پژوهشگر تاریخ معاصر: لزوم تبیین ابعاد تاریخی قیام گوهرشاد/ کتمان شهادت متحصنین مسجد گوهرشاد به دلیل جو سنگین حاکم بر جامعه در دوره پهلوی اول
حجت‌الاسلام «سید محمدامیر احمدی طباطبایی» نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر در گفت‌وگو با خبرنگار دفاع‌پرس در مشهد ضمن گرامیداشت یاد و خاطره شهدای قیام مسجد گوهرشاد، درباره تحریفات مصطلح این واقعه تاریخی اظهار داشت: درباره قیام مسجد گوهرشاد سخن بسیار است و افراد زیادی در مورد این واقعه تاریخی سخن می‌گویند منتهی این اتفاق دچار یک مسئله انحرافی شده است چراکه عده‌ای در بیان خود نسبت به این رویداد، آن را این طور بیان یا تشریح می‌کنند که وقوع این ماجرا به خاطر اجبار در پوشش لباس متحدالشکل بوده است و نه حجاب. این نکته؛ متاسفانه یک غلط مصطلحی است که جاافتاده است.
وی درباره منشأ این اشتباه در روایت‌های تاریخی گفت: خواستگاه چنین نظری هم این نکته است که گفته می‌شود قیام مسجد گوهرشاد در سال ۱۳۱۴ شمسی رخ داده است و قانون اجبار در کشف حجاب، چند ماه بعد از این قیام تثبیت و اجرایی شده است. حال آن که اسناد موجود در شهربانی، دفتر مخصوص رضاشاه و آستان قدس رضوی همگی گواه بر این هستند که این قیام هم به خاطر موضوع اجبار در پوشش لباس متحدالشکل و هم به خاطر مسئله حجاب بوده است.
طباطبایی افزود: مسئله لباس متحدالشکل بیشتر به پوشش آقایان و اجبار آن‌ها در عدم پوشش لباس روحانیت برمی‌گردد و موضوع حجاب هم به پوشش بانوان مرتبط است.
پیشتازی آیت‌الله قمی
این پژوهشگر تاریخی در تکمیل این قسمت از صحبت‌های خود یادآور شد: مرحوم آیت‌الله «سید حسین قمی» وقتی به خاطر اعتراض به این ماجرا تصمیم گرفت از مشهد به سمت تهران عزیمت کند تا رضاشاه را ببیند؛ در همین اثنا ایشان فرمود: «اگر ما درباره این قضیه جان خود را هم بدهیم، کم نیست چراکه این موضوع ریشه در اصل اسلام دارد».
وی همچنین در ادامه صحبت خود درباره ریشه و علل مجهوریت قیام مسجد گوهرشاد در طول تاریخ گفت: من به عنوان کسی که جز معدود پژوهشگرهای قیام تاریخی مسجد گوهرشاد هستم باید به چند نکته درباره این قیام اشاره داشته باشم؛ اول اینکه بین سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ شمسی، یعنی فاصله قیام مسجد گوهرشاد تا تبعید رضاشاه، داستان این قیام در یک فضای امینتی و بایکوت شدید رسانه‌ای به سر می‌برد به طوری که حتی روزنامه‌نگاران آزادی مثل شیخ «احمد بهار» صاحب روزنامه بهار، که در شهر مشهد این روزنامه را چاپ می‌کرد اجازه چاپ مطلبی در قیام مسجد گوهرشاد نداشت.
احمدی طباطبایی در بخش دیگری از صحبت خود تصریح کرد: علاوه بر نکته فوق؛ بخش مهمی از علمای آن زمان، که هریک رسانه‌ای بودند و به نوعی جزو اصحاب رسانه آن ایام محسوب می‌شدند، تبعید می‌شوند به طوری که اصلاً حوزه علمیه مشهد تعطیل می‌شود.
کتمان شهادت متحصنین مسجد گوهرشاد
وی در ادامه با ذکر مثال یا نمونه‌ای از خفقان رژیم پهلوی در آن ایام ابراز داشت: در بین پژوهش‌ها و اسناد به جا مانده از ماجرای قیام تاریخی مسجد گوهرشاد ما با شخصیتی به نام «سرگرد بقیعی» مواجه می‌شویم که این فرد در آن ایام بچه بوده و از نزدیک همه آنچه که در مسجد گوهرشاد اتفاق افتاده است، را مشاهده کرده است به طوری که وی در آن ایام زندانی شده و پس از ۳۰ ضربه شلاق از زندان آزاد می‌شود! سرگرد بقیعی می‌گوید: «دو روز پس از اتفاقات قیام گوهرشاد، من از زندان آزاد شدم. وقتی که به محله خود برگشتم، متوجه شدم که در کوچه محلی که من در آن ساکن بودم ۲۰ نفر به شهادت رسیده‌اند! در آن ایام به قدری جو این اتفاق سنگین بود که اگر کسی از بستگان آن شهدا می‌پرسیدند که فلانی کجاست؟ می‌گفتند به روستاهای اطراف رفته یا اصلاً کلاً به مسافرت رفته است.» همه آنچه که تا اینجا گفته شد؛ مربوط به دوره پهلوی اول است.
