«مارشال» طرحی برای فردای دمشق

 

«مارشال» نام طرحی است که کم کم دارد به مطلوب ترین راهکار برای حل بحران سوریه تبدیل می شود.  روز جمعه و در نشست سه جانبه ایران، روسیه و سوریه در مسکو، بار دیگر نام طرح «مارشال» به میان آمد. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه پس از پایان نشست تاکید کرد که حل بحران سوریه نیازمند طرحی مشابه طرح مارشال است، پیش از لاوروف پوتین این پیشنهاد را در سوچی مطرح کرده بود، پیش از پوتین نیز خیلی ها خواستار استفاده از تجربیات طرح مارشال برای سوریه شده بودند، از «گوردون براون» نخست وزیر سابق انگلیس گرفته تا «گرد مولر»، وزیر همکاری‌های اقتصادی و کمک‌های توسعه‌ای آلمان، از نشریه فارین افرز گرفته تا گاردین. اما طرح مارشال چیست؟ تجربه های اجرایی این طرح کدامند؟ چرا این روزها طرح مارشال این قدر محبوب شده است؟ روسیه از ایده طرح مارشال جدید در سوریه به دنبال چیست؟ این ها سوالاتی است که تلاش می شود در یادداشت پیش رو به آن پاسخ دهیم.

 

 

طرح مارشال(Marshall Plan) معمولا به عنوان موفقیت آمیزترین پروژه سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا پس از جنگ جهانی دوم یاد می شود، این طرح به بسیاری از کشورهای اروپای غربی کمک کرد تا اقتصاد خود را پس از جنگ بازسازی کنند.

 

ایالات متحده و تیم سیاست خارجی جرج مارشال وزیر خارجه وقت آمریکا در مسیر خلق جهان پس از جنگ درصدد حذف عوامل بروز دو جنگ جهانی و معضلات اقتصادی ناشی از آن بودند، به عبارت دیگر آن‌ها معتقد بودند در همه جای دنیا، انسان مرفه، یا دست کم امیدوار به زندگی در رفاه، به سوی تمامیت خواهی جذب نمی‌شود. در عین حال این طرح یک برنامه ریزی بلند مدت برای خلق یک بازار توانمند برای خرید محصولات آمریکایی بود که عملاً از تسلط کمونیسم در اروپا جلوگیری می‌کرد. در مقابل این طرح در اروپای غربی اتحاد جماهیر شوروی که عملاً مانع بهره‌مندی بلوک شرق از این کمک‌ها شده بود دست به ابتکار عمل زد و در سال 1947 سازمانی بین‌المللی را تحت عنوان «کمکان» با هدف مبارزه با طرح مارشال تشکیل داد. اهمیت طرح مارشال بیشتر از آن جهت است که اجرای ماهرانه این طرح باعث شد تا  «دلار آمریکا» پول اول جهان و آمریکا خود به عنوان بزرگ تر (رهبر) جهان غرب مطرح شود.

 

 

طرح مارشال سنگ بنای ایده «ملت سازی»(Nation Building) و «دولت سازی»(State Building ) آمریکا در سال های بعدی به ویژه در جریان جنگ سرد و بعد از آن قرار گرفت، ایده ای که بر دوگانه تخریب و بازسازی استوار بود. آمریکایی ها در طول جنگ سرد معتقد بودند در جریان یارگیری بین المللی برای بلوک غرب می توانند با بهره گیری از قدرت سخت زیر ساخت های حیاتی یک کشور را نابود کرده و سپس به بهانه بازسازی وارد آن کشور شده و دولت-ملتی کاملا وابسته را شکل دهند. الگویی که در ژاپن و کره جنوبی در شرق آسیا مورد استفاده قرار گرفت. دولت وقت آمریکا در زمان جورج بوش پسر، که توسط استراتژیست های جنگ سرد احاطه شده بود در آغازین سال های دهه اول هزاره سوم نیز تلاش داشت تا از همین ایده در عراق و افغانستان بهره ببرد. با این حال این طرح در دولت بوش چندان موفق نبود.

