجه گیری نماید و نتیجه را برای اقدام و عمل به مبادی مختلف در قالب پیشنهاد ارائه کند تا ثابت شود نگاه ما به دفاع مقدس به عنوان صرفا یا واقعه‌ای که زمان آن طی شده و به تاریخ پیوسته نیست بلکه آن را جریان زنده‌ای می‌دانیم که امروز هم می‌تواند ما را برای بهبود امور جامعه کمک نماید.
تهیه فهرستی از اولویت‌ها و بانک اطلاعاتی
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس: چه پیشنهاد‌هایی برای تحقق یا تقویت امر پژوهش در حوزه دفاع مقدس دارید؟
اسفندیاری: علاوه بر پیشنهاد‌ها و مطالبی که در اثنا این گفتگو مطرح شد چند نکته یا پیشنهاد را هم می‌توانم به آن فهرست اضافه نمایم.
پیشنهاد اولم در این باره تشکیل شورایی متشکل از نمایندگان مطلع و صاحب ایده از تمامی دستگاه‌های متولی و مرتبط با دفاع مقدس است.
در این شورا یک وحدتی در موضوعات و اهداف برقرار شده و موارد اختلافی در آن مطرح شود ضمن آنکه می‌تواند جنبه حمایتی از پژوهشگران هم داشته باشد. همچنین در این شورا موضوعات و محور‌های دارای اولویت مورد شناسایی قرار گرفته و تدابیر لازم برای حمایت از کار تحقیقاتی درباره آن‌ها می‌تواند اتخاذ یا پیگیری گردد.
تهیه فهرستی از موضوعات اولویت دار دیگر پیشنهادم در این باره است. اینکه اگر محققی علاقمند به کار در این حوزه است بداند چه سوالاتی در اولویت هستند و به آن‌ها بپردازد.
سوم تهیه بانک اطلاعاتی از مجموعه موجودی هایمان است. بدان معنا که من محقق بدانم برای مثال درباره نقش مخابرات در جنگ به تحقیق بپردازم و بدانم برای این امر می‌توانم به چه منابعی در کجا مراجعه کنم؟
تربیت نیروی متخصص، دیگر پیشنهادم برای این مهم است. صرف برخورداری از توان نگارش کافی نیست بلکه یک محقق دفاع مقدس باید در کنار توانمندی‌های نگارشی، از برخی شم‌ها هم برخوردار باشد.
تشکیل گروه‌های کاری با لحاظ تخصص و تجربه از دیگر پیشنهاد‌های برای این مهم است. گروه‌هایی که توان هر کدام از اعضای آن مکمل توانایی دیگری باشد برای رسیدن به یک هدف واحد.
پیشنهاد دیگرم در این باره هم آن است که زمینه‌ای فراهم شود تا محصول تحقیقات به نحو مناسب در اختیار مخاطبان امروز و آینده قرار گیرد.
انتهای پیام/ ۱۴۱
