راهکارهای توسعه مدیریت دانش در نیروهای مسلح

گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس: سرهنگ «نقی پوررضایی» معاون دانش و پژوهش نیروی دریایی سپاه مقاله‌ای را با عنوان «راهکارهای توسعه مدیریت دانش در نیروهای مسلح» جهت انتشار در اختیار خبرگزاری دفاع مقدس قرار داده است، که در ادامه می‌خوانید:

در دنیای امروز دانش نه تنها یک سرمایه؛ بلکه مهمترین سرمایه محسوب می‌شود. انسان هر چه بیشتر بداند بهتر عمل می‌کند. دانش مخلوطی از تجربیات، ارزش‌ها، اطلاعات موجود و نگرش‌های کارشناسی نظام یافته است. در سازمان نیز دانش (مبتنی بر تجربه) یک منبع کلیدی است. حفظ و نگهداری کارکنان یک سازمان و پرورش ظرفیت یادگیری آنان نقش تعیین کننده‌ای در ارتقای سازمان دارد.

مفهوم دانش و اطلاعات

دانش از اطلاعات و اطلاعات از داده‌ها ریشه می‌گیرد. پس قبل از بررسی دانش باید اطلاعات و داده را تعریف کنیم، داده اولین سطح مدیریت دانش است، که عبارت است از: ارقام، اعداد و... داده‌ها رشته واقعیت‌های عینی و مجرد در مورد رویدادها هستند.

اطلاعات، دومین سطح مدیریت دانش است. در این سطح، داده‌ها گروه بندی، ذخیره، پالایش و سازماندهی می‌شوند، معنا می‌گیرند و از داده‌های خام بزرگتر هستند.

دانش مخلوطی از تجربیات، ارزش‌ها، اطلاعات موجود و نگرش‌های کارشناسی نظام یافته است. دانش درک آگاهی یا شناختی است که در خلال مطالعه، تحقیق، مشاهده یا تجربه نسبت به جهان بیرونی در فرد ایجاد می‌شود. علم بالاترین شکل دانش است و انواع دیگر دانش از طریق علم است که به وجود می‌آید.

دانش برابر است با علم که از راه آموزش بدست می‌آید و بینش برابر است با بصیرت که از طریق پرورش بدست می‌آید. در بین اندیشمندان ارسطو علم و افلاطون بینش را ترجیح می‌دهند.

ارسطو دانش را به 3 قسم تقسیم می‌کند:

-دانش نظری: که غایت آن فهم پدیده‌­ها است.

-دانش ساخت: دانش ساخت و تولید اشیاء است.

-دانش کارکردی: دانش نحوه استفاده و کار کردن با پدیده‌هاست.

اما به طور کلی دانش به دو دسته تقسیم می‌شود:

- دانش ضمنی یا صریح که دانش موجود در ذهن انسان‌ها که به طور طبیعی و بر اساس استعداد درونی است.

- دانش شخصی و سازمانی: دانشی که یک فرد کسب می‌کند دانش شخصی است. مسلماً دانشی که بوسیله افراد به عنوان یک کار در قالب یک سازمان خلق می‌شود چیزی بیش از دانش یک فرد است؛ به این مدل دانش سازمانی می‌گویند.

البته به این تقسیم بندی‌ها باید دانش مبتنی بر کارکرد به مانند مدل ارسطو و دانش رسمی و غیر رسمی را نیز اضافه کرد.

پژوهش

پژوهش در واقع یک فرآیند است؛ فرآیندی برای بررسی دقیق، منظم و موشکافانه یک موضوع مبهم و نامعین برای اینکه به جوابی قانع کننده برسیم.

