بالاخره فاجعه «پلاسکو» چند قربانی داشت؟

به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع پرس، 20 روز از ماجرای تلخ پلاسکو گذشت. 16 آتش‌نشانان شهید به خاک سپرده شدند و هویت 5 تن از شهروندان قربانی پلاسکو که اکثرشان کارگران یا نگهبانان آن بودند پس از روزها آزمایش و بررسی شناسایی شد. اما همچنان هویت یک نفر از 6 جان باخته ای که وزیر کشور از آن در گزارش خود در مجلس ارائه کرده بود، شناسایی نشده است.

زهرا داستانی: از زمان فروریختن پلاسکو 16 روز می‌گذرد اما داغش همچنان در دل‌های مردم بهت زده ایران تازه است. داغی که آهن پاره‌های بی‌جان بر دل مادران و پدران، همسران و خواهران و دخترانی گذاشت که هیچ وقت آن را فراموش نمی‌کنند، هرچند اگر روزگار دست فراموشی خود را بر گذشته بکشاند و آن را در پس اخبار خوب و بد آینده محو کند.

از 30 دی ماه که حادثه تلخ پلاسکو به وقوع پیوست روزها تلاش برای آواربرداری به دست تیم امدادی و آواربرداری ادامه داشت. روزهایی که کم کم امید اولیه برای زنده یافتن افراد محبوس در دل‌ها رنگ باخت و بیم آن میرفت که با وجود آتش روشن زیر خاکستر و دمای بالایی که آهن را ذوب می‌کرد حتی خبری از پیکرهای جانباختان نیز نباشد.

هرچند که آمارهای مفقودان هم متناقض بود؛ محمدباقر قالیباف، شهردار تهران دقایقی پس از نخستین جلسه مدیریت بحران که در نزدیکی محل حادثه فروریختن ساختمان پلاسکو برگزار شد آماری از تعداد آتش نشانان محبوس در زیر آوار داد و گفت: بین 22 تا 25 نفر از پرسنل آتش نشانی در زیر آوار گرفتار هستند. نیروهای نجات آتش نشانی در حال نجات هستند.

آماری که کمی بعد از سوی سخنگوی ستاد مدیریت بحران تکذیب شد و گفت که تسلیت قالیباف برای شهادت احتمالی 20 آتش‌نشان بود.

اما پس از کشف اولین و دومین پیکر دو آتش نشان شهید در بامداد دومین و سومین روز، روزها از فروریختن پلاسکو گذشت و خبری از اجساد نبود تا اینکه در ششم روز حادثه بالاخره طلسم شکسته شد و پیکرهای 16 آتش شناس شهید یکی پس از دیگری از زیر آوار بیرون می‌آمد اما همچنان خبری مردانی نبود که روزها خانواده‌اشان چشم به خرابه‌های پلاسکو دوخته بودند.

8 بهمن نهمین روز حادثه بود که خبرها حکایت از نزدیک شدن به پایان آوار بردای بدون یافتن پیکر اجساد مردمی می‌داد. خبری که سیدجلال ملکی، سخنگوی ستاد مدیریت بحران پلاسکو اعلام کرد و گفت که تا کنون 98 درصد آوار برداشته شده و کار آواربرداری یک تا دو ساعت آینده به اتمام می‌رسد.

تا واپسین دقایق پنجشنبه - هفتم بهمن - پیکر تمام 15 شهید آتش‌نشان و 4 تن از هموطنان از زیر آوار خارج شده بود. در نخستین دقایق روز جمعه، نهمین روز آواربرداری در حالی سگ‌های جسدیاب به جستجو برای یافتن پیکرهای احتمالی شهروندان باقی‌مانده در زیر آوار ساختمان پلاسکو ادامه می دادند که پیکر تمامی شهدای آتش‌نشان‌ از زیر آوار بیرون آمده بود اما عملیات تجسس برای یافتن پیکر شهروندان عادی احتمالی ادامه داشت. براساس آنچه منابع رسمی اعلام کرده بودند تا آن زمان 10 خانواده غیر از آتش‌نشان‌ها با مراجعه به مراجع قضایی مفقود شدن یکی از اعضای خانواده خود را اعلام کرده بودند که تا لحظه مخابره این خبر پیکر چهار نفر از شهروندان از زیر آوارهای ساختمان پلاسکو خارج شده بود.

