برنامه ریزی و امنیت در توسعه دریا محور

خبرگزاری دفاع مقدس، مهندس نقی پوررضایی، معاون دانش وپژوهش نیروی دریائی سپاه، تمامی مدیران ارشد دریایی کشور در جمهوری اسلامی بر این باورند که استفاده از دریا و موضوعات مختلف مرتبط با آن اعم از تجارت و بازرگانی شیلات و ... مشکل قانونی و حاکمیتی ندارد. منتها دولت باید مدل توسعه دریا محور را در برنامه ریزی کلان کشور پیاده کند. برای توسعه دریا محور باید برنامه جامع توسعه دریا محور و اقتصاد دریا محور داشته باشیم. به عبارتی توسعه دریا محور الزاماتی دارد که بخش مهمی از آن در داخل مرزها و خشکی باید صورت گیرد. این الزامات در چند بخش خلاصه می شود؛

1. سند توسعه راهبردی صنایع دریایی در ابتدا باید بازبینی و اجرایی شود. صرفا تدوین یک سند راهبردی بدون در نظر گرفت شرایط اجرایی در تحقق دچار مشکل خواهد شد و صرفاً تدوین سند بدون توجه به قابلیت ها و فرهنگ سازی کاغذ پاره ای بیش نیست. البته موضوع فرهنگ سازی بسیار مقوله پیچیده و مهمی است که در حوصله بحث ما نیست.

2. موضوع توسعه دریا محور باید در طرح آمایش کشور دیده شود در صورتی که بعید به نظر می رسد در جمهوری اسلامی در بحث آمایش توجهی بدان شده باشد. همچنین به دلایل مختلف از دریا گریزان بوده ایم. به همین خاطر است تجمع مراکز قدرت کشور به سمت داخل است. به عبارتی طرح آمایش کشور ما بیشتر مدل تمرکزی است.

3. بنادر کشور ما دارای اشکالات عدیده ای هستند و در بسیاری از موارد چالاکی لازم را ندارد و نسبت به بنادر کشورهای همسایه فوق العاده ضعیف و ناتوان هستند. قسمتی از این مشکلات به ناتوانی نیروی انسانی و فرهنگ حاکم بر آنهاست. تنبلی در نیروی انسانی موضوعی رایج در تمام نهادها و ادارات کشور است. بطوریکه میزان کار مثبت هر فرد در جمهوری اسلامی رقمی بسیار پایین است و ارائه این آمار باعث شرمندگی هر ایرانی است. از طرفی ضعف مدیریت و سیستم و ساختار در بنادر ایران از قبیل سیستم های تخلیه و بارگیری، مقررات بندری، مسائل گمرکی و ترانزیتی کاملاً مشهود است.

4. موضوع سیستم حمل و نقل در داخل کشور و موضوع بندرهای خشک کاملاً بی معنی است. بحث حمل و نقل اعم از ریلی و جاده ای دارای معایب جدی است. با این وصف موضوع بندرهای خشک خیلی معنا پیدا نمی کند.
مع هذا موضوع برنامه ریزی راهبردی برای از بین بردن چالش های توسعه دریا محور ضروری به نظر می رسد.

نقش امنیت در توسعه دریا محور

مولفه امنیت در واقع نقش محیطی بر تمامی مولفه های قید شده دارد. کشوری می تواند در بحث توسعه محور حرف برای گفتن داشته باشد که بتواند محیط امنیتی پیرامونی خود را حفظ و در واقع راهبرد دفاع در عمق را گسترش داده باشد. این مهم جز در سایه داشتن قدرت دریایی و نیروهای مسلح قدرتمند بوجود نمی آید. نیروی دریایی قوی که بتواند تامین خطوط مواصلاتی خودی در دریا را حفظ نماید و خطوط مواصلاتی دشمن را به هنگام بروز بحران قطع کند. در واقع دفاع و امنیت را برای خطوط کشتیرانی، بنادر و جزایر به دست آورد. اگر گذری به تاریخ بی افکنیم مشاهده می کنیم؛ قدرت هایی توانسته اند در دریا رشد نمایند، که خود را از یک قدر محلی به یک قدرت منطقه ای ارتقاء داده و توانسته اند از منافع ملت خود در سطح منطقه و جهان دفاع نمایند. جمهوری اسلامی ایران با قرارگرفتن بین دو کانون انرژی یعنی خلیج فارس و دریای خزر همچنین همجواری با تنگه هرمز یکی از راهبردی ترین تنگه های جهان از موقعیت ژئواستراتژیک ویژه ای در جهان برخوردار است.

قدرت دریایی در یک کشور می تواند عملاً امنیت دریایی را بوجود آورد و سایر مولفه ها بتوانند در سایه این امنیت توسعه دریا محور را اجرایی نماید. برای تحقق قدرت دریایی باید به چند عامل مهم توجه داشت؛

1. ناوگان نظامی
2. ناوگان تجاری
3. ارتقاء فرهنگ دریایی
4. توجه به زیرساخت ها
5. تدوین راهبرد دریایی توسط رهبران و مدیران ارشد نظام.

گرچه عده زیادی معتقدند قدرت دریایی از تجمیع دو مولفه ناوگان تجاری و نظامی بدست می¬آید، ولی نگارنده معتقد است؛ فرهنگ، راهبرد و زیر ساخت نقش موثرتری در پایه ریزی یک قدرت دریایی خواهند داشت.

اقتدار دریایی در طول تاریخ بشری یکی از مهم ترین صفت مشترک قدرتهای سیاسی اقتصادی در دنیا بوده است. این موضوع بعد از مطرح شدن تئوری قدرت دریایی توسط ماهان و پس از آن توسط ژئوفری تیل در واقع قدرت های بزرگ تاریخ را بر آن داشت تا نسبت به اجرایی شدن این نظریه ها اقدام نمایند. امروزه بسیاری از کشورها دریافته اند؛ افزایش قدرت دریایی می تواند در تمامی زمینه ها رشد و توسعه را بدنبال داشته باشد. مع هذا ایجاد امنیت در دریا می تواند توسعه دریا محور را تضمین نماید.

نتیجه گیری

مقام معظم رهبری می فرمایند: "همان طوری که همه ما می دانیم دریا برای کشور ما یک فرصت بزرگ برای پیشرفت و حفظ منافع ملی است. فواید دریا برای یک کشور، یک ملت، فواید راهبردی است. فواید بزرگ و کلان است."

مع هذا جهت تحقق این مهم یعنی توسعه دریا محور می بایست راهبرد، برنامه، سیاست ها و اجرا مطابق با سند چشم انداز تدوین شده بصورت ارگانیک تنظیم شوند. به نظر می رسد مهم ترین مشکل اساسی در کشور عدم وجود یک سیستم هماهنگ کننده است، که باعث می شود هر کس به سمتی برورد و هیچ تعادلی میان اجزای یک مجموعه وجود نداشته باشد. نبود سیستم برنامه ریزی، نظارت، اجرا و .... باعث به هم خوردن نظم در امور می شود. در این بخش یعنی توسعه دریا محور نیز مغفور مانده است.

در جمهوری اسلامی با توجه به اقدامات بسیار خوبی که هر یک از نهادها تا حال انجام داده اند می توان امیدوار بود که رشد و توسعه این بخش باشیم. انشاالله