نقش سند تحول آموزش و پرورش در تحقق و نهادینه‌سازی اقتصاد مقاومتی در جامعه

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، اقدس باغستانی در یادداشتی نوشت: در چند سال اخیر با شدت یافتن تحریم‌های یک جانبه علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه‌های صلح آمیز هسته‌ای، ضربه زدن به رشد و رفاه ملی و اشتغال، واژه اقتصاد مقاومتی را به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است.

این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور ماه 89 مطرح گردیده است؛ در همین مدت کوتاه تعاریف متفاوتی از آن ارائه شده که هر کدام از زاویه‌ای به آن پرداخته‌اند.

نظام جمهوری اسلامی با نگاهی برآمده از تحولات دانشی و بینشی در عرصه اقتصاد به دنبال سامان دادن و خلق فرصت برای توسعه همه جانبه اقتصاد است. دستیابی به اهداف چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی، سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی با رویکرد جهادی، مستلزم تهیه برنامه‌های انعطاف پذیر، پیشرو، فرصت ساز و مولد و در عین حال برون‌گرای درون زاست و مرور سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی بیانگر آن است که روح حاکم بر آن، فرهنگی است و بدون تحول فرهنگی و با نگاه صرفاً اقتصادی نباید نسبت به تحقق اهداف سیاست‌های مذکور امید داشت.

تأکید بر «گفتمان‌سازی»، «سبک زندگی و الگوی مصرف اسلامی»، «روحیه مشارکت و کار جمعی»، «خلاقیت و نوآوری» و «کارآفرینی و مهارت» از جمله مواردی هستند که در این سیاست‌ها صراحتاً به آن‌ها اشاره شده است که پرورش و نهادینه‌سازی آنها در محدوده وظایف وزارت آموزش و پرورش قرار می‌گیرد (از جمله اشاره بند 21 سیاست‌های اقتصاد مقاومتی).

از این رو توجه به همه عناصر و فرآیندهای ذیل آموزش و پرورش ضروری است. عنایت به تربیت اقتصادی در معنای وسیع آن نیز باید به طور جدی پیگیری گردد البته به نحوی که با تربیت عمومی همخوان باشد.

برای آنکه معلم و مربی، تعلیم و تربیت را آغاز کنند در ابتدا باید هدف از تعلیم و تربیت برای آنان مشخص باشد و بدانند که چگونه زمینه و بستر مناسب تربیت انسان‌ها را فراهم کنند.

براساس ماده 16 نظام‌نامه تدوین نقشه مهندسی فرهنگی، مبانی 5گانه و اصول 18گانه فلسفه آموزش‌ و پرورش در کشور جمهوری اسلامی مشخص و به دنبال آن انواع تربیت، تربیت با توجه به حیثیت و شئون حیات آدمی، ارکان تربیت و عوامل سهیم و موثر در فرایند تربیت، مقتضیات تربیت و موانع تربیت و به اتکا همه آنها به سند تحول بنیادین به عنوان سند ملی آموزش‌ و پرورش تدوین و ابلاغ شده است.

در مقدمه سند تحول بنیادین آموزش‌و پرورش آمده است: تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی اسلام مستلزم تلاش همه جانبه در تمام ابعاد فرهنگی، علمی، اجتماعی و اقتصادی است و فرآیند تعلیم و تربیت در تمام ساحت‌ها شامل تعلیم و تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی، تعلیم و تربیت اجتماعی و سیاسی، تعلیم و تربیت زیستی و بدنی، تعلیم و تربیت زیباشناختی و هنری، تعلیم و تربیت اقتصادی و حرفه‌ای و تعلیم و تربیت علمی و فناورانه منطبق بر نظام و معیار اسلامی محوریت دارد.