 

 

آنچه این روزها طرح مارشال را محبوب ساخته است چشم انداز امیدوار کننده پایان جنگ در سوریه است. چند سال پیش و در آغاز بحران سوریه بسیاری از تحلیل گران و حتی مقامات رسمی کشورهای همسایه که نقش جدی در بحران سوریه دارند، ساده لوحانه این گونه می پنداشتند که سقوط دمشق طی چند ماه محقق خواهد شد. اما پس از چند سال جنگ خانمان سوز و صرف میلیاردها دلار هزینه، همه توهمات ضد سوری در حال نقش برآب شدن هستند. این روزها کسی از سقوط دمشق سخن نمی گوید. سخن از این است که پایان داعش و تروریست های مسلح کی فرا خواهد رسید. انتظاری که تحقق آن خیلی طول نخواهد کشید، لذا از همین حالا بسیاری خواستار طرح مارشال برای سوریه هستند. طرحی برای دوران پسا داعش در شامات و حتی عراق.

 

نشریه فارین افرز در این رابطه می نویسد: «آنچه در پایان جنگ و بحران در سوریه و عراق  برای ارائه طرح های بازسازی آن ها باید در نظر گرفته شود، برندگان و بازندگان منطقه ای و بین المللی این بحران ها خواهد بود. آیا اگر نظام سیاسی سوریه و بشار اسد حفظ شود، ایالات متحده، ترکیه، عربستان و حتی اتحادیه اروپا همچنان به دنبال اجرای یک طرح مارشال در سوریه خواهند رفت؟ بهترین کسانی که می توانند به این پرسش پاسخ دهند همین کشورهای مذکور هستند؛ اما به نظر نمی رسد آن ها بخواهند سوریه ای را بازسازی کنند که زیر چتر ایران و روسیه قرار خواهد داشت.

 

تنها یک دلیل می تواند این کشورها و به ویژه اروپاییان را به کمک برای بازسازی سوریه ترغیب کند و آن هم بحران و معضل پناهندگان و مهاجران است. در واقع آن ها به دلیل مسائل اقتصادی و امنیتی تمایلی ندارند که مهاجران برای مدتی طولانی در اروپا بمانند. به همین دلیل شاهد آن هستیم که بارها و پیش از اینکه بحران در این کشورها خاتمه یابد از لزوم بازسازی این کشورها سخن گفته اند».

 

 

بحران سوریه باعث شد تا برای اولین بار پس از پایان جنگ سرد، پای روس ها به خاورمیانه باز شود. مسکو در بحران سوریه و برای مقابله با تروریست های داعش تاکنون هزینه فراوانی کرده است. علاوه بر تجربه لیبی که منجر شد  کرملین یکی از کشورهای استراتژیک هم پیمان خود را از دست بدهد، اهمیت فوق العاده و جایگاه راهبردی دمشق در استراتژی امنیتی و دفاعی روسیه باعث شده تا مسکو هوشمندانه تر از گذشته تحولات خاورمیانه را دنبال کند. روس ها به خوبی درس های تاریخ را حفظ کرده اند و می خواهند مسیر بازگشت به جایگاه قبلی شان در تقابل دوقطبی و رجوع به شکوه شوروی را درست بپیمایند.

 

رفتن به استقبال طرح مارشال و طرح ایده باز سازی سوریه اعلان پیش دستانه موفقیت ائتلاف روسیه، محور مقاومت و دولت دمشق در گذار از یک پیچ تاریخی و آماده شدن برای دوران بازسازی این کشور است. روس ها به خوبی می دانند «فردای دمشق» است که «فردای جهان» را مشخص می کند، لذا تلاش می کند پیشاپیش، امروز برای فردای دمشق طرح بزند.

 

منبع: خراسان