پس از آن قادی پاشا، مدیر کل پزشکی قانونی از تعیین هویت 4 شهید آتش نشانی و 3 شهروند خبر داد و گفت که با انجام آزمایشات پیکرشناسی و ژنتیک روی قطعات بزرگ، اجساد و بقایای انسانی ارجاعی حادثه پلاسکو، به صورت شبانه روزی کار تعیین هویت همچنان ادامه دارد. به این ترتیب با کشف هویت 3 نفر دیگر از شهروندان احتمال می رفت که پیکر شش نفر دیگر از شهروندان همچنان زیر آوارها باشد.

خبری که قلب بسیاری از خانواده ها از جمله خانواده قاسم نگهبان پلاسکو که پیکرش تا روزها بعد از آواربرداری پیدا نشد، آتش گرفت. ملکی اما در پی اعلام این اخبار گفت که تا آتش‌نشانان همچنان با کمال دقت و به صورت دستی مشغول عملیات هستند که اگر پیکری زیر آوار مانده باشد، بتوانند او را پیدا کنند. او به خانواده جان باختگان اطمینان داد که عملیات جستجو در محل حادثه پلاسکو تا پیدا کردن آخرین پیکر جان باختگان ادامه دارد.

در همان روز بود که پیکر آخرین آتش نشان شهید از زیر آوار پلاسکو خارج شد و تعداد شهدای آتش نشان با احتساب آتش نشانی که در بیمارستان به شهادت رسید، به 16 تن رسید. پیکرهایی که با کشف آنها از سوی مسئولان اعلام شد که برخی از آنها به دلیل شدت سوختگی قابل شناسایی نیست. به دنبال این خبر قاضی شهریاری، سرپرست دادسرای جنایی اعلام کرد که اولویت با کشف اجساد جان‌باختگان حادثه است و روش تشخیص هویت اجساد یافت‌شده هم آزمایش DNA است که به این صورت تشخیص هویت انجام خواهد گرفت و اطلاع‌رسانی می‌شود. او نیز برای کاهش آلام خانواده‌های منتظر گفت که عملیات آواربرداری و جستجو تا آخرین لحظه ادامه پیدا خواهد کرد که اگر کوچکترین اثری از مفقودین وجود داشته باشد، کشف شوند.  

ساعاتی بعد از این اخبار اما سخنگوی آتش‌نشانی تهران از تلاش برای پایان عملیات آواربرداری تا ظهر جمعه خبر داد و گفت که اگر تغییر در برنامه ها ایجاد نشود خیابان بازگشایی می شود و عملیات پایان می‌یابد. عملیاتی که به گفته ملکی تا آن لحظه کشف جسد جدیدی را در پی نداشت.

براساس آخرین اخباری که تا صبح روز جمعه اعلام شده بود، آخرین آمار مصدومان حادثه پلاسکو 235 نفر گزارش شد که از میان این افراد، 180 نفر در محل، درمان و 55 نفر به بیمارستان منتقل شده‌ بودند اما همچنان خبری از پیکر شهروندانی که در زیر آوار بودند داده نمی شد. گرچه به گفته ملکی قرار بود که عملیات آواربرداری تا پایان روز جمعه به اتمام برسد اما عملیات با دقت در نهمین روز در حال پیگیری بود و هر چند ساعت یکبار با توقف عملیات آواربرداری سگ‌های جسدیاب به میان آوارها آورده می‌شدند تا نشانه‌هایی از پیکرهای این شهروندان پیدا کنند.