این پژوهشگر تاریخی درباره نحوه مواجهه پهلوی دوم با قیام تاریخی مسجد گوهرشاد گفت: در دوره پهلوی دوم؛ یعنی محمدرضاشاه پس از شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی، شکایت‌هایی در این زمینه صورت می‌گیرد و برخی از افراد دخیل در ماجرای قیام مسجد گوهرشاد دادگاهی می‌شوند که برخی از اسنادی که هم مرتبط با آن رخداد تاریخی است به این دوره بازمی‌گردد. اما در این دوره هم حکومت پهلوی دوم با این ماجرا برخورد سردی دارد؛ به طوری که بانیان اصلی کشتار در قیام مسجد گوهرشاد، نهایتاً به پنج سال حبس محکوم می‌شوند و حتی جالب است بدانید که این افراد کمتر از این مدت را در زندان می‌مانند و سپس آزاد می‌شوند!
احمدی طباطبایی درباره نگاه مورخان در دوره پهلوی اول و دوم به ماجرای قیام مسجد گوهرشاد افزود: از دوران مشروطه به این طرف شاهد آن هستیم که بیشتر مورخان کشور ایران عملاً سکولار هستند و همین عامل باعث شده تا در کتب درسی و تاریخی به ماجرای قیام مسجد گوهرشاد اشاره‌ای نشود. در کنار این نکته باید گفت که متأسفانه به دلیل عدم انجام کار علمی از سوی جامعه مذهبی کشور درباره این واقعه در دوره پهلوی دوم نیز این ماجرا به دست فراموشی سپرده شده است.
تبیین واقعه مسجد گوهرشاد نیازمند نقش‌آفرینی جامعه دانشگاهی و رسانه‌ها
وی درباره آسیب‌شناسی اقدامات انجام شده و انجام نشده درباره قیام مسجد گوهرشاد در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ابراز داشت: تا پیش از پیروزی انقلاب؛ کسی از حکومت پهلوی توقع نداشته که در این باره کار علمی و پژوهشی خاصی انجام دهد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی؛ از جمهوری اسلامی ایران در این باره انتظار بیشتری بوده و هست که کار مهمی صورت بگیرد ولی متاسفانه از آنجایی که بدنه دانشگاهی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران؛ نیز همانند دوران مشروطه تا پهلوی دیدگاهی سکولار نسبت به تاریخ داشتند آن طور که باید در ۴۴ سال اخیر به ماجرای قیام مسجد گوهرشاد از سوی مورخان کار مهمی صورت نگرفته است.
این پژوهشگر تاریخی درباره کارهای انجام گرفته در دوران جمهوری اسلامی ایران درباره قیام تاریخی مسجد گوهرشاد، اظهار داشت: در دهه ۶۰ شمسی آقای «سینا واحد» تحت تأثیر افرادی مثل شهید «سید مرتضی آوینی»؛ اقدام به جمع‌آوری خاطرات شاهدان واقعه قیام مسجد گوهرشاد در قالب تاریخ شفاهی می‌کند. این اثر بیشتر تک‌نگاره است اما در آن مصاحبه‌های خوبی پیدا می‌شود. همچنین در دهه ۷۰ شمسی نیز پس از تأکیدات رهبر معظم انقلاب اسلامی بر اهتمام بر روی مسئله تاریخ شفاهی، در جاهایی مثل مرکز اسناد انقلاب اسلامی و آستان قدس رضوی با همین محوریت بر روی واقعه قیام مسجد گوهرشاد کارهایی صورت می‌گیرد. علاوه بر این دو نهاد، در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی نیز نزدیک به هزار ساعت مصاحبه در مورد قیام مسجد گوهرشاد از شاهدان آن ماجرا دریافت می‌کنند. اما متأسفانه به دلیل اینکه این موسسات یا مجموعه‌ها آرشیومحور هستند اثر علمی خوب و قابل توجهی پیرامون قیام مسجد گوهرشاد چاپ و منتشر نکرده‌اند.
این نویسنده در قسمتی دیگری از صحبت خود یادآور شد: قرار بود در دوره‌ای از دوره‌های شهرداری مشهد این اتفاق رقم بخورد و کتابی که من در آن زمینه پژوهش کرده بودم به چاپ برسد اما متأسفانه به دلیل پایان دوره خدمتی وحید جلیلی مسئول و متولی این قضیه در شهرداری مشهد؛ این کار عملاً متوقف شد.
وی در ادامه ضمن گلایه از کم‌توجهی مسئولان و متولیان مرتبط با آثار فرهنگی و تاریخی گفت: متأسفانه ادرات دولتی در این زمینه‌ها کم‌لطف هستند و هرگاه که به آن‌ها برای چاپ کتاب‌هایی از این دست مراجعه داریم؛ می‌گویند بودجه نداریم. آن‌ها بیشتر به دنبال جذب کارهای تبلیغاتی هستند تا محتوایی. این ادارات عمده بهانه‌شان این است که قیمت کاغذ گران است و برای ما صرفه اقتصادی ندارد این در حالی است که بحمدالله ما در کشور، پژوهشکده تاریخی کم نداریم.
احمدی طباطبایی تأکید کرد: رسانه‌ها بایستی با تبیین ابعاد واقعه تاریخی قیام گوهرشاد برای آحاد جامعه، بخصوص مسئولان و متولیان امر، منعکس‌کننده ابعاد مظلومیت این اتفاق باشند. همه باید بدانند که بالای هزار نفر در کنار حرم مطهر رضوی به خاطر اعتقادات‌شان به بدترین وضع به شهادت رسیدند و آنگونه که بادی و شاید تاکنون صدایی هم از کسی درنیامده است.
انتهای پیام/