در بند 24 بیانه ارزش همین سند، روحیه کارآفرینی، کسب شایستگی‌های عام حرفه‌ای و مهارتی و هنری، زمینه ساز کار مولد آورده شده است و در بند 26 آن نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی به عنوان عامل اثرگذار اجتماعی و مولد نیروی انسانی و سرمایه فرهنگی و معنوی برای رشد و تعالی همه جانبه و پایدار و اعتلای فرهنگ عمومی مبتنی بر نظام معیار اسلامی و در هدف‌های کلان به تربیت انسانی با ویژگی‌هایی از جمله خلاق، کارآفرین، معتقد و ماهر و در هدف‌های عملیاتی به پرورش‌یافتگانی با درک مفاهیم اقتصادی در چارچوب نظام معیار اسلامی از طریق کار و تلاش و روحیه انقلابی و جهادی، کارآفرینی، قناعت و انضباط مالی، مصرف بهینه و دوری از اسراف و تبذیر و با رعایت وجدان، عدالت و انصاف با دیگران در فعالیت‌های اقتصادی در مقیاس خانوادگی، ملی و جهانی اشاره دارد.

در یک بررسی اجمالی مشخص می‌گردد سند تحول با عنایت به کارکردهای نظام تعلیم و تربیت در بخش تربیت و فرهنگ به تمام عوامل موثر بر اقتصاد مقاومتی از جمله نوآوری و شکوفایی، اصلاح الگوی مصرف، کار جهادگونه، حمایت از تولید داخلی و حمایت از عوامل آن و در یک کلام بر منظومه اقتصادی که مقام معظم رهبری ترسیم نموده‌اند، انطباق دارد.

اما چگونه می‌توان بر اساس نگاه مقام معظم رهبری، اقتصاد مقاومتی را در آموزش‌ و پرورش عملیاتی کرد؟ این موضوع از دو جنبه قابل بحث است یکی فشارهای خارجی که عمدتاً تحریم و جنگ نرم عامل اصلی آن در شرایط فعلی است و جنبه دیگر فشارهای داخلی است که جنبه بازدارندگی در اجرای سیاست‌های کلان آموزش و پرورش را دارد.

لذا در یک دسته‌بندی ساده وزارت آموزش و پرورش می‌تواند نقشی دو وجهی داشته باشد؛ از یک وجه، وزارت آموزش و پرورش – به مثابه یکی از گسترده‌ترین دستگاه‌های کشور از لحاظ ساختار و مخاطب همچون سایر نهادها و دستگاه‌های دیگر مورد توجه قرار می‌گیرد که از آن تعبیر به نقش عمومی وزارت آموزش و پرورش می‌شود و از وجهی دیگر، نقش این وزارتخانه بنا به رسالت و مأموریت ویژه‌ای که بر عهده دارد،‌ به آن توجه شود.

در وجه اول بر اساس ماده 16 سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بر صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور برنامه‌ریزی و تأکید می‌شود که یکی از راه‌های کاهش هزینه‌های عمومی، توسعه مشارکت در آموزش‌ و پرورش است یعنی بخشی از هزینه‌های دولت به مردم و نهادهای ذینفع منتقل شود؛ وارد کردن و درگیر کردن جامعه آموزش‌ و پرورش در اداره مدرسه با مشارکت وزارتخانه، آموزش‌ و پرورش و دولت را در مقابل تهدیدات مختلف و جنگ اقتصادی مقاوم‌تر خواهد کرد.

همچنین تأمین مواد اولیه و تجهیزات مربوط به چاپ کتاب‌های درسی، هوشمندسازی مدارس و وسایل گرمایشی برقی کلاس‌ها و... از محل تولیدات داخلی تامین شود که از یک سو موجب رونق اقتصادی و از سوی دیگر سیاست تقویت تولید داخلی را محقق خواهد نمود و به دلیل گستردگی و نیاز فراوان این وزارتخانه برای اقصا نقاط کشور بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

همچنین با عنایت به کارکرد فرهنگی وزارت آموزش و پرورش و ارتباط وسیع آن با آحاد جامعه از جمله خانواده‌ها در نفوذ شعارها و سیاست‌های اقتصاد مقامتی به بدنه جامعه بسیار تأثیرگذار است.