در همین زمان بود که شبکه خبر صدا و سیما در برنامه خبری خود از یافته شدن پنجمین پیکر شهروندان محبوس شده در آوارهای پلاسکو خبر داد اما باز هم این خبر از سوی ملکی، سخنگوی ستاد مدیریت بحران پلاسکو تکذیب شد. او ضمن تکذیب خبر پیدا شدن پیکر پنجمین شهروند تأکید کرد: با توجه به اینکه لباس شهروندان احتمالی مدفون شده در زیر آوار معمولی است، قطعاً یافتن آن‌ها کمی مشکل‌تر می‌شود اما عملیات آواربرداری با دقت پیگیری می‌شود تا پیکر شهروندان احتمالی از زیر آوار خارج شود. بر این اساس، خبری که از سوی شبکه خبر صداوسیما نیز اعلام شده بود، کذب است و تاکنون تنها چهار نفر از شهروندانِ زیرآوارمانده، کشف شده‌اند.

ساعت 3 بعد از ظهر روز جمعه در حالی که خبرها حکایت از پایان آواربردای ساختمان پلاسکو را می داد اما امیرحسین خواهرزاده قاسم شجاعی از پیدا نشدن جسد قاسم شجاعی نگهبان ساختمان پلاسکو که 12 سال از این ساختمان مراقبت می کرده، خبر داد و در گفتگو با خبرآنلاین گفت: خانواده قاسم هفته گذشته در روز ریزش ساختمان پلاسکو به همراه 4 نفر دیگر در موتورخانه ساختمان پلاسکو حضور داشتند. او درباره آخرین خبر دایی‌اش گفت که هنوز خبری از قاسم نشده است و کسی هم به ما خبری نداده است، من امروز هم به محل حادثه می روم تا شاید خبری به ما داده شود.

کمی بعد اما سرپرست دادسرای جنایی استان تهران، از رسیدگی به ابعاد حقوقی و کیفری پرونده پلاسکو خبر داد و گفت: تعیین تکلیف اموال توسط دادسرای جنایی پیگیری می شود. به گفته او موضوع فوت شدگان در حادثه پلاسکو در قالب قتل شبه عمد بررسی می شود و موضوع قصورهای احتمالی و سرقت های احتمالی که گزارش می شود، نیز در دستور رسیدگی قرار می گیرد. او همچنین از اعاده حقوق آسیب دیدگان و مجروحان و مصدومین نیز در این بخش خبر داد.

بالاخره روز جمعه به پایان رسید و علمیات آواربرداری نیز ساعات پایانی را پشت سر گذاشت. صبح روز شنبه مسئولان نه تنها از پایان عملیات آواربرداری خبر دادند بلکه خبر بازگشایی دوباره چهارراه اسلامبول سبب شد تا بسیاری را دوباره به محل حادثه بکشاند.

نیم روز پس از پایان آواربرداری، یعنی حوالی ساعت 3 بعد از ظهر روز شنبه احمد شجاعی، رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور از تکمیل نهایی مراحل احراز هویت شهدای ساختمان پلاسکو در روز یکشنبه خبر داد و گفت: طی دو روز آینده احراز هویت اشخاص به پایان می رسد. وی ادامه داد: البته بیشتر اقدامات مربوط به احراز هویت امروز انجام خواهد شد، اما فردا نیاز به چک نهایی و تکمیل فرآیند داریم.

خبر ادامه احراز هویت شهدای آتش نشان سبب به تاخیر افتادن زمان تشییع جنازه شهدای آتش نشان شد. نزدیک غروب روز شنبه اما 6 پیکر دیگر فاجعه پلاسکو شناسایی شد؛ 5آتش‌نشان و یک شهروند. این خبری بود که مدیر کل پزشکی قانونی اعلام کرد و با احتساب اجساد یافته شده قبلی شمار هویت های شناسایی شده این حادثه که به پزشکی قانونی ارجاع شده‌اند، به 16 نفر رسید.

هرچند خبر پزشکی قانونی حکایت از پیدا شدن و تعیین هویت یک شهروند دیگر قربانی پلاسکو می داد اما قاسم شجاعی آن فرد نبود و حبیب شادی نام شهروندی بود که جسدش شناسایی شده بود.

فردای آن روز روزنامه اعتماد در گفت و گویی با خانواده یکی از نگهبانان پلاسکو داستانی غم انگیز از وضعیت لیلا همسر و ریحانه دختر 6 ساله و رضا پسر 10 حیدر پهلوانی پس از مرگ او منتشر کرد.

