ساختار و پیشینه زیردریاییها
زیردریاییهای نظامی با زرادخانهای از جنگافزارها، به ویژه "اژدر" و موشک، مسلح میشوند؛ "اژدر" یک سلاح انفجاری پرتابی است که از دریا و در درون آب پرتاب میشود . پیشرفت بزرگ در ساخت زیردریاییها، ورود انرژی هستهای به این عرصه بود که باعث شد تا شعاع عمل زیردریاییهای بهطور قابل توجهی افزایش پیدا کند. ویژگی برجسته زیردریاییهای هستهای آن است که این نوع زیردریاییها به سبب داشتن برق کافی،بدون نیاز به سوختگیری قادرند تقریباً به طور نامحدود در زیر آب دریا بمانند.
بدنه زیردریاییها دارای یک حفره طولی است که میتواند با هوا یا آب پر شود؛ مکانیسم زیردریاییها به این صورت است که برای فرورفتن در آب، مخازنی را در بدنه با آب پر میکنند و برای بازگشت به سطح آب هوای فشردهای که در مخازن تحت فشار قرار دارد رها شده و مخازن را پر از هوا میکند.
کاربرد مثبت زیردریاییها بخصوص در جنگهای فرسایشی برای متخصصان نظامی پوشیده نیست؛ پیشینه بکارگیری این آلت نظامی به جنگهای داخلی آمریکا در قرن 19 بازمیگردد، یعنی زمانیکه زیردریاییها با موتور بخار در عمق دریا حرکت میکردند. اما در جنگ های اول و دوم جهانی بخصوص جنگ جهانی دوم، کاربرد زیردریاییها جلوه بارزتری به خود گرفت.
"چرچیل" نخستوزیر اسبق انگلیس که کشور متبوعش همواره در طول تاریخ به داشتن نیروی دریایی قدرتمند و مجهز شهره بوده است، در خلال جنگ جهانی دوم نگرانی خود را تنها یک چیز میدانست، و آن هم زیردریاییهای قوای آلمان نازی بود که "یوبوت" نام داشتند.
در پایان جنگ جهانی دوم، زیردریاییهای یوبوت آلمانی، توانسته بودند حدود 3000 فروند از کشتیهای عمدتا تجاری متفقین را در آبهای آزاد غرق کنند؛ البته نقصانهای لجستیکی قوای نازی سبب شد که در خلال جنگ جهانی دوم، 800 فروند یوبوت آلمانی در نبرد با انگلیسیها در آبهای اقیانوس اطلس شمالی غرق شوند.
زیردریاییهای مین گذار، نوع دیگری از زیردریاییها هستند که در طی جنگ جهانی دوم جهت منهدم کردن شناورهای سطحی، مورد استفاده وسیع قوای متخاصم قرار میگرفت.همچنین پیاده کردن تجهیزات و پرسنل در سواحل دشمن، تاکتیکی بود که در خلال جنگ جهانی دوم، اجرای آن برعهده زیردریاییهای جاسوسی قرار داشت. علاوه بر اینها، نباید کارکردی که زیردریاییها در جریان جنگ جهانی دوم در عملیاتهای نجات به خصوص در حملات وسیع جزیرهای داشتند را مغفول گذاشت.
پس از جنگ جهانی دوم و تقسیم دنیا به دو بلوک شرق و غرب، رقابت تسلیحاتی میان آمریکا و شوروی در تمام حوزهها و ابعاد نظامی نمونه عینی یافت، در این میان زیردریاییها نیز به یکی از جلوههای اصلی صف آرایی مسکو و واشنگتن در قالب جنگ سرد بدل شدند.
پیشرفتهای تکنولوژیکی، موجب شد تا پس از جنگ جهانی دوم، زیردریاییها به یکی از استوانههای جنگی و نظامی کشورها بدل شود. توسعه موشکهای هستهای و کروز قابل پرتاپ از زیردریاییها که توان حمله در بردهای بالا به اهداف زمینی و دریایی را به زیردریاییهای میدهد، یکی از مواردی است که انگیزه مسئولان نظامی کشورها را برای ساخت و تجهیز زیردریاییها بیشتر کرده است.
برتری زیردریایی در نبرد، توان آن در مخفی شدن در اعماق آب است. این قابلیت با خاصیت رسانایی صوتی آب و توسط سیستمهای "سونار" قابل خنثی شدن است.مدرنترین زیردریاییها برای رفع این نقص، دارای خصوصیت ناپیدایی هستند؛سیستمهای پیشرانه پیشرفته، اقدامات و سامانههای کاهش صوت برای این مقصود به کار رفته و از اینرو یافتن و حمله به یک زیردریایی پیشرفته نیازمند شگردهای خاصی است.
ناوگان زیردریایی ایران
استراتژیستهای نظامی جمهوری اسلامی ایران نیز، همزمان با پیشرفت و توسعه شاخصهای دفاعی و نظامی، در چند سال اخیر اهتمام زیادی را نسبت به ساخت و تجهز ناوگان زیر دریایی کشور داشتهاند.