مدیریت دانش

مدیریت دانش یافتن راهی جهت خلق شناسایی، شکار و توزیع دانش سازمانی به افراد نیازمند است. در تعریفی دیگر آمده است که مدیریت دانش جمع آوری و توزیع استفاده کارا از منابع دانشی است. و یا طیف وسیعی از فعالیت‌ها که برای مدیریت، مبادله، خلق یا ارتقای سرمایه‌های فکری در سطح کلان بکار می‌رود. در اختیار قرار دادن نظامند اطلاعات و اندوخته‌های علمی به گونه‌­ای که به هنگام نیاز در اختیار افرادی که نیازمند هستند قرار گیرد نیز مدیریت دانش گویند.

تاریخچه مدیریت دانش

با اختراع ماشین چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ تحول عظیم در علم و دانش به وجود آمد. و علیرغم سابقه طولانی استفاده از آگاهی و دانش بشر در 3000 سال قبل از میلاد مسیح پس از تحولات رنسانس در اروپا علم و دانش جنبه مدیریتی در تمام شئونات زندگی انسان پدیدار شد.

اما اولین حرکت علمی در حوزه مدیریت دانش در سال 1986 بوجود آمد که از دارائی‌های فکری به عنوان دارائی‌های ناملموس یاد شد. و در دهه 1990 به شکل جدی‌تری بحث مدیریت دانش مطرح شد، از جمله می‌توان به اصطلاحاتی چون خلق دانش، منبع دانش، شبکه ارتباطی دانش مدیریت و شرکت دانش آفرین که توسط اندیشمندان ژاپنی به وجود آمد، اشاره کرد.

در کشور ما موضوع مدیریت دانش از سال 1384 آغاز شد و اولین بار شرکت‌های وابسته به وزارت نفت بدلیل بازنشستگی تعداد زیادی از متخصصین خود تلاش کردند دانش نخبگان و خبرگان خود را استخراج کنند. در نیروهای مسلح نیز در دهه 1380 حرکت‌هایی برای مدیریت دانش انجام شد و تاکیدات فرماندهی معظم کل قوا بر اهمیت مدیریت دانش در نیروهای مسلح سبب رشد حرکت دانشی در نیروهای مسلح شد و به دلیل تازگی این علم و تخصص، با چالش‌هائی نیز همراه بوده است.

کارکرد مدیریت دانش در سازمان

- دانش ادبیات قدرت خواهد بود.

- می‌‌تواند زبان مشترک ایجاد کند.

- تصویر آینده را روشن تنظیم خواهد کرد.

- موجب ارتقای سازمان خواهد شد.

- پایه‌ها و بنیان‌ها را اصولی خواهد ساخت.

- هوش سازمانی را تقویت می‌کند.

- نوآوری و خلاقیت را در سازمان فراهم می‌کند.

- سازمان را به روز و قادر به پاسخگوئی مشکلات جدید خواهد کرد.

- درک اهداف آرمانی و بلند مدت را در محیط کار تسهیل می‌کند.

- سازمان را پویا و فعال نگه خواهد داشت.

- محیط رشد و پردازش اطلاعات دانشی را در سازمان مهیا خواهد کرد.

مشکلات مدیریت دانش در کشور و حوزه‌های علمی

- نبود یک سیستم نظام‌مند پژوهشی جامع و کامل در کشور

- سرانه بودجه و اعتبار پژوهش درکشور ما بسیار کم است و این در مقایسه با کشورهای غربی قابل قیاس نیست.

- اعتبارت پژوهشی به هنگام و به موقع هزینه نمی‌شوند و گاهی اوقات در موارد دیگر هزینه می‌شوند.

- در جمهوری اسلامی ایران اندیشکده‌ها، پژوهشکده‌ها، اتاق‌های فکر و مراکز علمی و دانشی هنوز شاخص گذاری نشده‌اند.

- نظام پژوهشی در کشور ما فاقد یک بانک اطلاعاتی و یک مرکز اطلاع رسانی است.

- فرهنگ سازی در زمینه پژوهش در کشور مغفول مانده است.

