گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس- علی عبدی: جمهوری اسلامی ایران از یک سو به دلیل موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خود و از سوی دیگر به دلیل ماهیت انقلابی و اسالمی خود که نظم ناعادلانه بین المللی را نپذیرفته است، در معرض تهدیدهای فراوانی از زمان گذشته تا به امروز قرار گرفته است و همیشه با معمای امنیت روبرو بوده است. در بخشی از دوران با فروپاشی امپراتوری خود روبرو شد و استقلال خود را در- برابر اعراب از دست داد. در دوره ی دیگر، در معرض سلطه ی مغولان و تاتاران قرار گرفت و در دوران امپراتوری عثمانی نیز ایران با توجه به ضعف داخلی به جولان گاهی برای این امپراتوری تبدیل شد و در دوره ی دیگر، پرتغالی ها که در جستجوی سرزمین جدیدی بودند، به خلیج فارس و جزایر ایرانی سرازیر شدند و یا در قرن 19 و 20 روسیه یکی از تهدیدهای علیه ایران بود و قراردادهای متعددی را بر ایران تحمیل کرد و در حال حاضر، آمریکا و رژیم صهیونیستی به عنوان مهمترین تهدیدات علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران محسوب میشوند.
در این میان، مهمترین تهدید راهبردی از ناحیه ی قدرت های خارجی و رقابت های راهبردی آنها ناشی می شده است و در زمان ضعف ایران، جولانگاه قدرت برای چنین قدرت هایی محسوب شده است، به همین سبب تغییر چرخه ی راهبردی در سطح جهانی بلافاصله بر چرخه ی راهبردی ملی ایران اثرگذار بوده است. تغییر رقابت قدرت های بزرگ تأثیر مستقیمی بر بقای آن داشته است و به همین دلیل، در طول تاریخ همواره بقای ایران در رقابت قدرت های بزرگ تعریف می شده است. مهمترین نقطه ی هدف این کشور تمرکز بر گستره ی خود و قدرتهای بزرگ بود، به گونه ای که این موضوع به عنوان اصل اساسی در سیاست خارجی آن تعریف شده است.
در همین راستا، ابزارهای راهبردی آن در دوره های قبل از انقلاب اسلامی از ضعف اساسی برخوردار بوده و در تمامی ادوار، این ضعف تا حدود زیادی نقش وابسته و تبعی را ایفا کرده است، اما با پیروزی انقلاب اسلامی واقعیت های نوینی وارد چرخه ی راهبردی جمهوری اسلامی ایران شد و تحولات اساسی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفت که منجر به اتخاذ سیاست نه شرقی نه غربی نسبت به سیاست دوره های قبل گردید. به همین سبب، محیط راهبردی و به دنبال آن چرخه ی راهبردی ایران تغییر یافت و در راستای تحول در محیط داخلی و محیط سیستمی آن، تهدیدات سیستمی و منطق های علیه این کشور شکل گرفت، و با توجه به تغییراتی که در نقطه ی شروع این چرخه (تهدیدات و محیط راهبردی جمهوری اسلامی ایران) رخ داد، در اهداف آن نیز تغییراتی ایجاد و این کشور به سمت اهداف و منافع حیاتی خود از جمله ایفای نقش منطقه ای و بین المللی و مقابله با قدر تهای بزرگ حرکت نمود و نسبت به تهدیدات محیط امنیتی واکنش نشان داده و به برنامه ریزی دفاعی برای مقابله با آن پرداخت. به عبارتی برنامه ریزی راهبردی و طراحی سیستم های دفاع راهبردی به عنوان یکی از الزامات حوزه ی خارجی آن مطرح گردید. سیستم های دفاع راهبردی مستلزم شرایط و پارامترهایی هستند که هر کدام از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران را به نوع خاصی از آن هدایت می نمایند. این سیستم تحت تاثیر مستقیم چرخه ی راهبردی کشورها می باشد.
