به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس، «منصور انوری» نویسنده رمان جاده جنگ که در جشنوارههای گوناگون به عنوان کتاب برتر سال معرفی شد متولد ۱۳۳۴ در خراسان رضوی است. وی در حدود ۲۰ سالی که به کار نوشتن مشغول است کتابهای زیادی در حوزه ادبیات دفاع مقدس و جنگ نوشته که از این میان کتاب «جاده جنگ» اثر برگزیده بخش داستاننویسی در چهارمین دوره جایزه جلال آل احمد شد. متن زیر حاصل گفتوگوی این نویسنده با خبرگزاری دفاع مقدس است:
ایده نوشتن کتاب "بر فراز آشیانه عنقا" از کجا شکل گرفت؟
چندی قبل فیلمنامه انیمیشنی با نام "حماسه یک دلاور" را در خصوص شهید محمود کاوه نوشتم که در مرکز خراسان نیز پخش شد. یکی از دوستانم که از برادران سپاه است پیشنهاد نوشتن این رمان را با الهام گیری از انیمیشن حماسه یک دلاور داد. سوژه براساس زندگی شهید محمود کاوه شکل گرفت؛ البته بعدها تغییراتی ایجاد شد تا به مقاطعی از وقایع کردستان در این سه جلد پرداخته شود. مقاطعی از کتاب به زندگی شهید کاوه میپردازد که بهصورت برشهای موازی در بین داستان گنجانده شده و قسمتهایی از زندگی این شهید را روایت میکند.
در نظر داشتید در خصوص زندگی شهید کاوه کاری شکل بگیرد و سپس شروع به نوشتن رمان کردید یا ابتدا قصد نوشتن رمان را داشتید و سپس به سوژه کتاب برخوردید؟
قرار بود مسائل و وقایع کردستان را در مجلدات جاده جنگ بیاورم. با توجه به اینکه زمان زیادی برای نگارش جاده جنگ صرف شد و بعد از صحبت با دوستانم و پخش انیمیشن حماسه دلاور از صداوسیما بنا شد تا اتفاقات کردستان نیز به داستان اضافه شود. در ابتدا بنا بود که صرفاً به زندگی شهید کاوه پرداخته شود و در ادامه مسائلی از کردستان که ازنظر داستانی مهیج و جذاب بود را در داستان بیاورم. در پایان به این نتیجه رسیدیم وقایع کردستان را همراه با مجموعه کوچکی از زندگی شهید سردار محمود کاوه بهصورت برشهای موازی در کتاب بگنجانیم. جلد سوم این مجموعه تا نیمههای اول قائله کردستان را شامل میشود که ادامه وقایع در کتاب جاده جنگ بهطور مفصلتر بیان خواهد شد.
این حرف که رمانها صرفاً به خاطر جذابیتهای نوشتاری مورد توجه قرار میگیرند و از نظر مستند بودن ارزشی ندارند درست است؟
مورد توجه قرار گرفتن رمان علل مختلفی میتواند داشته باشد. درنهایت جذابیت داستانی حرف اول را میزند. بهترین مطالب اگر با قلمی نازیبا نوشته شوند جذابیت خود را از دست می دهند و مورد قبول مخاطب قرار نمیگیرند و خواننده رغبتی به ادامه خواندن کتاب نشان نمی دهد. شکل کارهایی مثل "دا" و "لشکر خوبان" و "نورالدین پسر ایران" شبیه رمان است، به همین دلیل با تیراژهای بالا و به دفعات به چاپ رسیده و مورد استقبال قرار گرفتند. کتابهایی هم به چاپ رسیدهاند که با وجود بهره بردن از موضوعات خوب، به این دلیل که نگارش خوبی نداشتند تنها دو یا سه بار به چاپ رسیدهاند.
میتوان گفت کتابهایی چون "لشکر خوبان" و "دا" به دلیل مستند بودن و حضور راویان در صحنه جنگ مورد استقبال قرار گرفتند؟
واقعی بودن در همه کتابهای دفاع مقدس وجود دارد؛ چراکه یا از قول شهدا و رزمندگان بیان شده و یا اطلاعات از مستندات موجود استخراج میشود که این وجه مشترک همه کتابهای دفاع مقدس است. اینکه کتابی همچون "لشکر خوبان" مورد استقبال قرار میگیرد نشاندهنده نوع نگارش و جذابیت ماجراست که بر استقبال مخاطبین تأثیر دارد.
با وجودی که رمانها غالباً زاییده تخیلات نویسنده است آیا رمانهای دفاع مقدسی مورد توجه عموم قرار میگیرد؟
در مورد کتاب جاده جنگ این سؤال ها مطرح بود اما دیدم که مردم از این کتاب استقبال کردند. مسئله کتابهایی چون "دا" با کتابهایی چون" بر فراز آشیانه عنقا" و "جاده جنگ" تفاوت عمده دارد. کتاب "دا" کاملاً مستند و بسیار اکشن بیان شده و میتوان گفت سندی است که در دفاع مقدس ما میدرخشد اما کتابهای "جاده جنگ" و "برفراز آشیانه عنقا" با برشهای موازی اما مستند گونه و جمع آوری خاطرات از کتابهای دیگر نگاشته میشود.