لیلا در این مصاحبه می‌گوید: «حیدر کارگر خدماتی پلاسکو بود. آن روز سرکارگرش نگذاشته بود از پاساژ بیرون بیاید. این از بدبختی من بود. شب‌ها ساعت ١ می‌رفت آنجا و همانجا می‌خوابید و ساعت ٣ بعدازظهر برمی‌گشت خانه. ناهارش را می‌خورد و استراحت می‌کرد و دوباره شب ساعت یک می‌رفت سر کار. پیمانی برای شهرداری کار می‌کرد. سه سال بود که در پلاسکو کار می‌کرد اما بیمه‌اش نکرده بودند. روزمزد حقوق می‌گرفت. سه سال با هم عقد بودیم و بعد ازدواج کردیم و آمدیم تهران.حیدر مرد صبوری بود همیشه به این فکر می‌کرد که چه کار کند زندگی من و دوتا بچه‌هایش راحت‌تر شود. بهش می‌گفتم آقا حیدر چقدر کار می‌کنی؟ می‌گفت من کار می‌کنم تا به کسی محتاج نشویم. وقت نکرد یک روز دست زن و بچه‌اش را بگیرد و ببرد مسافرت. در این سال‌هایی که با هم زندگی کردیم آنقدر کار داشت که حتی یک‌بار هم نتوانستیم یک مسافرت خانوادگی برویم. فقط دنبال کار بود.»

گرچه صحبت های لیلا درد آور و سوزناک بود اما حرفهای مهدی پهلوانی پسر برادر حیدر حکایت از درد کارگران داشت. او که همه کارهای پزشکی قانونی و کفن و دفن عمویش را انجام داده و می‌گوید: « سرکارگر به خاطر گاوصندوق‌های بانک پاسارگاد اجازه بیرون آمدن عمویم و دوستانش را نداده بود. رفیقش که ٢٢ سال در پلاسکو سابقه کار دارد به من گفت که سرکارگر به خاطر گاوصندوق‌های بانک تجارت اجازه نداده بود که آنها از پاساژ بیرون بیایند.»

اما روزنامه ایران در همان روز در مصاحبه ای با خانواده قاسم شجاعی، 38 ساله یکی از نگهبان‌های ساختمان پلاسکو از چشم انتظاری این خانواده برای یافتن جسد او خبر داد و نوشت: با پایان آوار‌برداری امیدهای این خانواده برای زنده یافتن او کمرنگ شده است.

همسر قاسم که هنوز هم باور ندارد شوهرش در حادثه پلاسکو سوخته باشد گفت: چشم امید ما به مسئولان است تا خبری ازسرنوشت قاسم به ما بدهند. ولی متأسفانه هیچ‌کس شرایط سخت ما را درک نمی‌کند. ضمن اینکه ما در اسلامشهر ساکن هستیم و در تمام این مدت دختر و پسر کوچکم را در خانه می‌گذاشتم و پشت حصارهای کشیده شده ساختمان پلاسکو منتظر می‌ماندم تا شاید بتوانم ردی ازشوهرم پیدا کنم. هربار که می‌خواستم وارد آنجا شوم می‌گفتند او را پیدا می‌کنیم و خبر می‌دهیم ولی خیابان جمهوری باز شد و آواربرداری تمام شد اما هیچ‌کس نشانی از قاسم نداد. بچه‌هایم بهانه پدرشان را می‌گیرند. به خدا طاقتم تمام شده و تحمل این فاجعه برایمان سخت است. وقتی هم از مسئولان می‌خواهیم تا نشانه‌ای از شوهرم که می‌گویند در آتش سوخته بدهند جواب‌های نامشخص می‌شنویم.

غروب روز یکشنبه گرچه همچنان خانواده قاسم چشم به راه حتی پاره ای از تن او بودند، مدیرکل پزشکی قانونی استان تهران اعلام کرد که با انجام معاینات تخصصی پیکرشناسی و آزمایش های DNA توسط متخصصین پزشکی قانونی و ژنتیک، هویت 4 آتش نشان جانباخته دیگر حادثه پلاسکو شناسایی شد و جمع آتش نشانان شناسایی شده به 16 نفر رسید.

