به گزارش خبرگزاری دفاع مقدس به نقل از مشرق، یکی از تسلیحات مهم و قابل تحسین موشکی به نمایش در آمده در نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه، موشک «کروز یاعلی» بود که هر چند در رسانههای داخلی به آن توجه چندانی نشد اما در خارج کشور بازتابهای مختلفی داشت و سایتهای تحلیلی بیگانه بهطور مشخص به تحلیل و بررسی این موشک پرداختند.
علاوه بر تصاویر این موشک از زوایای مختلف، تنها اطلاعات رسمی منتشر شده در مورد آن برد ۷۰۰ کیلومتر است. خصوصاً عدم اعلام مأموریت اصلی این موشک که میتواند شامل ضد کشتی و ضد اهداف زمینی باشد مباحثی را پیرامون آن ایجاد کرده است.
موشک کروز یاعلی
هر چند پیش از این توسط یکی از مسئولان دفاعی، خبر ساخته شدن موشک کروز دوربرد "مشکات" با برد ۲۰۰۰ کیلومتر اعلام شده بود، اما با توجه به حضور "موشک یاعلی" در نمایشگاه میتوان آن را دوربردترین موشک کروز مشاهده شده کشور دانست.
اصلیترین مشخصه این نوع موشکها، پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از ۳۰ متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل میشود. از این رو این موشکها به نام کروز شناخته شدند.
اغلب موشکهای کروز ساخته شده دارای سرعتهای کمتر از صوت هستند، اما برخی نمونههای جدید در بخش نهایی پرواز (فاز ترمینال) به سرعت مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریعتر از صوت حرکت میکنند. موشکهای کروز از هواپیما، پرتابگر زمینی، کشتی و زیردریایی شلیک میشوند و انواع مختلف آنها برای حمله به رادارها، کشتیها و اهداف زمینی توسعه یافتهاند.
همچنین موشکهای کروز با توجه به امکان پرواز بین عوارض زمینی و در ارتفاع پائین، برای در امان ماندن از دید رادارها و رسیدن به نزدیک هدف بدون دیده شدن، توانمندی بالایی دارند که به کاهش چشمگیر احتمال منهدم شدن موشک توسط پدافند اطراف هدف منجر شده است، خصوصاً در مأموریتهای ضد کشتی که موشک در فاصله چند متری سطح آب در فاز نهایی پرواز میکند.
در مقابل، نیروی مدافع باید تمام مسیرهای ورود موشکهای کروز را با سامانههای کشف و ردگیری و انهدام علیه این اهداف نسبتاً سریع پوشش دهد.
نمونههای مختلفی از موشکهای کروز با بردهای مختلف در دنیا توسعه داده شدهاند. برد این موشکها از چند ده کیلومتر تا چند هزار کیلومتر را شامل میشود. در جدول زیر به مشخصات برخی از موشکهای کروز که از نظر برد در حدود برد موشک یاعلی بوده و پرتابگر اصلی آنها زمینی است اشاره شده است:
در بین موشکهای فوق، نمونه پاکستانی شباهت بالایی از نظر پیکربندی با موشک کروز آمریکایی تاماهاوک داشته خصوصاً ورودی هوای موتور، بالهای باز شونده، محل بالها و موتور راکتی سوخت جامد اولیه شباهت بالایی با برخی نسلهای موشک فوق دارد.
موشک هندی نیز با بالهای نصب شده در پائین بدنه و شکل ورودی هوا وامدار طراحی موشکهای کروز روسی کلاب است که به دلیل برد کوتاهتر و مأموریت ضد کشتی در جدول معرفی نشدهاند. هر دو موشک هندی و پاکستانی از پرتابگرهای چند فروندی به صورت عمودی قابل شلیک هستند.
موشک کروز هندی Nirbhay
نمای گرافیکی موشک بابور (بالا) و موشک کروز تاماهاوک (پائین)
موشک بابور با بالها و ورودی هوای جمع شده در بدنه
لازم به ذکر است موشک کروز تاماهاوک را میتوان مشهورترین کروز دنیا دانست که با استفاده عملیاتی در چندین جنگ، در طراحی چندین موشک کروز ضد اهداف زمینی در نقاط مختلف دنیا از آن الگوبرداری شده است.
پیکربندی مورد اشاره در موشک فوق شامل یک بدنه استوانهای، بالهای مستطیلی باز شونده از درون بدنه با مقداری زاویه عقب برگشتگی (Sweepback) که متناسب با سرعتهای مادون صوت است، موتور جت در انتهای بدنه و ورودی هوا در زیر آن و بالکهای کنترلی در انتهای بدنه است. موشک کروز یاعلی نیز از همین پیکربندی استفاده کرده است.
