به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس به نقل از اندیشکده رند، علیرضا نادر، تحلیلگر ارشد امور سیاسی و بینالملل در اندیشکده رند، در گزارشی با اشاره به نامطلوب بودن همکاری آمریکا با ایران و تأثیر آن بر مذاکرات هستهای و تشدید نگرانیهای متحدان اصلی آمریکا، مدعی است حل بحران عراق نیز مانند سوریه، از طریق دیپلماسی بدون همکاری ایران ناممکن است و آمریکا میتواند با استفاده از ضرب المثل «دشمنِ دشمن من، دوست من است»، این همکاری اجباری را توجیه کند.
شکست نظامی اخیر عراق از گروه تروریستی موسوم به داعش، بحث و گفتوگویی را پیرامون نقش ایران در این مسئله مطرح کرده است. تحلیلگران و نخبگان این سؤال را مطرح کردهاند که آیا واشنگتن باید برای ممانعت از پیشروی ظاهراً سخت و مداوم داعش با ایران همکاری کند؟ همکاری ایران و آمریکا اگرچه نامطلوب به نظر میرسد، اما به طور سطحی امکان پذیر است. هم واشنگتن و هم ایران نگران داعش و گروههای افراطی سنی مرتبط با آن هستند و مذاکرات میان دوطرف در مورد برنامه هستهای ایران میتواند به مشارکت بیشتر در سایر مسائل، به ویژه عراق، منجر شود. اما همکاری نزدیک ایران و آمریکا در مورد عراق در این برهه از زمان، مملو از ابهامات و پیچیدگیها است. منافع آمریکا و ایران در عراق در یک سطح قرار ندارد و همکاری میان این دو کشور میتواند با قرار دادن اهرم فشار بیشتری در اختیار ایران و نگرانی بیشتر متحدان آمریکا، از جمله عربستان سعودی و اسرائیل و تقویت مخالفت کنگره با توافق هستهای در آینده، مذاکرات هستهای با ایران را دشوار سازد.
جمهوری اسلامی ایران تمام این کار را انجام خواهد تا اطمینان حاصل نماید که داعش بغداد را تصرف نکرده و نجف و کربلا، مکانهای مقدس شیعیان را تخریب نمیکند. چنین پیامدی، ضربهای جدی به منافع دینی و ژئوپلوتیک ایران خواهد بود. تعجبی ندارد که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران فعالیتهای خود را در عراق افزایش داده و هزاران نفر از شبه نظامیان وفادار شیعه عراقی را در تلاش برای توقف پیشرویهای داعش بسیج کرده است. همچنین تعجبی ندارد که ببینیم ایران بیشتر نیروهای خود را به عراق اعزام میکند یا حتی اگر بغداد در معرض خطر سقوط باشد، به طور آشکار دخالت میکند. سر لشگر محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران، اخیراً بیان کرد: «ایران به دلیل مقاومت موفقیت آمیز در برابر تجاوز عراق از سال 1980 تا سال 1988، جزیرهای باثبات در خاورمیانه بود. هرچند ایران در این جنگ پیروز نشد، اما سرنگونی صدام حسین توسط آمریکا و تقویت شیعیان در بغداد، ایثارگریهای سپاه پاسداران را در طول دفاع مقدس ایران اثبات کرد». سقوط شیعیان در عراق، عقب نشینی استراتژیک برای ایران است.
اما آیا این بدان معنا است که ایران قصد دارد با آمریکا همکاری کند؟ به نظر میرسد دولت رئیس جمهور حسن روحانی چنین اعتقادی دارد. اما آیت الله خامنهای، رهبر معظم انقلاب ایران، علناً با همکاری با واشنگتن مخالفت کرده است. همچنین دشوار است تصور کنیم که سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه که مسئولیت عملیات در سوریه و عراق را بر عهده دارد، با سربازان آمریکایی همکاری کند. از این گذشته، سپاه قدس قاسم سلیمانی مسئول مرگ و جراحت هزاران سرباز آمریکایی در طول اشغال عراق بوده است. البته، آمریکا میتواند موضعی عملگرایانه اتخاذ کند که «دشمنِ دشمن من، دوست من است» و در سایه این توجیه، با ایران- توانمندترین دشمن او در خاورمیانه، همکاری کند. اما هر دوطرف از هم کینههای جدیدی دارند که برای چنین سیاست عملیای نامناسب است.
مشارکت با ایران بر سر مسائلی فراتر از برنامه هستهای، بدون شک موجب دلواپسی و نگرانی بسیار بزرگتری در تلآویو و ریاض میشود. دولت اسرائیل و عربستان سعودی متقاعد شدهاند که ایران در حال پیشروی در خاورمیانه است. این رویکرد قابل بحث است، اما می تواند مذاکرات هستهای را پیچیده کند، به خصوص با توجه به مخالفت آشکار دولت اسرائیل با توافق موقت هستهای در نوامبر 2013. حتی یک توافق خوب میان ایران و آمریکا، اگر تحریمها برداشته شود و سپاه پاسداران بتواند هزینه بیشتری صرف حکومت سوریه و دولت فرقهای بغداد نماید، احتمالاً به مثابه ضرری برای منافع اسرائیل و سعودیها تلقی شود.
آمریکا همچنان مدعی است که راه حل بحران عراق، دولت فراگیرتر در بغداد است. دولت ایران نیز از جامعیت در عراق سخن میگوید، اما سیاستهای تهران بالاتر از همه چیز، تحت تأثیر انگیزههای فرقهگرایی قرار دارد. سپاه پاسداران نه تنها به دنبال تقویت نیروهای مسلح رسمی عراق است، بلکه، از آن مهمتر، درصدد پشتیبانی از شبه نظامیان شیعه نیز میباشد. پاکسازی فرقهای گسترده توسط شورشیان سنی و نیروهای شیعه تحت حمایت ایران، احتمالی نامطلوب اما واقعی است. ایران همواره قصد داشته است از کمپین حکومت سوریه حمایت کند؛ بعید است او برای تکرار سیاستی مشابه در عراق دچار شک و تردید باشد. واشنگتن نمیتواند در یک جنگ فرقهای فجیع همدستی کند.
علیرغم تمام این مسائل، ایران میخواهد نقشی عمده در عراق داشته باشد، چه واشنگتن بخواهد چه نخواهد. اگر آمریکا بخواهد راه حل منطقهای را برای عراق دنبال کند، نمیتواند بدون ایران به موفقیت دست یابد؛ همین ادعا را میتوان در مورد سوریه نیز مطرح کرد. حضور نیروهای ایرانی و آمریکایی در عراق احتمالاً ارتباط مستقیم و آشکار میان این دو کشور را، دست کم برای جلوگیری از سوءتفاهم و هرج و مرج بیشتر، ضروری میکند. اما واشنگتن باید بادقت گام برداشته و فعلاً بر روی مذاکرات هستهای تمرکز کند. آمریکا میتواند صبر کند و ببیند که توافق هستهای احتمالی، موقعیتهای جدیدی را برای همکاری با ایران در مورد مسائل منطقهای فراهم میکند یا خیر، اما ضرب المثل «دشمنِ دشمن من دوست من است» احتمالاً در این برهه از زمان در مورد عراق صدق نکند.