به فاصله یک روز بعد اما خبرگزاری ایسنا در یک مصاحبه با خانواده حیدر پهلوانی از خبری پرده برداشت که تا آن روز کمتر کسی از آن مطلع بود. «دفن جداگانه شهروندان، بدون اطلاع قبلی». همسر حیدر پهلوانی کارگر شهرداری منطقه 11 تهران که زیر آوار ساختمان پلاسکو برای همیشه تنهایشان گذاشت از چرایی دفن همسرش زودتر از زمان تشییع پیکرهای جانباختگان پلاسکو صحبت کرد.

خانم علی نژاد همسر حیدر پهلوانی کارگر شهرداری منطقه 11 تهران که زیر آوار ساختمان پلاسکو جان باخت در پاسخ به این سوال که چرا پیکر حیدر پهلوانی یکی از جان باختگان حادثه پلاسکو به طور جداگانه از آتش نشانان تشییع و به خاک سپرده شد گفت: در ابتدا قرار بود پیکر مردم عادی که در حادثه پلاسکو جان دادند همراه با شهدای آتش نشان دفن شود اما پس از آنکه مراسم تشییع پیکر در روز پنجشنبه لغو شد، از پزشکی قانونی با ما تماس گرفتند که پیکر همسرتان آماده است و بیایید و او را تحویل بگیرید و این در حالیست که ما از زمان بعدی تشییع پیکر بی خبر بودیم.

به گفته او، شهرداری عنوان کرده بوده که مراسم یادبود جان باختگان پلاسکو در مدرسه عالی مطهری برگزار می شود و با اینکه حیدر پهلوانی را به طور جداگانه دفن شده اما شهرداری عنوان کرده که مراسم یادبودی نیز در روز چهارشنبه برای جان باختگان این حادثه اعم از آتش نشان یا شهروند برگزار می‌کند.

«جسد قاسم شجاعی بالاخره پیدا شد» این خبری بود که روز یکشنبه امیرحسین، خواهرزاده قاسم شجاعی به خبرآنلاین خبر داد و گفت که روز یکشنبه نتایج پزشک قانونی اعلام و پیکر قاسم شناسایی شده است. او گفت: ساعت 6 صبح دیروز نتایج پزشک قانونی آمد و یکی از اجساد هم مربوط به دایی من بود، گفتند جسد را روز دوشنبه به ما تحویل می دهند، انشالله این کار را انجام دهند تا برای خاکسپاری پیکر را به شهرستان ببریم.

با گذشت 13 روز از آواربرداری و یک روز پس از تشییع پیکر 16 آتش‌نشان شهید فاجعه پلاسکو و تحویل پیکر 5 مفقود غیرآتش‌نشان به خانواده‌هایشان، اما روز سه شنبه خبری تکان دهنده در رسانه ها منتشر شد. خبری از کشف قطعات 2 جسد در آوارهایی منتقل شده به محل هرندی حکایت داشت. سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد «صبح امروز دو قطعه از اجساد جان باختگان حادثه پلاسکو در منطقه هرندی که نخاله‌ها و ضایعات ساختمانی این حادثه به آنجا منتقل شده بود، کشف شد. قطعاتی از اجساد که بخشی از آن مربوط به قاسم بود.

پزشکی قانونی در توضیح این خبر اعلام کرد که این قطعات پیدا شده به مرکز پزشکی قانونی در کهریزک منتقل شده است و از آنها آزمایش DNA و همچنین پیکر شناسی گرفته خواهد شد. همچنین این آزمایش بعد از مطابقت با نمونه های گرفته شده از خانواده های مفقودین احراز هویت داده خواهد شد و نتیجه آن هم اعلام می شود.

همچنین احمد شجاعی، رئیس پزشکی قانونی کشور به یکی از خبرگزاری‌ها در این باره گفت که احتمال دارد که این قطعات مربوط به پیکرهای جدید بوده و یا اینکه تکه‌هایی از پیکر و اجساد کشف شده در روزهای اخیر باشد. این دو قطعه شامل یک قطعه کوچک و یک جسد نصفه است، تشخیص هویت این دو قطعه تا فردا مشخص خواهد شد.