ورودی هوای موتور موشک یاعلی در زیر بدنه مشهود است
البته در موشک مشاهده شده در نمایشگاه، بالها ثابت به نظر میرسند که با توجه به سطح بالای فناوری موشکی در نیروی هوافضای سپاه، قطعاً توان طراحی بالهای باز شونده با ضریب اطمینان بالا وجود داشته است و از اینجا میتوان نتیجه گرفت موشک یاعلی به نمایش در آمده احتمالاً نمونه نمایشگر فناوری آن بوده و در نمونه عملیاتی قاعدتاً مانند سایر موشکهای همرده از بالهای باز شونده از دورن بدنه استفاده شده است.
بال موشک یاعلی
موتور و مخزن سوخت موشک یاعلی
از سوی دیگر با نگاهی به ابعاد مخزن سوخت این موشک و مقایسه با قطر بدنه این گمانه نیز ایجاد میشود که فضایی برای قرارگیری بال در بدنه این موشک وجود ندارد. در صورتی که بال این موشک، باز شونده از داخل بدنه نباشد باید امکان شلیک این موشک از محفظههای چند فروندی مانند موشکهای مشابه آمریکایی، چینی و پاکستانی را فراموش کرد.
پرتابگر چند فروندی موشک بابور
مجموعه بالکهای کنترلی موشک یا علی در انتهای بدنه قرار گرفتهاند. این مجموعه شامل یک سطح عمودی و دو سطح با زوایه غیر عمود است. هر یک از این سه سطح کنترلی با دیگری زاویه ۱۲۰ درجه دارد. این بر خلاف سایر موشکهای کروز معرفی شده در جدول است که همگی از یک مجموعه ۴ تایی بالک با چینش ضربدری (کراس) یا بعلاوهای (پلاس) استفاده میکنند. البته نسل چهارم موشک تاماهاوک که پیشرفتهترین نمونه آن نیز محسوب میشود از مجموعه بالک کنترلی سه تایی بهره میبرد.
بالکهای کنترلی موشک یاعلی در انتهای بدنه
نسل چهارم موشک تاماهاوک
مشابه بسیاری از موشکهای کروز پرتاب شونده از زمین، یاعلی دارای یک موتور راکتی سوخت جامد بوده که کار رساندن موشک از سرعت صفر به سرعتهای چند صد کیلومتر بر ساعت را بر عهده دارد. پس از اتمام کار این بخش و جدا شدن آن، موتور اصلی جت موشک شروع به کار کرده و آن را تا هدف میرساند. روی این موتور راکتی اولیه دو سکان افقی (پایدارساز) بزرگ و یک سکان عمودی کوتاه نیز به کار گرفته شده است.
موتور راکتی اولیه موشک یاعلی
موشکهای کروز پس از دریافت مختصات هدف پرواز خود را آغاز کرده و سامانه هدایت درونی موشکها که از نوع هدایت اینرسیایی و مبتنی بر ژیروسکوپ و شتابسنج بوده و در مراحل اولیه پرواز کاملاً قابل اتکا است آن را به سمت هدف هدایت میکند. اما با گذشت زمان، خطای ذاتی این سامانه انباشته شده. بنا بر این موشکهای برد بلند خصوصاً انواع کروز نیازمند سامانههای هدایت دیگری نیز برای طی مسیر تا هدف هستند.
با شروع بخش میانی پرواز، موشک باید از سامانههای مختلفی برای هدایت در مسیر صحیح به سمت هدف استفاده کند از جمله سامانههای تشخیص عوارض زمینی و مقایسه آن با نقشههای ذخیره شده از قبل. نوع دیگر از سامانههای هدایت مناسب برای مراحل مختلف پرواز سامانههای مکانیابی جهانی مانند GPS آمریکایی، گلوناس روسی و گالیله اروپایی بوده که در انواع نظامی خود دارای دقتهای بالایی هستند.
میتوان مهمترین چالش موشک کروز یاعلی را ساخت سامانههای هدایت میانی و نهایی برای طی مسیر طولانی تا هدف و تأمین دقت بالا در اصابت به هدف دانست؛ فناوری که لازمه موشک کروز دوربرد مشکات (در صورت تایید چنی پروژهای) نیز بوده و بنا بر این نمونههای بومی از آن باید توسعه یافته باشد.
روی بدنه این موشک نیز سامانهای برای هدایت در فاز نهایی مانند سامانه اپتیکی که در موشکهای کروز دوربرد مختلفی در دنیا استفاده شده دیده نمیشود. از این مورد نیز میتوان نتیجه گرفت یا موشک نمایش داده شده نمونه نهایی نیست ویا اساساً این موشک مأموریت ضد کشتی داشته و با بهرهگیری از جستجوگر راداری در دماغه خود کار هدفیابی و هدایت در فاز نهایی پرواز را به انجام میرساند.
