نقش اول پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، تأمین اقتصاد کشور بود
گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: رزمندگان پدافند هوایی، رزمندگانی ایثارگر و گمنامی هستند که کمتر به نقش مهم آن‌ها در طول دوران هشت سال دفاع مقدس برای دفاع از حریم هوایی کشور پرداخته می‌شود. بدون‌شک اگر پدافند هوایی نبود، دشمن بعثی بیش از آن‌چیزی که شنیده‌ایم به بمباران شهر‌ها و مناطق غیرنظامی دست می‌زد و مردم بیشتری را به خاک و خون می‌کشید. همچنین با توجه به این‌که بسیاری از مراکز حساس نظامی و غیرنظامی ما هدف حمله هوایی دشمن قرار می‌گرفت؛ لذا اگر پدافند هوایی از این مراکز حساس دفاع نمی‌کرد، بدون‌شک قدرت دفاعی و اقتصادی کشور فلج شده و کار جنگ در همان سال اول، به‌نفع صدام یک‌سره می‌شد.
پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس یکی از یگان‌های وابسته به نیروی هوایی بود؛ اما دهم شهریور سال ۱۳۹۸ به‌عنوان نیرویی مستقل و نیروی چهارم ارتش جمهوری اسلامی ایران شناخته شد و به‌همین علت، دهم شهریور هر سال را به‌عنوان روز پدافند هوایی نام‌گذاری کرده‌اند؛ بنابراین خبرنگار حماسه و جهاد دفاع‌پرس، به‌مناسبت گرامی‌داشت روز پدافند هوایی، به گفت‌وگو با یکی از پیشکسوتان نیروی پدافند هوایی ازتش در دوران دفاع مقدس پرداخته است.
سرهنگ فرماندهی و کنترل بازنشسته «خسرو خطیب قوامی» در یک سال اول جنگ تحمیلی، در معاونت عملیات ستاد پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران حضور داشته و سپس به بوشهر منتقل شده و به‌مدت هفت سال در عملیات‌های مختلف به‌صورت مأمور حضور پیدا کرده است. وی بیشترین ماموریت‌های خود در دوران دفاع مقدس را در جزیره «خارک» انجام داده و در عملیات «کربلای پنج» نیز به‌عنوان رئیس عملیات سایت موشکی «هاگ» حضور داشته است.
سرهنگ «خطیب قوامی» این‌روز‌ها و پس از بازنشستگی خود، کماکان در موزه و تاریخ‌نگاری پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند و با همکاری پیشکسوتان دفاع مقدس مشغول تألیف و تدوین کتاب‌های نقش و عملکرد پدافند هوایی ارتش در هشت سال دفاع مقدس است.
وی در بخش نخست این گفت‌وگو، از آمادگی کامل پدافند هوایی ارتش، قبل از آغاز جنگ تحمیلی سخن می‌گوید و در ادامه، گفته‌های او از حمایت اطلاعاتی دشمنان فرامنطقه‌ای از نیروی هوایی ارتش بعث عراق و همچنین مقاومت دلیرانه رزمندگان نیروی پدافند هوایی علی‌رغم کمبود امکانات با وجود این حمایت‌های دشمنان فرامنطقه‌ای حکایت دارد.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، بخش دوم این گفت‌وگو است:
دفاع‌پرس: فرمودید که در عرصه پدافند هوایی، توانستیم در دوران دفاع مقدس علی‌رغم نداشته‌ها، با هجمه عظیم تجهیزاتی و برتری هوایی عراق که دنیا پشت آن بود، مقابله کنیم. این مقابله به غیر از صحنه نبرد در جبهه‌ها، در چه عرصه‌های دیگری صورت می‌گرفت؟
پدافند هوایی ارتش در همان ۱۰ روز ابتدایی جنگ تحمیلی، با گسترش جنگ‌افزار‌های محدودی که در اختیار داشت، جلوی بمباران فرودگاه‌های نظامی و غیرنظامی کشور توسط ارتش بعث عراق را گرقت. برای نمونه؛ تمام تردد‌های هوایی که در خوزستان به‌ویژه فرودگاه اهواز انجام می‌شد، آن‌هم در منطقه‌ای که آسمان آن به‌واسطه حضور هواپیما‌های دشمن ناامن است، به واسطه حضور پدافند هوایی و کنترل فضای کشور انجام می‌گرفت.