"ایران طی 15سال گذشته انواع زیردریاییهای جنگی را تولید کرده است و حضور آنها به عنوان ناوگان نظامی زیردریایی در خلیج فارس میتواند یک اهرم تهدید خطرناک و غیرقابل پیشبینی برای ناوگان آمریکا باشد که در بحرین مستقر است". این تحلیل را پایگاه اینترنتی "کورلوب" که در زمینه تخصصی برنامههای نظامی دریایی فعالیت میکند، در آوریل 2012 منتشر کرد.
زمانی که تحلیل فوق انتشار یافت، وضعیتی حساس در سطح منطقه خاورمیانه حکمفرما بود، از یک طرف موج بیداری اسلامی سراسر کشورهای عربی را فراگرفته بود و از طرف دیگر قدرت نظامی آمریکا در منطقه بیش از پیش درحال تحلیل بود.
زیردریاییهای کلاس "کیلو"
نیروی دریایی کشورمان تعداد سه فروند زیردریایی کلاس "کیلو" با نام و شماره بدنههای" "Tareq 901، "Noor 902 " و" "Yunes 903 را در اختیار دارد که به ترتیب در سالهای 1992، 1993 و 1997 وارد خدمت شدهاند.این سه فروند زیردریایی در حال حاضر در بندعباس نگهداری میشوند.
موتور این زیردریایی به شدت کم صداست این امر باعث میشود تا سونار غیرفعال دشمن قادر به شناسایی زیردریایی نشود، در ضمن بدنهی زیردریایی توسطی مواد خاصی پوشیده شده است که باعث میشود سونار فعال نیز همانند سونار غیرفعال در کشف زیردریایی دچار مشکل شود.
"حفره سیاه" لقبی است که نیروی دریایی آمریکا به این سه فروند زیردریایی ایرانی داده است، برخی تحلیلگران نظامی معتقدند، این نوع از زیردریاییهای ایرانی، اندک اقتدار ناوگان دریایی آمریکا را هم در حاشیه خلیج فارس به چالش کشیدهاند؛ زیردریاییهایی که قادر به حمل 18 اژدر و24 مین هستند و از توانایی شلیک موشکهای سطحبههوای SA-N-Gremlin نیز برخوردارند.
در سال 1376 پس از آنکه روسیه، فروش زیردریاییهای نوع "کیلو" به ایران را متوقف کرد، فرماندهان و دستاندرکاران نیروهای مسلح، ساخت زیردریاییها را در دستور کار قرار دادند. در این سالها انواع مختلفی از زیردریاییها با کارکردها و قابلیتهای متنوع وارد مرحله تولید انبوه شدند.
زیردریایی غدیر و تناسب با شرایط خاص آبهای خلیج فارس
زیردریاییهای کلاس "غدیر" حاصل اولین تلاش متخصصان کشورمان در زمینه تولید زیردریایی ساحلی هستند.خط تولید این زیردریایی در شهریور ماه 1385 افتتاح شد. ویژگی برجسته زیردریایی غدیر آن است که این زیردریایی متناسب با شرایط خاص آبهای خلیج فارس و دریای عمان ساخته شده است.
زیردریایی غدیر، داری قابلیت بالا در غوص و صعود و مانور است؛ این زیردریایی 29 متری تنها در مدت 30 ثانیه از اسکله جدا شده و از این نظر توانایی بالایی در ورود به حالت عملیاتی دارد؛ همچنین توانایی جابجایی مواد، زیردریایی غدیر، 115 تن است. علاوه ر اینها، این زیردریایی قادر به جابجایی کماندوها به نقاط مورد نظر، مینگذاری و شلیک موشک و اژدر است.
زیردریایی غدیر۹۴۸ یکی از زیردریاییهای کلاس غدیر ساخت ایران است؛ این زیردریایی در ۱۱ خرداد ۱۳۸۸ در بندر عباس به آب انداخته شد و به ناوتیپ منطقه یکم نداجا پیوست.
این زیردریایی به خاطر سبکی خود از چابکی لازم برای انجام سریع مأموریتها برخوردار است و قدرت رهگیری دقیق شناورهای سطحی و زیرسطحی و قدرت مانور، قوس سریع و پنهان شـدن از رادارهای پیشرفته را نیز داراست. سامانه نوین پرتاب اژدر و شلیک موشک به طور همزمان از دیگر ویژگیهای زیردریایی غدیر 948 است.
زیردریایی "قادر" و شباهت با "کیلو" روسی
ایران در سال 1390 موفق به تولید زیردریاییهای نوع "قادر" شد، این زیردریاییها که قابلیت جابجایی100تن را دارند، تا حدودی شبیه به "کیلو" روسی هستند. اما برخی تحلیلگران نظامی، زیردریاییهای "قادر" را بسیار شبیه زیردریاییهای "کوسموس SX-506"" ایتالیایی میدانند. توان جابجایی زیردریایی SX-506" " 100تن است. تصاویر منتشر شده از آن نشان میدهد که میتوان این زیردریایی را به دو لوله اژدرافکن تجهیز کرد.