- در کشور ما هنوز مرز محیط‌های اندیشکده، دانشگاه و آموزشگاه مشخص نیست؛ باید بدانیم محیط اندیشکده نه درس است، نه علم بلکه جای فکر و تفکر است.

- در غرب اندیشکده‌ها بعد از جنگ دوم جهانی رشد پیدا کردند و یکی ار شاخصه‌های قدرت نرم محسوب می‌شوند. پس از آن دانشگاه‌ها قرار دارند اما در کشور ما اولویت بندی و اهمیت اندیشکده‌ها هنوز نهادینه نشده است.

- ارتباط بین مراکز آکادمیک و مراکز تولیدی و اجرایی وجود ندارد. به عبارتی جامعه پژوهشی ما با جامعه اجرایی کشور فاصله داشته و جدا از هم است و هیچ ارتباطی با هم ندارند.

- لایه‌های قدرت نرم و تولید علم و تفکر در جهان، ابتدا اندیشکده‌ها هستند و سپس دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و مراکز فرهنگی و هنری و تربیتی قرار دارند. نکته قابل توجه این است که اهمیت مراکز تولید فکر در غرب بسیار بیشتر از آسیا و آفریقا است. در اروپا و آمریکا جمعا 3500 مرکز تولید فکر وجود دارد و این آمار در آسیا و آفریقا جمعا 880 مرکز است.

مشکلات اساسی پژوهشگران کشور در امر تولید علم و پژوهش

- علاقه و تمایل به کار گروهی و تیمی در بین پژوهشگران در کشور کم دیده می‌شود.

- قانون کپی رایت در امر پژوهش در کشور ما به خوبی رعایت نمی‌شود.

- علاقه به منافع مادی پژوهش بیشتر وجود دارد تا روح و هدف اصلی کار پژوهش

- در موارد زیادی پژوهش‌ها کاربردی نیستند و نمی‌توانند مشکلات علمی و پژوهشی کشور را کاربردی و سیستمی حل کنند.

- بوروکراسی سنگین و پیچیده سبب کندی حرکت‌های پژوهشی در کشور شده است.

- به دلیل دولتی بودن ساختارهای سازمانی و مراکز علمی بیشتر سفارشات در موضوعات علمی و پژوهشی از طرف کارفرمایان صورت می‌گیرد تا رسیدگی به یک چالش اساسی کشور و حل آن در آینده، لذا نمی‌تواند تحولی در جامعه علمی کشور ایجاد کند.

چالش‌های مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح

- عدم وجود یک نقشه راه علمی و ترسیم آن در جامعه تحقیقاتی و علمی کشور؛ این نقشه راه به ترسیم چشم انداز، تعیین اهداف کلان، تعیین وضعیت موجود، تعیین شاخص‌های سنجش، ترسیم راهبرد، ترسیم جغرافیای علمی و ترسیم فرصت‌ها و چالش‌ها می‌پردازد.

- باید از کپی برداری الگوها و نمونه‌های غربی بپرهیزیم که این موضوع باید جدی دنبال شود.

- فناوری اطلاعات جایگاهش در مدیریت دانش و پژوهش بسیار کم‌رنگ است.

- ارتباط بین ستادها و صف‌ها باید یک ارتباط واقعی و سیستماتیک باشد و نباید در حد شعار باقی بماند.

- در نیروهای مسلح به مانند سازمان‌های کشوری وجود بوروکراسی پیچیده و سنگین مانع چالاکی و حرکت مدیریت دانش و پژوهش می‌شود.

- خروجی کار مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح ملموس نیست و این یک چالش جدی است.

- در اجرای برنامه‌های مدیریت دانش و پژوهش ما فاقد یک سامانه علمی جامع در سطح نیروهای مسلح هستیم.

- برای نیروهای زبده و کارآمد در موضوع مدیریت دانش و پژوهش و کاربرد آن در سازمان‌های نظامی، هنوز فرهنگ سازی کافی صورت نگرفته است.