همچنین کشور ما در طول دوران دفاع مقدس حدود ۵۹۸ مرکز حساس و حیاتی اعم از برق، آب، رادیو و تلوزیون، مراکز نفتی و... داشت؛ بنابراین پدافند هوایی ارتش علی‌رغم تهاجمات هوایی ارتش بعثی عراق، در نقطه‌به‌نقطه این مراکز حساس و حیاتی حضور داشت و اجازه نداد تا مردم آسیب ببینند و اقتصاد کشور لحظه‌ای ضربه بخورد.
دفاع‌پرس: فرمودید که اقتصاد کشور در دوران دفاع مقدس تا حد زیادی وابسته با صادرات نفت بود و در همین راستا امنیت مراکز نفتی نیز اهمیت زیادی داشت. پدافند هوایی ارتش در آن زمان، در زمینه تأمین امنیت مراکز نفتی مانند پالایشگاه‌ها و همچنین صادرات نفتی چه نقشی ایفا کرد؟
نقش اول پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، تأمین اقتصاد کشور بود؛ بنابراین اگر بخواهیم درباره این حماسه‌ها فیلم تولید کنیم، کتاب بنویسیم و عملکرد پدافند هوایی را در دفاع مقدس به نمایش بگذرایم، می‌توان گفت که این موضوع، موضوعی بسیار مهم و راهبردی است.
پدافند هوایی ارتش بعد از تأمین امنیت مراکز حیاتی و حساس کشور، به این نتیجه رسید که باید در اماکن مهم دیگری نیز مستقر شود. آن‌زمان بخش مهمی از اقتصاد جنگ و کشور وابسته به امنیت جزیره «خارک» بود؛ بنابراین اگر این جزیره مورد تجاوز عراق قرار می‌گرفت، صادرات نفت نیز قطع می‌شد؛ لذا پدافند هوایی ارتش با حضور جانانه و شبانه‌روزی خود در این جزیره راهبردی، مقابل حملات دشمن بعثی ایستاد و مقاومت کرد.
جزیره «خارک» در طول هشت سال دفاع مقدس حدود ۲ هزار ۵۳۳ بار مورد حمله هوایی و موشکی ارتش بعث عراق قرار گرفت، در حالی که کل روز‌های جنگ تحمیلی ۲ هزار ۷۷۸ روز است؛ پس متوجه می‌شویم که جزیره «خارک» بسیار مهم بود که دشمن تا این اندازه به آن تهاجم کرده است؛ اما زهی خیال باطل، شاید چندروزی به‌دلیل هدف قرار دادن اسکله‌های «تی» و «آذرپاد»، صادرات نفت قطع شد؛ ولی کارکنان شرکت نفت نیز همپای پدافند هوایی تلاش می‌کردند که این صادرات قطع نشود، حتی با وصل کردن لوله‌های پلاستیک به مخازن نفت، نفت‌کش‌ها را پر می‌کردند تا صادرات نفت انجام شود.
ارتش بعث عراق پس از این‌که دید جزیره «خارک» را نمی‌تواند هدف قرار دهد، در حالی که کشور‌های دیگر به او هواپیما‌های «سوپراتاندارد»، «میراژ ۲۰۰۰» و «میراژ F۱» و همچنین هلی‌کوپتر‌های مدرن داده و برتری هوایی مضاعفی برای آن ایجاد کرده بودند تا بتواند با استفاده از موشک‌های اگزوسه و سوخت‌گیری هوایی، منطقه تهدید خود را افزایش دهد؛ لذا با هدف قرار دادن کشتی‌های نفت‌کش و تجاری ما، به تهدیدات خود ادامه داد؛ اما باز هم پدافند هوایی به‌همراه نیروی دریایی و نیروی هوایی ارتش توانستند این تهدید دشمن را هم به صفر برسانند.
