چرا رویکردهای سیاسی ترکیه در منطقه تغییر یافته است؟

به گزارش گروه بینالملل دفاع پرس،  پس از گذشت بیش از شش ماه از درگیریهای سنگین ارتش ترکیه در مرزهای جنوبی با احزاب کرد، اکنون این کشور به شدت نیازمند تامین امنیت مناطق مرزی خود شدهاست. این در حالی است که با پیشرویهای اخیر نیروهای مقاومت و ارتش سوریه با حمایت روسیه در برابر تروریستها، عملا آنکارا به یک بازنده در کشاکش سیاسی-نظامی منطقه مبدل شدهاست.

ترکیه با در نظر گرفتن اینکه سیاست خارجهای که در پیش گرفتهاست به جای تقویت نفوذ آن موجب افزایش انزوای این کشور شدهاست در تلاش اصلاح این سیاست برآمدهاست و چه بسا عزم ترکیه بر جلوگیری از تشکیل منطقه خودمختاری کُردها در شمال سوریه موجب شود از شدت اصرار بر لزوم کناره گیری فوری بشار اسد بکاهد.

اکنون اردوغان قدرت را در ترکیه قبضه کرده و درصدد است با استفاده از این فرصت برای ارتقاء جایگاه بینالمللی خود با انجام اصلاحاتی در سیاستهای منطقهای بهره ببرد. او یکی از سرسختترین منتقدان بشار اسد بود، اما کارشناسان میگویند اکنون با تغییر شرایط ازجمله قدرت گرفتن کُردها در مناطق مرزی چه بسا اردوغان ناچار شود از شدت اظهارات خود علیه بشار اسد بکاهد.

در همین ارتباط دولت یلدریم اخیرا چهار محور را برای سیاست جدید خود ترسیم کرد؛ که شامل رژیم صهیونیستی، روسیه، اتحادیه اروپا و سوریه میشود و دلیل تکاپوی وی در خصوص دمشق این است که متوجه شده کنار رفتن بشار اسد میتواند به نفع «یگانهای حمایت مردمی» کُرد تمام شود.

سایت خبری آلمانی زبان ویرتشافت ناشریشتن روز گذشته ضمن اشاره به پیشروی ارتش سوریه در شمال این کشور و بازپسگیری مناطق مهم و استراتژیک مشرف به مرز ترکیه در ناحیه جبل ترکمن، در مقالهای نوشت: با بسته شدن راه اصلی ترکیه به سمت استان ادلب، شکست ترکیه در سوریه تقریبا کامل شدهاست. بنابراین مقامات آنکارا اکنون باید توجه خود را بر روی حفظ قلمرو داخلی خود در نواحی کردنشین داخلی متمرکز کنند؛ تا خود را از نفوذ و پیشروی بیشتر گروه «پکک» در جنوب این کشور برهانند.

با روی کار آمدن دولت احمد داوداوغلو در دوران جدید ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان، آنکارا تدابیر جدی سیاسی و نظامی برای کنار زدن اسد را در پیش گرفت و آن را تنها راه برقراری ثبات و امنیت در سوریه عنوان میکرد، حال آنکه همین رویکرد موجب بروز اختلاف بین ترکیه و روسیه شده و علاوه بر این، ترکیه را از ائتلاف به رهبری آمریکا علیه داعش نیز دور کرد.

اما اکنون به خوبی بر همگان روشن شده که پس از چندین سال اتخاذ سیاستهای خصمانه و زیر پا گذاشتن اصول حسن همجواری، داود اوغلو دست خالی و ناکام از اهداف بلندپروازانهاش در سوریه، قدرت را در حالی ترک کرد که بشار اسد همچنان رئیس جمهور مشروع مردم سوریه است و با عزم استوار در برابر هجمه جهانی حامیان غربی-عربی تروریستها مقاومت را رهبری میکند.

این در حالی است که ترکیه طی سالهای اخیر به دلیل سیاستهای خارجیاش که این کشور را در بسیاری از جبههها منزوی کرده، تقریبا روابطش با اکثر کشورهای همسایه به سردی گراییده و مورد انتقاد قرار گرفته است.