با پیدا شدن قطعات جدیدی از اجساد اما ماجرای تحویل پیکر قاسم به خانواده اش هم با مشکلاتی مواجه شد. روز چهارشنبه محمد شهریاری سرپرست دادسرای امور جنایی تهران از پیدا شدن کامل جسد قاسم خبر داد. خبری که امیر حسین خواهر زاده قاسم از آن اظهار بی اطلاعی کرد. شهریاری گفت: دو روز قبل یک بخش از پیکر این فرد کشف شد و دیروز هم بخش دیگری و سرانجام با نمونه برداری «دی ان ای» و تطبیق آن با نمونه خانواده این فرد مشخص شد پیکر کشف شده متعلق به قاسم شجاعی است.

 امیرحسین اما که از این ماجرا بی اطلاع بود نسبت به این اخبار واکنش نشان داد و گفت: کسی در این رابطه به ما زنگ نزد و اتفاقا می خواستم درستی این خبر را از شما بپرسم! او ادامه داد: مگر نباید اول به ما این خبر را می دادند؟ مسئولین پزشک قانونی کهریزک به ما گفتند اگر خبری شد به ما زنگ می زنند و اگر زنگی نزدند شنبه به پزشک قانونی برویم. قاسم در ادامه اظهاراتش گفت که پزشکی قانونی جسد را به خانواده تحویل نداده و اعلام کرده که باید تا روز شنبه و پایان کار تشخیص هویت صبر کنند.

بالاخره اما روز چهارشنبه احمد شجاعی،رئیس سازمان پزشکی قانونی کشور از احراز هویت قطعات انسانی تازه کشف شده در آوار پلاسکو تا سه چهار روز آینده خبر داد و در رابطه با علت طولانی شدن کار تشخیص هویت گفت: زمان تشخیص هویت بستگی به شرایط موجود دارد به عنوان مثال ممکن است؛ اندام کشف شده و بافتش قابل شناسایی و بررسی نباشد و متخصصان مجبور باشند؛ چند بار از یک نمونه، نمونه‌برداری کنند که این موضوع می‌تواند، روند رسیدن به جواب را کند سازد، زیرا اینها بافت‌های سالمی نیست و برای آزمایش بر روی بافت استخوان هم زمان نیاز است. با این حال برای تشخیص هویت باید سه تا چهار روز دیگر صبر کرد.

امروز از آخرین زمان اعلام شده برای تشخیص هویت اجساد یافت شده در نخاله های پلاسکو در هرندی می گذرد و قطعا هویت اجساد از روی دی ان ای استخوان به جای مانده مشخص شده است. با این حال همچنان یک سوال بی پاسخ مانده و یک قطعه از پازل تلخ پلاسکو هنوز گم شده مانده است.

براساس آنچه که وزیر کشور در گزارش خود در صحن علنی مجلس ارائه کرد، تعداد جان باختگان حادثه پلاسکو 22 نفر اعلام شد که با تشخیص هویت 16 تن از اجساد یافت شده را آتش نشانان شهید تشکیل می دادند. از این 22 نفر اما 6 جسد باقی می ماند که از متعلق به شهروندان هستند.

این درحالی است که در آخرین اطلاعیه پزشکی قانونی دراین باره آمده است؛ «هویت 16 آتش نشان و 5 شهروند (جمعا 21 نفر) که در حادثه پلاسکو جان خود را از دست دادند، توسط متخصصان پزشکی قانونی و ژنتیک مرکز تشخیصی - آزمایشگاهی پزشکی قانونی استان تهران، مشخص و اعلام شد.»

با این حال پاسخ این سوال همچنان مجهول مانده است که جسد نفر ششمی که در گزارش خوانده شده در مجلس، از آن یاد شده کجاست؟ متعلق به چه کسی است و چرا تاکنون از آن سخنی به میان نیامده است؟

منبع:خبرآنلاین