دفاع‌پرس: پدافند هوایی به‌همراه نیروی دریایی و نیروی هوایی ارتش چگونه توانستند این تهدید دشمن را نیز کنترل کنند؟
تنها بندر عملیاتی ما برای صادرات و واردات در آن زمان (ابتدای جنگ)، بندر امام خمینی (ره) بود؛ چراکه بندر شهید رجایی هنوز آماده بهره‌برداری نبود، بندر شهید بهشتی نیز هنوز کار خود را آغاز نکرده و بندر خرمشهر هم در اشغال دشمن قرار داشت؛ اما به‌واسطه این‌که در محلی قرار گرفته بود که ارتفاع آب برای تردد کشتی‌ها برای همه روز‌ها فراهم نبود، می‌بایستی تا پانزدهم هر ماه صبر می‌کردیم تا مد صورت گرفته و آب بالا بیاید و نهایتاً کشتی‌ها بتواند وارد بندر امام خمینی (ره) شود و بارگیری کند؛ بنابراین ساعت و روز‌هایی که آب در حالت مد قرار داشت، برای دشمن مشخص بود؛ اما علی‌رغم این چالشی که وجود داشت، ما توانستیم با استفاده از هواپیما‌های شکاری رهگیر، از آسمان کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها را کنترل کرده و کشتی‌ها، ناوچه‌ها و رزم‌ناو‌های نیروی دریایی را در کنار آن‌ها عبور داده و آن‌ها را اسکورت کنیم.
موضوع دیگری که درباره نقش و عملکرد پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس باید مطرح کنیم؛ تأمین پوشش پدافند هوایی پالایشگاه‌ها، لوله‌های نفت و تلمبه‌خانه‌هاست. در این‌باره باید بگویم که اگر چنانچه مارون‌های یک تا پنج اصفهان و یا تلمبه‌خانه‌ها گندم‌کار اصفهان هدف قرار می‌گرفت، صادرات نفت به پالایشگاه اصفهان قطع می‌شد و اگر فعالیت پالایشگاه اصفهان متوقف می‌شد، به‌دلیل این‌که این پالایشگاه مسئول تولید سوخت هواپیما بود، با توجه به تحریم‌ها، هیچ هواپیمایی در کشور پرواز نمی‌کرد و خواه یا ناخواه دچار مشکل می‌شدیم؛ اما باز هم زهی خیال باطل. علی‌رغم تهاجمات گسترده‌ای که علیه پالایشگاه اصفهان صورت گرفت، این اتفاق هیچ‌گاه نیفتاد.
همچنین، اگر تولیدات پالایشگاه‌های تهران، شیراز و تبریز و همچنین پتروشیمی‌ها خصوصاً مراکز نفتی که در ماهشهر و بندر امام خمینی (ره) متوقف می‌شد نیز گوشه‌ای از تأمین اقتصادی کشور آسیب می‌دید؛ اما پدافند هوایی با حضور خود در تک‌تک این مراکز حیاتی، اجازه نداد تا دشمن به آرزو‌های خود دست پیدا کند.
دفاع‌پرس: پدافند هوایی ارتش علاوه‌بر این‌که از مراکز حیاتی و حساس کشور حراست کرده و در تأمین اقتصاد کشور نقش اول را ایفا کرد؛ در کدام عرصه‌های دیگر نیز حضور داشت؟
پدافند هوایی ارتش در زمینه حفاظت و حراست از راه‌ها، پل‌ها و از جمله مسیر‌های حیاتی خصوصاً راه‌آهن که برای تردد و ترابری نیرو، تجهیزات و پشتیبانی رزمندگان استفاده می‌شد نیز نقشی حیاتی ایفا کرد. پل «قطور» که در نزدیکی «خوی» قرار دارد، تنها مسیر ریلی عبور قطار از اروپا به ایران و از ایران به اروپاست؛ بنابراین اگر این پل هدف قرار می‌گرفت، تمام مراودات، ترابری و حمل و نقل ریلی ما از اروپا به ایران و بالعکس قطع می‌شد؛ لذا با توجه به نیاز وارداتی که وجود داشت، بحرانی بزرگ برای کشور ایجاد می‌شد؛ اما دشمن بعثی یک‌بار هم نتوانست راه تردد راه‌آهن ما به اروپا و بالعکس را قطع کند و تنها یک‌بار یکی از پایه‌های پل را هدف قرار داد که کارکنان راه‌آهن در مدت ۴۸ ساعت خیلی سریع آن را بازسازی کردند و پدافند هوایی ارتش به شهدایی که برای حفاظت از این پل تقدیم انقلاب اسلامی کرده است، افتخار می‌کند.
