«راه طی شده» پرتره‌ای از یک اندیشه سیاسی است نه سیاستمداری به نام بازرگان
گروه فرهنگ و هنر دفاع پرس ـ رسول حسنی؛ تولید فیلم مستند در چند سال اخیر به لحاظ کمی رشد چشمگیری داشته که این رشد، مرهون جشنواره‌هایی چون «سینما حقیقت» است. بعد از اتفاقات مربوط به انتخابات سال ۱۳۸۸ و وقایع ناگواری که بعد از آن رخ داد، سینمای مستند سیاسی در بحث محتوا و فرم از کمیت بالایی نسبت به موضوعات دیگر برخوردار است.
این رشد و حضور فیلمسازان متعدد عرصه رقابت را گسترده‌تر کرده و همین امر سبب افت کیفیت آثار تولید شده در این بخش شده است. این رقابت فشرده و افزایش پرتره سیاسی باعث می‌شود که مخاطب به اشباع برسد و تمایلی به دیدن آثار این چنینی از خود نشان ندهد.
نکته دیگر اینکه هر چه آثار در این زمینه ـ یعنی مستند پرتره سیاسی ـ بیشتر شود، مسلما آثار تولیدشده کمتر از ارزش‌های هنری برخوردار خواهند شد. با این توضیح، روشن است که در این فضا به ندرت با آثار قابل تاملی روبه‌رو خواهیم شد که حرفی برای گفتن داشته باشد و می‌توان درباره آن گفت‌وگو کرد.
مستند پرتره سیاسی «راه طی شده» نمونه‌ای از آثار موفق چند سال اخیر است. در میان انبوه آثاری که با موضوعات مشابه خود در مرتبه بالاتری قرار می‌گیرد، «راه طی شده» مستند موفقی است که سعی کرده در قالبی نو پیرامون فرم و محتوا، چهره تازه‌ای از «مهدی بازرگان» رییس دولت موقت جمهوری اسلامی ایران را در معرض دید مخاطبان خود قرار دهد.
«علی ملاقلی پور» که پیش از این کمدی موفق «قندون جهیزیه» را ساخته بود، در مستند «راه طی شده» در انتخاب موضوع و نوع مواجهه‌اش با آن موفق عمل کرده است. ممکن است تعداد مخالفان فیلم زیاد باشد، اما این به خاطر نتیجه‌ای است که از فیلم دریافت می‌شود نه ساختار فیلم.
البته درباره محتوای فیلم و نتایج حاصل از آن باید گفت که کارگردان سعی نکرده وارد ساحت فیلم شود و برداشت‌های خود را به فیلم تحمیل کند، کما اینکه در مستند «هاشمی زنده است» و «قائم مقام» چنین بود. از طرفی فیلمساز موضع مشخصی دارد و به دام شعار بی‌طرفی نیافتاده تا اثری خنثی خلق کند، چنان که مستند «از آسمان» چنین بود.
آن چه علی ملاقلی پور سعی داشته در «راه طی شده» در نظر بگیرد و به آن عمل کند مساله بی‌غرضی است. معضلی که اکثر مستندسازان را در ژانر سیاسی گرفتار کرده است و جالب اینکه اغلب آنان شعار بی‌طرفی نیز سر می‌دهند.
چگونه ممکن است که مستندسازی موضوعی را دستمایه کار خود قرار دهد اما نسبت به آن بی‌طرف بوده و موضعی اتخاذ نکند و اگر چنین چیزی ممکن است مخاطب باید چه نتیجه‌ای از آن فیلم بگیرد. به هر حال مستندساز در انتخاب موضوع و نوع پرداخت، به خصوص در حین تدوین، باید زاویه‌اش را نسبت به موضوعی که به آن پرداخته مشخص کند اما در این امر نباید مغرضانه رفتار کند تا نتیجه را بر مخاطب تحمیل کند. راهی که ملاقلی پور در مستند «راه طی شده» پیموده از همین سنخ است. وی با وجودی که موضعش نسبت به شخصیت مهدی بازرگان مشخص است اما سعی نکرده که نسبت به موضوعش مغرضانه برخورد کند.
«راه طی شده» می‌تواند نمونه ممتازی از مستند پرتره و الگویی برای این گونه سینمایی باشد. این فیلم نگاهی تازه به مستند پرتره دارد و به تعبیری طرحی نو در حوزه مستند بخصوص مستند پرتره درانداخته است. ملاقلی پور در فیلم «راه طی شده» نه شخص مهدی بازرگان که اندیشه او را به مخاطب نشان داده است. در واقع «راه طی شده» پرتره اندیشه سیاسی بازرگان است نه خود بازرگان و این نوع مستند می‌تواند فضای متنوع و گسترده‌تری را برای گفت‌وگو ایجاد کند.
نکته دیگر درباره «راه طی شده» این است که ملاقلی پور از گذاشتن نریشن بر روی تصاویر فیلم پرهیز کرده است. استفاده از نریشن هر چقدر که بدون غرض ورزی و هرگونه قضاوتی نوشته و اجرا شود عاری از جهت گیری نخواهد بود و قطعا مخاطب را به نتیجه‌ای که می‌خواهد تحمیل می‌کند.
حضور ملاقلی پور در فیلم «راه طی شده» علاوه بر اینکه نوع تازه‌ای از روایت را عرضه می‌کند، به طرز قابل توجهی جای نریشن فیلم را پر کرده است. کارگردان در اثرش تنها سوالاتی را طرح کرده و پرسیده است و مصاحبه شوندگان پاسخی می‌دهند که کاملا دیدگاه خودشان است و کارگردان در آن دخالتی ندارد و همین امر است که مخالفان «راه طی شده» را که حامیان بازرگان هستند، عصبی می‌کند. ملاقلی پور در این فیلم پاسخ اظهارات مصاحبه شوندگان را به استناد آیات قرآن، روایات اسلامی و سخنان امام خمینی (ره) می‌دهد و عملا موافقان بازرگان را خلع سلاح می‌کند، بدون اینکه در آن نقش پررنگی داشته باشد.
«راه طی شده» اثر قابل بحثی است که درک تازه‌ای از زمانه و زندگی بازرگان می‌دهد، که تازگی دارد. انقلاب اسلامی ما نیاز مبرم به چنین آثاری دارد تا اتقلابیون را از زوایای مختلف و تازه‌ای به ما نشان بدهد.
انتهای پیام/ ۱۶۱