اینگونه داستان سراییها خدشه ای به واقعیات دفاع مقدس وارد نمیکند؟
نه اصلاً اینطور نیست. اتفاقاً تقویت کننده ادبیات دفاع مقدس نیز هست. کویتیها برای یک ساعت و نیم از اشغال کشورشان حدود ۷۵۰ عنوان کتاب در دفاع و قهرمانیهای خود نوشتهاند. به هرحال مسائل دفاع مقدس باید گفته شود و به نگارش درآید. کتابهای که کاملاً مستند هستند و کتابهای داستان هرکدام ویژگیهای خاص خود را دارند.
نمونه ای از ویژگی رمان را بگویید.
اینکه خواننده را وادار به خواندن ادامه کتاب میکند. رحیم پور ازغدی درباره "لشکر خوبان" میگفت: "ما خود در فضای جبهه و جنگ بودیم و حوادث را از نزدیک دیدیم با این فکر که در چنین فضایی قرار داشتیم کتاب های مربوط به جنگ را کامل نمیخواندیم ولی کتاب "لشکر خوبان" اینطور نبود." نگارش خاص این کتاب باعث شد مورد استقبال کسانی مثل رحیم پور ازغدی که خود در جبهه حضور داشتند قرار گیرد و کسانی که در فضای جنگ نبودند با خواندن این کتاب بسیاری از حقایق را دریابند و از بسیاری مسائل مطلع شوند. اگر رمانها کمتر به فضای داستان سرایی نزدیک شوند میتوانند قالبی زیبا در بیان دفاع مقدس باشند. چنان چه این کار در کتاب "بر فراز آشیانه عنقا" نیز صورت گرفت.
اینکه ما به مستندات جنگ احتیاج داریم و باید این منابع و مستندات روی کاغذ به عنوان سند ثبت شود جای شک ندارد ولی این کار کافی نیست. در کنار این کار باید به داستان هم توجه شود تا نسل جوان را جذب موضوعی همچون دفاع مقدس کرد.
چند درصد کتاب شمارا واقعیات تشکیل می دهد؟
تصورم بر این است که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد کتاب مستند است و درجاهایی هم واقعی بودن به ۹۰ درصد نیز میرسد. کتاب از روی خاطراتی که خواندهام نوشته شده و در قالب داستانی تنظیم شده است برشهای موازی در طول داستان نیز کاملاً مستند هستند. کارهای بزرگ دنیا مثل جنگ و صلح و یا بینوایان که در مورد انقلاب کبیر فرانسه است بر مبنای مستندات نوشته شده است و از این نظر دارای ارزش است. زمانی که این کتابها را مطالعه میکنیم انگار تاریخ را ورق میزنیم.
آیا میتوان بر اینگونه کتابها از نظر تاریخی تکیه کنیم؟
اگر به عنوان مستندی صد در صد به آن نگاه شود باید به مستندات رجوع کنیم. اما ازآنجا که خواندن تاریخ زمانبر و در مواقعی خسته کننده است و مردم نیز به دلیل مشغله کاری فرصت مطالعه تاریخ را ندارند، داستان گویی برای خواننده از جذابیت بیشتری برخوردار است و خوانندگان تمایل بیشتری به خواندن داستانها دارند. باید از این ویژگی داستان استفاده کنیم تا ناگفتههای دفاع مقدس را به نسل جوانی که جنگ را از نزدیک ندیده و دریافت درستی از آن ندارند بیان کنیم. گاهی همین ویژگی جذاب بودن داستان و رمان باعث میشود خواننده به سمت خواندن مستندات نیز برود.
چه نوع ادبیاتی را مناسب بیان وقایع جنگ و دفاع مقدس میدانید؟
چون از کودکی در وادی داستان بودم توجهم به این سبک بیشتر است. همیشه جریاناتی که در قالب نوشتههای تخیلی بیان می شود بهتر در خاطرم می ماند مثلا در جوانی آنقدر تحت تأثیر داستانی مثل رابینسون کروزوئه قرار گرفتم که تصمیم داشتم عملاً این ماجراجویی را تجربه کنم. در طول این سالها به صورت تجربی دریافتم که زبان ادبیات به خصوص داستان میتواند بیان خوبی برای توضیح یک موضوع باشد. حتی در این سن و سال نیز برخی داستانها مرا تحت تأثیر خود قرارمی دهد. باید از این فرصت در بیان مسائل انقلاب و جنگ استفاده شود تا درگذر زمان به فراموشی نرود.
از بین کتابهایی دفاع مقدسی که تا به امروز خواندید کدامیک به نظر شما جذابتر بودهاند؟
به نظرم کتاب "دا" یک شاهکار است. بیان قسمت اندکی از وقایع عظیمی که در خرمشهر اتفاق افتاد کاری بزرگ است.
آیا کتاب دیگری در دست چاپ و انتشار دارید؟
یک جلد از کتاب پنج جلدی "قلب تپنده" در دست نگارش است. این کتاب به داستان پزشکی عراقی که همسر یک افسر عراقی است میپردازد. خانم دکتر احتیاج به یک قلب برای پیوند دارد. پس از عمل پیوند قلب متوجه حالات عجیبی در خود میشود پس از بررسیهای فراوان مشخص میشود که این قلب برعکس آنچه گفته شد مربوط به یک بیمار مرگ مغزی نبوده بلکه برای آزاده ای بوده است که به دست نیروهای عراق به شهادت رسیده است.