در وجه دیگر داشتن برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت معطوف به چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی برای راهکارها و اقدامات عملی سند تحول بنیادین از جمله راهکار 1-1 ، 6-1، 5-2، 3-4، 7-5 و... می توان دانش‌آموزانی در طراز سند ملی آموزش‌ و پرورش جمهوری اسلامی تربیت نمود.

تربیت یعنی آماده شدن افراد برای تحقق آگاهانه و اختیاری اهداف در همه ابعاد وجودی با تکوین و تعالی پیوسته هویت به شکلی یکپارچه بر اساس نظام معیار اسلامی و در راستای تشکیل جامعه صالح و پیشرفت مداوم که از طریق درک درست موقعیت خود و دیگران در هستی و عمل صالح فردی و جمعی صورت می پذیرد لذا لازم است متربیان مجموعه‌ای از شایستگی‌ها را کسب کنند. مجموعه ای ترکیبی از صفات، توانمندی‌ها و مهارت‌های جمعی و فردی بر حسب انواع تربیت و اهداف متنوع فرایند تربیت از جمله تربیت اقتصادی.

برای تربیت اقتصادی متربیان، توجه به اهداف ساحت تربیت اقتصادی وحرفه‌ای برجسته‌تر می‌کند اما نمی‌تواند منفک از سایر ساحت‌های دیگر به آن پرداخته شود؛ تربیت اقتصادی به دنبال به وجود آوردن و نهادینه کردن ویژگی‌هایی چون تدبیر امر معاش، درک و فهم مسایل اقتصادی، مراعات قوانین و احکام معاملات، رعایت حق، عدل و انصاف، انتخاب آگاهانه شغل، کمک به منافع ملی، افزایش بهره‌وری، حفظ و پیشرفت ثروت ملی، تأمین رفاه عمومی، بسط عدالت اقتصادی، شناسایی عوامل فقر در سطح ملی وجهانی در متربیان است.

نکته مهم قابل توجه دیگر برنامه رسمی آشکار یعنی کتاب‌های درسی، محتوای آموزشی و فعالیت‌های رسمی می‌باشد. توجه به زیر نظام برنامه درسی و طراحی آن به گونه‌ای که خروجی‌اش شکل‌گیری ویژگی‌ها و کسب شایستگی‌ها برای تربیت اقتصادی دانش‌آموزان باشد.

گنجاندن سرفصل‌های مرتبط با این حوزه در کتاب‌های درسی پایه‌های مختلف تحصیلی برای آشنایی با مفاهیم اولیه اقتصاد مقاومتی، هم یکی از ضروریات تحقق آن است. برخی از اقدامات زود بازده بخش‌های تاثیرگذار در دستگاه آموزش وپرورش یادآوری می شود. از جمله:

الف) شورای عالی آموزش رورش به عنوان بالاترین مرجع قانونگذاری وسیاست گذاری در آموزش رورش می‌تواند در این راستا قدم بردارد؟

1- بررسی و تصویب و در صورت لزوم تسریع تولید آیین‌نامه‌های مورد نیاز عملیاتی نمودن اقتصاد مقاومتی (مانند توسعه کارآفرینی، نظام جامع حمایت از پژوهشگران و نوآوران، مواجهه با نیازهای فوری و...)

2- نظارت جدی و پیگیر بر اجرای مصوبات شورای عالی در خصوص اقتصاد مقاومتی

3- طراحی سمینارهای گفتمان اقتصاد مقاومتی

4- تعیین خط مشی وسیاست‌های لازم در تدوین محتوا (از جمله پرورش خلاقیت، توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ؛ اصلاح الگوی مصرف و...)