- ابتدا در زمینه احصای مشکلات دانشی و پژوهشی سازمان‌های نظامی باید نیاز سنجی صورت گیرد که این موضوع در نیروهای مسلح هنوز نهادینه نشده است.

- شتابزدگی در بسیاری از امور محسوس است و نباید فاقد برنامه باشیم و عمل کنیم.

فرصت‌های مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح

- مطالبه فرماندهی معظم کل قوا در حوزه مدیریت بهینه دانش و پژوهش در نیروهای مسلح

- اجماع و اراده عمومی در نیروهای مسلح برای رسیدن به حوزه‌های دانشی

- رشد علم و فناوری در جهان و نیروهای مسلح کشورهای دیگر

- نیاز یک دانش بومی در نیروهای مسلح

- فرهنگ سازی و تولید قدرت نرم در نیروهای مسلح

- کم کردن فاصله‌های علمی و پژوهشی نیروهای مسلح با نیروهای مسلح دشمن جهت مقابله با آنان

- ایجاد زیر ساخت‌های فنی و تکنولوژیکی

- فرهنگ سازی ستادکل نیروهای مسلح به عنوان یک خواسته جدی از طرف فرماندهی معظم کل قوا

راه کارهای نهادینه کردن مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح

- اولین گام ترسیم یک نقشه راه دانشی در نیروهای مسلح است.

- در بحث مولفه‌های تدوین نقشه راه، مهمترین موضوع بحث الزامات طرح است. و در بین الزامات مهمترین موضوع ساختار مدیریت دانش در نیروهای مسلح است. ایجاد ساختار و زیر ساخت‌ها مقدمه‌ای برای حل دیگر مشکلات مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح می‌باشد.

- در بحث مدیریت دانش، فرهنگ سازی بسیار مهم است. فرهنگ سازی باید از سطوح بالا به پایین صورت گیرد.

- باید بین برنامه‌ها و ساختارها یک نوع همخوانی وجود داشته باشد.

- در موضوع ساختارها باید به نظام‌مند کردن سازمان، سازماندهی دقیق، رشد و خلاقیت علمی در سازمان، هدایت و سازماندهی سرمایه‌های فکری و توجه به نیروی انسانی به عنوان مهمترین بخش مدیریت دانش توجه کرد.

برای ارتقای سطح مدیریت دانش و پژوهش در نیروهای مسلح چه باید کرد

- باید نظام طراحی کنیم.

- جریان علم و دانش را در سازمان جاری و ساری کنیم.

- آینده نگری و آینده پژوهی داشته باشیم.

- ارتباطات شغلی و سازمانی را در زمینه علم و دانش برقرار کنیم.

- کادرسازی در حوزه نیروی انسانی داشته باشیم.

- راه اندازی اندیشکده‌ها و مراکز فکری، خدمات علمی، تولید نشریات، کتب، مقالات و محصولات علمی

- جمع آوری نظام‌مند تجربه‌ها با توجه به اینکه تجربه خود نوعی دانش محسوب می‌شود.

- تفکر راهبردی را در حوزه مدیریت دانش و پژوهش نهادینه کنیم؛ از طریق قابلیت محوری

- قدرت گفتمان سازی داشته باشیم که این مهم از طریق نخبگان علمی می‌تواند صورت گیرد.

- گروه‌های مولد اندیشه داشته باشیم و از آنها حمایت کنیم.

- رهبران دانشی تربیت کرده و از آنان حمایت کنیم.

- کرسی‌های آزاد اندیشی را در اندیشکده‌ها راه بیاندازیم تا این کرسی‌ها تبدیل به مراکز تولید فکر و اندیشه و مراکز تصمیم‌سازی شود.

- پاسداری از مرزهای دانشی باید تبدیل به یک دغدغه برای مدیران و دست اندرکاران مدیریت دانش و پژوهش شود.