از این رو، سؤال اساسی که شکل می گیرد که عبارت است از اینکه «چه پیوندی بین چرخه ی راهبردی و سیستم دفاع راهبردی کشور ما با بومی سازی دفاعی و خودکفایی در تولیدات دفاعی بویژه تولیدات راهبردی در حوزه های موشکی و هوافضا وجود دارد؟
تهدیدات راهبردی جمهوری اسلامی ایران
ایران در طول تاریخ با تهدیدات و خطرات پی درپی مواجه بوده است که این تهدیدات ناشی از محیط راهبردی آن می باشد. نخستین نوع از تهدیدات راهبردی ،تهدیداتی است که از سیستم جهانی و نوع مدیریت آن ناشی می شود. ایران به دلیل جایگاه خود همیشه تحت تاثیر ساختار سیستمم بین الملل بوده و ساختار سیستم بین الملل در برهه هایی به سیاست خارجی کشورمان جهت داده است. ب هعنوان مثال، اقتضای فضای جنگ سرد و استقرار نظام دو قطبی بر جهان این بود که هر یک از کشورها با عضویت در بلوک بندی های شرق و غ رب اهداف و منافع ملی خود را در چارچوب اتحاد و ائتلاف با شوروی و آمریکا پیگیری نمایند. سیاست نه شرقی و غربی جمهوری اسلامی ایران گامی در جهت مقابله با چنین فشارهایی بوده است، اما با فروپاشی شوروی و تغییر ساختار سیستم بی نالملل، رویکرد یکجانبه گرایی آمریکا در قالب سیستم هژمونیک، فشارهای ساختاری را افزایش داد. بر این اساس، در فضای پس از جنگ سرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همواره بر این مبنا بوده است تا از فشار روسیه و چین و سایر قدر تها بر آمریکا استفاده کرده و مانع یکجانب هگرایی آن در نظام بی نالملل شود.
تهدیدات ناشی از هژمو نگرایی آمریکا در طیف متنوعی انجام می پذیرد که این امر زمینه را برای جدال های بیش تر آمریکا علیه ایران به وجود می آورد. به هر اندازه آمریکایی ها از توان هژمونیک بیش تری برخوردار باشند، به همان میزان مداخله گری آنها علیه کشورهای خاورمیانه از جمله ایران افزایش بیش تری پیدا خواهد کرد. مداخل ه ی نظامی، بحران سازی محیط منطقه ای، افزایش مداخله در امور داخلی ایران، فشارهای سازما ن یافته از طریق نهادهای بین المللی، عملیات انتقامی و محدودسازی راهبردی از آن جمله می باشد.
در بعد منطقه ای نیز شبکه ی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران با ناکارآمدی های مختلفی از جمله ناکارآمدی ساختاری مواجه می باشد. عدم توازن قدرت در درون شبکه، عدم انسجام، ناکارآمدی در سطح روابط و ساختار روابط بین واحدها از جمله نوع توزیع الگوی دوستی و دشمنی بین واحدهای شبکه، نامتقارن بودن روابط، مکمل نبودن روابط به ویژه در حوزه ی ژئواکونومیک، نبودن سیستم مدیریت جامع نظم و سیاستگذاری لازم، مداخله گرایی شدید قدرت های مداخله گر در شبکه ی منطقه و نیز رقابت راهبردی بین قدرت های تأثیرگذار بر شبکه ی منطقه ای و نوسانات شدید رفتاری بین آنها از جمله ناکارآمدی های تهدیدزا به شمار می آیند.
نقاط حساس در محیط راهبردی جمهوری اسلامی ایران
نقاط حساس و حیاتی یکی دیگر از اجزای تشکی لدهنده ی چرخه ی راهبردی جمهوری اسلامی ایران می باشد. نقاط حساس در زمره ی مناطق و یا نواحی هستند که بر قدرت مثبت (تهاجم) و قدرت منفی (دفاع) کشورها و از آن طریق معادل هی دفاع - تهاجم به عنوان زیربنای سیستم های راهبردی تاثیرگذار می باشند؛ بنابراین، مه مترین نقاط حساس عبارتند از:
1. نقاط حساس در شبکه ی ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران از جمله رژیم صهیونیستی به عنوان یکی از کانون های تهدید، حوزه ی شامات و خاورمیانه با بخش کانونی لبنان و سوریه، حوزه ی خلیج فارس به عنوان کانون پایگاه سازی مداخله گر و حوزه ی غرب آسیا و شبه قاره ی هند به عنوان مسیر توسعه و تکاملشبکه ی منطقه ای
2. نقاط حساس ژئواکونومیک به ویژه خوشه های خلیج فارس، شبه قاره هند، آسیای مرکزی و قفقاز و حوزه ی در حال ظهور شانگهای ب هدلیل توان ناشی از پیوند کارکردی مشترک
3. نقاط حساس ژئوکالچری شامل واحدهای کانونی در جهان اسلام و برخی از واحدهای موجود در شبکه ی ژئوکالچری قومی جمهوری اسلامی ایران.