**تنش سیاسی اقتصادی با روسیه در پی سرنگونی جنگنده روس

روابط آنکارا –مسکو به دنبال سرنگونی یک فروند جنگنده سوخو - 24 روسی در مرز سوریه به شدت بحرانی شد و روسیه یک سری تدابیر تنبیهی علیه ترکیه به اجرا گذاشت که ازجمله آنها میتوان به ممنوعیت واردات محصولات غذایی ترکیه ازجمله میوه و سبزیجات و همچنین گوشت طیور اشاره کرد .این اقدام باعث وارد شدن آسیب جدی به اقتصاد ترکیه شد؛ زیرا از طرفی روسیه یکی از تامینکنندگان اصلی گاز طبیعی این کشور بود. همچنین با توقف سفر گردشگران روسیه به ترکیه، این کشور سالانه سه میلیارد و 500 میلیون دلار درآمد را از دست میدهد.

اما در جدیدترین اقدام برای کاهش فشارهای سیاسی اقتصادی، رجب طیب اردوغان و بینالی یلدریم با ارسال نامههایی به ولادیمیر پوتین و دیمیتری مدودف ضمن تبریک روز ملی روسیه، خواهان بهبود روابط دو کشور و بازگشت به دوران رو به رشد در مناسبات ترکیه و روسیه شدند.

این بالاترین تماس رسمی ترکیه با روسیه پس از سرنگون کردن جنگنده روسی بر فراز مرز سوریه در 24 نوامبر سال 2015 میلادی میباشد.

اما روسیه در مراحل گوناگون با رد درخواست مقامات ترک، تنها شرط تغییر رویکرد خود را عذرخواهی رسمی ترکیه و پرداخت غرامت برشمردهاند.

** افزایش فشارهای اروپا برای پذیرش شرایط این اتحادیه

از سوی دیگر آنچه آنکارا را به سوی اصلاح مواضع سیاسی سوق میدهد فشارهای اتحادیه اروپا و بهویژه آلمان برای اخذ امتیازاتی چون لغو روادید شهروندان ترک برای سفر به اروپاست. اما مقامهای ترکیه نیز بارها هشدار دادهاند که اگر اروپا به تعهدات خود در قبال سفر بدون ویزای اتباع ترکیه به اتحادیه اروپا عمل نکند، هیچ توافقی بر سر مهاجران خارجی وجود نخواهد داشت.

«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این خصوص تاکید کرده بود: ترکیه تنها زمانی میتواند به مکانیسم سفر بدون ویزا به اتحادیه اروپا دسترسی پیدا کند که همه معیارها و شرایط لازم را رعایت و عملی کند.

پارلمان آلمان نیز، روز 13 خرداد قطعنامهای را با آرای اکثریت نمایندگان تصویب کرد که قتلعام ارامنه از سوی نیروهای عثمانی در جنگ جهانی اول را بهعنوان «نسلکشی» به رسمیت میشناسد.

تصویب این قطعنامه واکنش شدید مقامات ترکیه را در پی داشت. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه گفته بود خون قانونگذاران آلمانی ترکتبار که به قطعنامه رأی مثبت دادند، باید تست شود.

همچنین دولت ترکیه، کاردار آلمان در آنکارا را به وزارت خارجه احضار کرد.

اما با بالا گرفتن تنش میان دو کشور، بینالی یلدیریم با هدف جلوگیری از انزوای بیشتر کشورش، در سخنانی در یک کنفرانس خبری تاکید کرد: آلمان و ترکیه دو همپیمان بسیار مهم هستند. کسی نباید انتظار داشته باشد که روابط دو کشور ناگهان به خاطر این تصمیم یا تصمیمات مشابه، وخیم شود.

** اعتراض به آمریکا به دلیل حمایت از شبه نظامیان کرد

نگرانی دیگر آنکارا، قدرت گرفتن کردهای شمال سوریه است که از حمایت آمریکا برخوردارند، و در ماههای اخیر به دستاوردهای مهمی علیه گروه تروریستی داعش دست یافتهاند. از این رو خشم مقامات ترکیه از این اقدام به سرعت ظهور و بروز پیدا کرد و دولت این کشور را به واکنش نسبت به نحوه عملکرد نظامیان آمریکایی واداشت.

پس از آن که خبرگزاری فرانسه تصاویری از نیروهای آمریکایی در سوریه را منتشر کرد که لباسهایی با آرم یگانهای مدافع خلق به تن داشتند، اردوغان آمریکا را به عدم صداقت در رویکرد خود به دلیل حمایت از شبهنظامیان کرد متهم کرد و گفت: من حمایتی که آمریکاییها از شبهنظامیان کرد به عمل میآورند را محکوم میکنم. آمریکاییها دوستان و همپیمانان ما در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هستند و بنابراین نباید سربازان خود را با لباسهای دارای آرم یگانهای مدافع خلق به سوریه بفرستند.

