کدام ایده عامل مقاومت جامعه ایران در برابر فشارهاست؟
گروه سایر رسانه های دفاع‌پرس - علی نیکوکار؛ ایران به دلیل داشتن موقعیت دینی، جغرافیایی، سیاسی و استراتژیکی در طول تاریخ کانون قدرت‌های بزرگ از روسیه و چین تا دول غربی، به ویژه انگلستان، بوده است. به طوریکه در هر دوره‌ای مأموران امنیتی و اطلاعاتی این قدرت‌ها تلاش کرده اند ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری ایرانیان را گزارش کنند، اما به جهت پیچیدگی انسان و جامعه ایرانی امکان شناخت آن نه تنها برای ماموران و جامعه شناسان خارجی دشوار است که حتی جامعه شناسان ایرانی نیز علی رغم دسترسی به آمار، اطلاعات، نتایج نظرسنجی و افکارسنجی‌های مختلف در اکثر موارد دچار تحلیل غلط از واکنش مردم نسبت اوضاع و احوال در عرصه‌های مختلف به خصوص سیاسی می‌شوند.
آنچه مسلم است اینکه رفتار‌های جمعی ایرانیان در طول ۴ دهه اخیر اگر غیرقابل شناخت و پیش بینی هم نباشد، بسیار دشوار است. به طور نمونه برخی از جامعه شناسان و سیاستمداران از کاهش مشارکت‌های انتخاباتی، نتایج و تحلیل‌هایی را نسبت به کاهش مقبولیت انقلاب اسلامی نوشتند، اما واکنش‌های مردم در برهه‌های مختلف نسبت به نماد‌های مذهبی، ملی و سیاسی انقلاب اسلامی، نشان داد تمام آن نتایج و تحلیل به جهت نگاه کمی، تک بعدی و سطحی به جامعه ایرانی اشتباه بود.
رفتار‌های پیچیده جامعه ایران مختص به پس از انقلاب نیست، بلکه در دوران ناصرالدین شاه در عصر قاجار، تعداد بی شماری از ماموران انگلیسی با عنوان باستان شناس، پزشک، وزیر مختار و توریست راهی ایران شدند که بیشتر آن‌ها در طول اقامت خود تا حد امکان اطلاعاتی را جمع آوری و به نام گزارش و سفرنامه به انگلستان ارائه می‌کردند. هدف از این اطلاعات شناخت جامعه ایران برای استفاده‌های سیاسی انگلستان بود. با نگاه به گزارشات آن‌ها در مورد صفات رفتاری و اخلاقی ایرانیان می‌توان گفت که برای ماموران انگلیسی نیز شناخت جامعه ایران امری دشوار بود. به طوری که در بیشتر این گزارشات به رفتار‌های دوگانه و متناقض، شکاک و دروغگو بودن، تغییر ناپذیر بودن و... اشاره شده است که از قضا همین خصوصیات گزارش شده ماموران انگلیسی نشان از عدم شناخت آن‌ها و پیچیدگی جامعه ایرانی در طول تاریخ بوده است؛ بنابراین نباید دچار قضاوت‌های عجولانه، سطحی و غیرواقع گرایانه از جامعه ایرانی شد. به طور کلی اکثر جامعه شناسانی که جامعه ایران را مورد تحلیل قرار می‌دهند دچار چند خطا و مغالطه مشترک هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تعمیم ناروای رفتار یا خصوصیات بخشی از جامعه یا طبقه خاص به کل مردم و همچنین دستکم گرفتن نقش دین و فرهنگ در میان مردم اشاره کرد. حال در این بستر تاریخی و فرهنگی باید به سراغ این پرسش رفت که چرا جامعه ایران بخصوص پس از انقلاب اسلامی به این میزان مقاوم و به مراتب پیچیده‌تر شده؟
می‌توان با مقایسه نوع رفتار نظام شوروی سابق در قبال انواع فشار‌های کشور‌های اروپایی و آمریکا در مقایسه با مقاومت جامعه ایران و انقلاب اسلامی در برابر انواع فشار‌های امنیتی، نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... بهتر ابعاد پیچیده و مقاوم جامعه ایران را روشن کرد. اما تلاش خواهیم کرد با نگاه از درون و نه مقایسه‌ای و بیرونی تحلیلی از دلایل مقاومت جامعه ایران ارائه دهیم.
جامعه ایران در طول تاریخ همواره حول سه ایده کلی عقلانیت، عدالت و معنویت بوده است. به همین دلیل همواره در کنار هر جریان فرهنگی سیاسی و اجتماعی که از این سه ایده حمایت کند، می‌ایستد، که هر سه ایده ریشه در تاریخ حکمت ایرانی اسلامی، جامعه ایران دارد. از همین رو وقتی انقلاب اسلامی با آرمان تحقق عقلانیت و معنویت اسلامی در کنار عدالت شکل گرفت بیشترین همراهی مردم در تاریخ انقلاب‌ها را رقم زد.
جامعه ایرانی به خوبی بر محدودیت‌های افق نگاه غرب و الگو‌های توسعه مکانیکی و مادی اقتصادی صرف واقف است. به همین جهت نیاز‌های حقیقی و واقعی خود را نه در آن بلکه در الگویی کامل‌تر که علاوه بر رسیدن به تمتعات مادی و معاش مطلوب، به تکاملی والاتر از حیات مادی برخوردار شود.
جامعه ایرانی علی رغم فشار‌های سنگین سلطه جهانی به خصوص آمریکا در عین حال که از حقوق شهروندی، فرصت‌های برابر، شایسته سالاری و... حمایت می‌کند به دنبال تحقق معنویت و عدالت، در ساحت‌های زندگی و اجتماعی به معنی واقعی کلمه، است. جامعه‌ای هم در مقابل فشار‌های کشور‌های متخاصم مقاومت می‌کند و هم در مقابل جریانات سیاسی و فرهنگی که بعضاً ارزش ها، بینش‌های حقیقی و متعالی او را نادیده می‌گیرند، واکنش نشان می‌دهد.
جامعه ایرانی مقاوم است، چون می‌داند توسعه‌ای که در آن عدالت و معنویت و عقلانیت نباشد، تهی، بی معنا و بی هدف خواهد بود. انسان ایرانی و به تبع جامعه ایرانی با معنویت گره خورده است نمی‌توان در پی عقلانیت و عدالت بدون معنویت رفت، چرا که یکی از لوازم عقلانیت و عدالت، توجه به ساحت‌ها و حقوق معنوی انسان در عرصه فردی و اجتماعی است؛ بنابراین برخلاف نگاه‌های سطحی، مقطعی و به دور از شناخت عمیق فرهنگ و تاریخ ایران اسلامی و آرمان‌های آن، نمی‌توان رفتار‌های مردم و دلیل مقاومت آن‌ها در برابر انواع فشار‌های مختلف را تبیین کرد. مردم ایران و حتی اکثریت جوانان و نوجوانان ایرانی از هر جریان سیاسی که در جهت ایده مرکزی آن‌ها باشد، حمایت می‌کنند. به همین دلیل وقتی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) که در پی تحقق حکمت و عقلانیت شیعی، عدالت علوی و معنویت عرفان شیعی در بستر نظام جمهوری اسلامی بود، شکل گرفت. شاهد بیشترین حمایت و مقاومت از سوی جامعه ایران تا به امروز بوده است؛ و هر چه مسیر انقلاب اسلامی در جهت تحقق این سه ایده مرکزی حرکت کند هیچ عامل خارجی و داخلی نمی‌تواند در برابر آن‌ها ایستادگی کند.
منبع: فارس
انتهای پیام/ ۱۳۴