مسئله مهم دیگر در توسعه یک موشک کروز عملیاتی با برد متوسط و بلند، موتور جت با قابلیت اطمینان بالا است. تا کنون چندین موشک کروز با موتور جت در کشور ساخته شده که دارای برد ۱۲۰ (موشک نور)، ۲۲۰ (موشک قادر) و ۳۵۰ کیلومتر (موشک رعد) بودهاند.
توسعه پهپاد کرار با برد ۱۰۰۰ کیلومتر که آن هم از موتور جت برخوردار است دیگر تجربه کشورمان در این زمینه به شمار میرود. بنا بر این در موشک یاعلی نیز با بهرهگیری از این تجربیات موتور جت که ورودی هوای آن در زیر بدنه و نزدیک به انتها است کار تولید نیروی رانش را بر عهده دارد.
با توجه به وجود بال بزرگ در این موشک و شکل مقطع آن میتوان گفت بیشینه سرعت موشک کروز یاعلی مانند سایر موشکهای همرده کمتر از سرعت صوت است. در واقع در این موشکها ایجاد نیروی برآ بیشتر وابسته به سطح تولید کننده این نیرو است نه سرعت پروازی. در نتیجه موشک با پرواز با سرعت کمتر که به معنی مصرف سوخت پائینتر است در مقایسه با موشکهای پرسرعت هم اندازه، به برد بیشتری میرسد.
به عنوان مثال موشک کروز براهموس که فاقد بالهای بزرگ است با سرعت ۳ برابر سرعت صوت به برد ۲۹۰ کیلومتر میرسد در حالی که ابعاد بزرگتری از موشکهای کروز مختلف نامبرده در این گزارش دارد.
موشک کروز مافوق صوت براهموس
یکی از پرسشهای قابل طرح در زمینه این موشک علت نیاز به موشک کروز زمینی بوده در شرایطی که خانواده موشکهای بالستیک کشور از تنوع کافی برخودار است. باید گفت امکان حمل و شلیک چند فروند از روی یک پرتابگر به دلیل ابعاد بسیار کوچکتر در مقایسه با بالستیکهای هم برد، امکان شلیک از سکوهای هوایی و دریایی علاوه بر پرتابگرهای زمینی و قیمت پائینتر در مقایسه با موشک بالستیک هم رده از دلایل فنی و عملیاتی نیاز به توسعه موشکهای کروز است. به علاوه رسیدن به دقتهای بالا در اصابت به هدف توسط موشکهای کروز بسیار کم دردسرتر از موشکهای بالستیک است.
در مقابل، احتمال مورد اصابت قرار گرفتن این موشکها بالاتر از نمونههای بالستیک با سرجنگی جدا شونده است. در واقع در موشکهای کروز بیشتر به پنهانکاری و پرواز در ارتفاع پائین برای مخفی ماندن از دید رادارها تکیه میشود در حالی که در موشکهای بالستیک سرعت بالای سرجنگی و مسیر پروازی بهینه از عوامل مغلوب کردن سامانههای دفاع موشکی است.
البته توسعه یک موشک بالستیک، سادهتر از موشک کروز دارای دقت بالا بوده و بنا بر این برای ایجاد بازدارندگی سریع در برابر دشمنان، انتخاب مسئولان دفاعی در توسعه موشکهای بالستیک برای ایجاد زمان برای تحقیق و توسعه روی سایر محصولات دفاعی ستودنی است. گفته میشود موشک کروز هم علاوه بر موشکهای بالستیک در دستور کار شهید حسن طهرانی مقدم بوده است و ممکن است کروز یاعلی از طرحهای همین شهید بزرگوار بوده باشد.
در پایان باید گفت هر چند قالب طراحی موشک کروز یاعلی مشابه نمونههای ضد اهداف زمینی بوده و فضای موجود در بدنه با توجه به ابعاد موتور و مخزن سوخت آن گویای وجود حجم کافی برای جانمایی سامانههای مختلف هدایت در کنار سرجنگی چند صد کیلوگرمی معمول این موشکها است اما همچنان نمیتوان احتمال ضد اهداف دریایی بودن این موشک را تا زمان اعلام رسمی مأموریت آن رد کرد زیرا هر چه دورتر بردن اولین خط دفاعی در برابر انبوه شناورهای دشمن امری مطلوب به شمار میرود.
همچنین موشک کروز یاعلی با توجه به برد پروازی ۷۰۰ کیلومتری خود قاعدتاً ابعاد و وزن کمتری نسبت به موشک کروز مشکات با برد ۲۰۰۰ کیلومتر داشته و برای اهداف نزدیک و راهکنشی مناسب است. این موشکهای کروز در کنار مجموعه متنوع موشکهای بالستیک کشور از ابزارهای مهم بازدارندگی دفاعی در زمان حال و وارد کردن ضربات خرد کننده به دشمن در زمان جنگ خواهند بود.