در همین حال، مولود چاووشاوغلو، رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه آمریکا را به خیانت و اعمال معیارهای دوگانه متهم کرد و با لحنی طعنهآمیز افزود: از این پس سربازان آمریکایی میتوانند لباسهایی با آرم القاعده، داعش یا بوکوحرام هم به تن کنند.

آنکارا نگران است در صورتی که مبارزان حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه بتوانند خود را به غرب رودخانه فرات برسانند، کردها قادر خواهند بود با تسلط کامل بر مناطق کوبانی، جزیره و عفرین مسیر خود را در جهت تشکیل کشور مستقل کردی در مناطق شمالی سوریه هموار سازند.

از تیرماه سال گذشته و در پی شکسته شدن آتشبس دو ساله میان دولت ترکیه و پکک، درگیری در مناطق کردنشین جنوب شرق این کشور تشدید شده است؛ که در این مدت بر اساس آمارهای دولتی، حدود 400 سرباز و نیروی پلیس و همچنین بین 500 تا یکهزار غیر نظامی که اغلب ساکن مناطق کردنشین در جنوب شرقی این کشور بودند، کشته شدهاند.

** سد انتقادات داخلی در برابر تغییر ساختار سیاسی قدرت

در حوزه داخلی نیز دولت اردوغان با چالشهای جدی در زمینه اصلاحات فراگیر سیاسی روبرو است. به گفته یک سیاستمدار ترک، نخست وزیر جدید ترکیه از جانب اردوغان وظیفه خواهد داشت که برای گذر کشور به سیستم ریاستی تلاش کند و در صورت موفقیت در این امر با حذف مقام نخست وزیری در سیستم جدید در واقع خود را حذف خواهد کرد و این وضعیتی است که برای احمد داوود اوغلو قابل قبول نبود.

صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب مخالف دمکراتیک خلق که در آخرین انتخابات عمومی موفق به کسب بیش از 13 درصد آراء در سطح ترکیه و کسب 80 کرسی پارلمان شده، به صراحت گفته بود که آرزوی اردوغان برای تغییر سیستم پارلمانی به سیستم ریاستی برآورده نخواهد شد.

پیشتر مشاور امور سیاسی رجب طیب اردوغان تهدید کرده که اگر دولت نتواند این لایحه را در پارلمان به تصویب برساند، آن را بر مردم عرضه خواهد کرد و در خصوص قانون اساسی جدید و مساله ریاست جمهوری، همهپرسی برگزار خواهد کرد؛ که این امر نیز هزینه سنگینی برای دولت خواهد داشت.

اکنون در ترکیه پس از پشت سر گذاشتن فراز و نشیبهای فراوان، دولت جدید با شعار «افزایش دوستان و کاهش دشمنان» روی کار آمده است. چند روز پیش «نهاد زیبکچی» وزیر جدید اقتصاد ترکیه در در خصوص تحولات اخیر در مناسبات کشورش با روسیه و ارسال نامههایی از سوی رئیس جمهوری و نخست وزیر ترکیه به همتایان روسی خود، گفت: دولت آنکارا بر آن است تا شمار دشمنان را کم و شمار دوستان خود را افزایش دهد.

اغلب صاحبنظران با تاکید بر اینکه رهبر جدید حزب حاکم مورد تائید رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری بوده و با وی هماهنگ عمل خواهد کرد، عقیده دارند که در دوران جدید نقش اردوغان در سیاستهای داخلی و خارجی پررنگتر خواهد شد.

لذا به نظر میرسد با توجه به محدودیتها و فشارهایی که بهطور روزافزون بر حاکمان آنکارا اعمال میشود، در وضعیت کنونی، ترکیه برای بقا و حفظ جایگاه بینالمللی خویش، گزینههای اندکی پیش روی داشته باشد؛ مانند ازسرگیری گفتوگوهای صلح با حزب کارگران کردستان که این چیزی است که دولت تا این لحظه بعید دانستهاست و یا اتکای غیر مستقیم به دولت فعلی سوریه برای برونرفت از تنگنای موجود. اما ظاهرا تنها چیزی که قابل تغییر است دست برداشتن ترکیه از پافشاری بر کنارهگیری بشار اسد باشد.