نهنگ ایرانی
ناوگان زیرسطحی ایران، علاوه بر داشتن زیردریاییهایی با قابلیت جابجایی 100 تن، مجهز به نوع دیگری از زیردریاییهاست که قابلیت حمل 500 تن را نیز دارا میباشند؛ این نوع از زیردریاییها که "نهنگ" نام دارند، بسیار شبیه به زیردریاییهای" "U-206 آلمانی هستند که برای عملیات در آبهای نه چندان عمیق دریای بالتیک ساخته شده بودند.برخی تحلیلگران نظامی خارجی، تخمین میزنند که نهنگ ایرانی قابیت حمل 8 اژدر را داشته باشد.
زیردریایی قائم با تناژ بیش از 1000 تن
اما جهادگران نظامی ایران که ثابت کردهاند برای فتح قلههای پیشرفت و ترقی، عطشی سیریناپذیر دارند، تنها به زیردریاییهایی با قابلیت حمل 500 تن اکتفا نکردهاند، "قائم" نام نسل جدید زیردریاییهای نیمه سنگین ایرانی است که دارای تناژ جابجایی بیش از 1000تن است.
زیردریایی طارق سومین زیردریایی کیلوکلاس و کلاس سنگین جمهوری اسلامی است که در سال ۱۳۷۱ به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ملحق شد و عملیات شناسایی، وظیفه اصلی آن به شمار میرود .
در خرداد 1391، بیش از 18 هزار قطعه از این زیردریایی فوق سنگین 2300 تنی با تلاش بی وقفه متخصصان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران طراحی ، ساخته و تعویض شد.برای طراحی و تعمیر زیردریایی طارق که انقلابی در صنعت زیرسطحی ایران به شمار میرود، یک میلیون و 620 هزار نفر ساعت کار صرف شده است.
این زیردریایی که آشیانه اصلی آن در بندر عباس است، با حدود ۷۳ متر طول و حدود ۱۰ متر عرض از زیر دریاییهای کلاس سنگین جمهوری اسلامی ایران محسوب میشود؛ "طارق" به سیستم سوناری از نوع MGK-400 وسیستم کانالی دوگانه کم اشتباه مجهز است که امواج منعکس شده از شناورهای دشمن را دریافت میکند و به این ترتیب امواج ارتباطی زیردریایی که سیگنالهای سونارهای فعال دشمن را ردیابی کرده را شناسایی میکند.
در دی ماه 1391 در جریان رزمایش دریایی ولایت 91، دو فروند اژدر از زیردریاییهای کلاس "طارق" با موفقیت علیه اهداف از پیش تعیین شده شلیک شدند.
زیردریایی طارق یکی از کم سر و صداترین زیر سطحیهای جهان است، که این ویژگی به دلیل عایق بندی صوتی کامل بدنه آن محقق شده است؛ البته در کنار پوششهای جاذب امواج سونار روی بدنه، استفاده از پروانههای هفت پرهای با صدای بسیار کم در زیردریایی طارق، شناسایی آن را بسیار سخت میکند.
زیردریایی فاتح با 8 فروند پرتابگر
زیردریایی فاتح را باید یکی از پیشرفتهترین زیردریاییهای ناوگان نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران محسوب کرد، این زیردریایی با دارابودن4 مقر پرتاب اژدرهای 533 میلیمتری توانایی حمل 8 مین دریایی را نیز دارد.فاتح توان دریانوردی به مدت 35 روز را دارد و سرعت سطحی فاتح 11 نات(20.35 کیلومتر بر ساعت) و در حالت غوطه ور 14 نات(25.9 کیلومتر بر ساعت) است.
"فاتح" بهعنوان برادر بزرگتر "غدیر" دارای 4 پرتابگر اژدر بوده و با 2 اژدر رزرو، جمعا تعداد پرتاپگرهای آن به 8 فروند میرسد.افزایش تعداد محفظه شلیک اژدر در زیردریایی فاتح، این امکان را فراهم میآورد تا در فواصل زمانی کوتاه، تعداد شلیکهای این زیردریایی افزایش یابد؛ همچنین زیر دریایی "فاتح" به سبب کثرت محفظههای شلیک در نبردهای بلندمدت کارایی بالایی دارد.
"رونمایی از زیردریایی پیشرفته فاتح برنامهریزان نیروی دریایی آمریکا را با توجه به موقعیت استراتژیک ایران در خلیج فارس و تنگه هرمز با چالش جدی مواجه میکند". این تحلیلی بود که پایگاه رسانهای دیپلمات پس از به آب انداختن موفقیتآمیز زیردریایی فاتح در شهریور سال گذشته منتشر کرد.