5- سیاستگذاری در خصوص بهره‌گیری از ظرفیت فعالیت‌های مکمل و فوق برنامه در تبیین و نهادینه کردن اقتصاد مقاومتی

6- بازخوانی مصوبات شورای عالی در راستای افزایش تفویض اختیارات ستاد به ادارات کل و مناطق در راستای برنامه‌ریزی منطقه‌ای و تقویت شوراهای آموزش و پرورش

7- بررسی و تصویب لوایح ویژه جهت کودکان کار از جمله مجوز 20 ساعت کار در هفته برای دانش‌آموزان دوره متوسطه

8- بررسی و تصویب لوایح جهت اختصاص مشاور اقتصادی به مدیران مناطق کشور

9- مشارکت با شورای عالی انقلاب فرهنگی در راستای تسریع در تهیه الگوی سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی با رویکرد اقتصاد مقاومتی

10- احصای کلیه سیاست‌ها ومصوبات با موضوع اقتصاد مقاومتی از سال 89 تاکنون و تهیه برنامه نظارت بر آنها

ب) دستگاه آموزش و پرورش با انجام چه اقداماتی می‌تواند به تسریع در عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی در آموزش و پرورش کمک کند؟

1- چابک‌سازی ستاد و ادارات کل

2- تقویت دیپلماسی آموزشی با سایر کشورها جهت انجام مطالعات تطبیقی و..

3- تهیه برنامه جامع عملیاتی اقتصاد مقاومتی در آموزش و پرورش (از جمله برنامه جامع کار آفرینی برای تمام دوره‌های تحصیلی، برنامه حمایت از پژوهشگران و نوآوران، برنامه مواجهه با نیازهای فوری و...)

4- برنامه‌ریزی جهت ارتقای شاخص‌های بهره‌وری

5- حمایت از طرح های بومی بهبود منابع ومصارف مناطق آموزشی کشور

6- اقدام به آینده پژوهی در آموزش و پرورش با رویکرد اقتصاد مقاومتی

7- جهت دادن به سیاست‌های کلی در تدوین برنامه‌های ششم توسعه «از جمله ارتقای آموزش‌های مربوط به تربیت معلم (تربیت نیروی چند مهارتی، تربیت نیروی (معلم) میز خدمت و...)

8-تهیه پیش‌نویس آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم از جمله ( نحوه انجام هزینه های عمومی، صرفه‌جویی در مصرف، استفاده از کالاهای داخلی و...)

9-دریافت برنامه معاونت‌ها، مراکز و سازمان‌های تابعه با رویکرد اقتصاد مقاومتی

10-فرهنگ سازی و توانمندسازی منابع انسانی دستگاه از طریق (خودآموزی، سمینار، همایش، سخنرانی، آموزش ضمن خدمت، مسابقه، پورتال، نشریه نگاه و پیوند و مجلات رشد و تربیت، میزگرد، جلسات داخلی و...)

11- آسیب شناسی و شناسایی و مسدود نمودن مبادی هدررفت منابع

12- نظارت بر طراحی حوزه‌های یادگیری برنامه درسی ملی با رویکرد تربیت اقتصادی دانش‌آموزان

13- بازخوانی مصوبات، مقررات و آیین‌نامه‌ها و به‌روزآوری آنها با توجه به سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی از سال 89 تاکنون

14- تقویت حوزه فنی وحرفه ای وکاردانش

15- احیا و ایجاد ظرفیت‌های قانونی با پیشنهاد لوایح و یا احکام و مواد قانونی خصوصاً در برنامه ششم توسعه

16- افزایش سهم اعتبارات آموزش و پرورش از تولید ناخالص داخلی و بودجه عمومی دولت

17- ایجاد حساب اختصاصی برای درآمدهای اختصاصی وزارت آموزش و پرورش و جداسازی آن از حساب‌های عمومی دولت

18- تشکیل مجمع خیرین اندیشه‌ساز و مدرسه یار

19- تربیت نیروهای توانمند مهارتی در مدارس فنی وحرفه ای و کاردانش و ایجاد کارگاه‌های مرکزی تعمیر و مرمت وسایل، تجهیزات و امکانات مدارس

20- سازماندهی و قانونی نمودن فعالیت‌های بوفه‌های مدارس

21- یافتن بازارهای رقابتی در تولید تجهیزات و وسایل آموزشی و ایجاد بازار فروش محصولات صنایع آموزشی در خارج از کشور

22- فروش خدمات آموزشی در خارج از کشور

23- ساماندهی فروش خدمات و تولیدات مدارس فنی‌وحرفه ای

24- واگذاری و برون سپاری با عقد قراردادهای عملیاتی(امور خدماتی)، زیرساختی (ساخت آزمایشگاه ) و امور خدماتی وحرفه‌ای (نظارت وارزیابی)