همچنین، نکته‌ای که باید درباره نقش پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس به آن توجه خاص شود، این است که وقتی ابرقدرت‌ها و ۳۵ کشور غربی، همراه با پشتیبانی مالی کشور‌های عربی، در جنگ تحمیلی از دشمن بعثی ما حمایت می‌کردند، طبیعتاً برتری هوایی در این دوران با در اختیار گذاشتن پیشرفته‌ترین هواپیماها، هلی‌کوپترها، موشک‌ها و مهمات، به ارتش بعث عراق تعلق می‌گرفت؛ اما با بررسی و واکاوی حقیقت، خواهیم دید که به‌غیر از مقداری از مرز غربی کشور، لحظه‌ای آسمان کشور برای عبور و مرور بین‌المللی قطع نشده است و مراقبت از فضا به‌واسطه حضور پدافند هوایی، رادار‌ها و تجهیزات و همچنین هواپیما‌های شکاری رهگیر نیروی هوایی ارتش، اجازه نداد که امنیت آسمان کشور لحظه‌ای مختل شود.
عملکرد پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس به‌گونه‌ای بود که ثابت کرد دیگر نمی‌تواند در تابعیت یک نیرو باشد؛ بنابراین در آبان سال ۱۳۶۴ فرمانی از دفتر ریاست جمهوری مبنی تشکیل ستاد کل پدافند هوایی کشور صادر شد و از همین‌جا پایه‌های استقلال پدافند هوایی کلید خورد.
دفاع‌پرس: هدف از تشکیل ستاد کل پدافند هوایی کشور چه بود و این ستاد چه کار‌هایی را پیگیری می‌کرد؟
هدف از تشکیل ستاد کل پدافند هوایی کشور، به‌دلیل آن ۵۹۸ مرکز حساس و حیاتی که داشتیم، حفاظت و حراست از این مراکز باید مدیریت می‌شد؛ چراکه ما با تحریم اقتصادی برای تأمین قطعات و تجهیزات مورد نیاز مواجه بودیم و برای هماهنگ کردن موضوعاتی نظیر این‌که کدام یک از تجهیزات در کدام نقطه مستقر شود، خرید مهمات و پشتیباتی دقیق و منطقه‌ای از یگان‌های خود، با مشکل مواجه بودیم؛ بنابراین با تشکیل ستاد کل پدافند هوایی کشور، توانستیم بین ۷۰ تا ۸۰ درصد، با این چالش‌ها مقابله کنیم و این ستاد مأموریت پیدا کرد تا با سازمان‌های پدافند شونده برای قبول یگان‌های پدافندکننده هماهنگی کند تا آن‌ها را پشتیبانی کنند. همچنین ستاد کل پدافند هوایی کشور این اختیار را پیدا کرد تا اگر می‌تواند، از کشور‌های دیگر جنگ‌افزار‌های پدافند هوایی را از دیگر کشور‌ها تأمین کند؛ لذا بعد از تشکیل این ستاد، ما توانستیم سامانه‌هایی نظیر «اسکای گارد» سیستم موشکی «HQ2» که برای مقابله با هواپیمای میگ ۲۵ که در ارتفاع بالا پرواز می‌کرد را وارد کنیم و در پدافند هوایی به‌کارگیری کنیم.
انتهای پیام/ 113