25- توسعه مدارس هیأت امنایی، پیمانی و جوار و اداره مدارس توسط بنگاه‌ها و نهادهای مستقل مانند جامعه تعلیمات اسلامی

26- تشکیل صندوق وام و تسهیلات جهت دانش‌آموزان کار آفرین

27- تشکیل نمایشگاه سالانه ملی از صنایع دستی و تولیدات دانش‌آموزی جهت فروش

28- شناسایی تکالیف و تعهدات قانونی سایر دستگاه‌ها نسبت به آموزش و پرورش و مطالبه آنها

29- استفاده از طرح خرید خدمات برای مدارس کوچک کشور (زیر 10 نفر)

30- بهره‌گیری از کمک‌های کوچک (افتتاح حساب 2020 برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی)

31- مکان یابی ایجاد فضاهای آموزشی بر اساس آمایش سرزمین

36- متناسب سازی فضای آموزشی با فرهنگ و اقلیم منطقه‌ای و جنسیت، دوره تحصیلی و روش‌های آموزش

37-تسریع در ایجاد سازمان رفاهی فرهنگیان در وزارت کار و رفاه وامور اجتماعی

39- اضافه نمودن پیاده سازی اقتصاد مقاومتی به سیاست‌های پنجگانه وزیر آموزش و پرورش واعلام رسمی آن

ج) جامعه تعلیم و تربیت چگونه می تواند منویات و فرمایشات مقام معظم رهبری در راستای اقتصاد مقاومتی عملیاتی کند؟

1- توانمندسازی اولیا ودانش‌آموزان با بهره‌گیری از روش‌های متنوع

2- مشارکت در اجرای برنامه‌های جامع (از جمله برنامه جامع کار آفرینی دوره‌های تحصیلی، برنامه جامع مشارکت معلمان در نهادینه سازی اقتصاد مقاومتی، صرفه جویی، اصلاح الگوی مصرف، توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و مدیریت دانش، آشنایی با احکام مربوط به بیت‌المال، حق الناس و دیون و...)

3-اجرای طرح «دانش آموز رکن اقتصاد مقاومتی» با تهیه مبانی اعتقادی، معرفتی و سیاسی

4-تقویت جشنواره‌های دانش آموزی با رویکرد اقتصاد مقاومتی (از جمله جشنواره جابربن حیان، نوجوان خوارزمی، خوارزمی با رویکرد اقتصاد مقاومتی (پژوهش، ابداع و اختراع در راستای افزایش بهره وری)

5- اجرای دستورالعمل‌ها از جمله ( صرفه جویی، اصلاح الگوی مصرف، استفاده از اجناس داخلی و...)

6- انجام مطالعات تطبیقی از سوی دانش‌آموزان و معلمان

7- اعطای بورس و وام بلاعوض به دانش‌آموزان اقشار کم درآمد

8- تلاش مجدانه در خصوص فرهنگ سازی و اعتماد سازی برای جلب هرچه بیشتر مشارکت‌های مردمی (آموزش و پرورش رایگان است؛ مفت نیست)

9- تلاش در راستای کاهش مالیات سازمان‌ها و... در ازای ارائه خدمات به آموزش و پرورش و یا مدارس

10- استفاده از خدمات NGOها

11- استفاده از پته‌های آموزشی بخش خصوص

به طور کلی با یک همگرایی و برنامه‌ریزی کلان و یکپارچه جهت عملیاتی کردن سند تحول بنیادین و اجرای کارآمد آن در کوتاه مدت و بلند مدت می‌توان اقتصاد مقاومتی را به عنوان یک استراتژی کارآمد و کارساز در مقابله با جنگ نرم و جنگ اقتصادی محقق کرد. لذا تحقق منویات مقام معظم رهبری و ایجاد یک اقتصاد پایدار تنها در سایه یک برنامه بلندمدت با محوریت سند تحول و ورود به زیرنظام‌ها امکان پذیر است.

انتهای پیام/