گروه فرهنگ و هنر
دفاع پرس ـ محمدرضا سوقندی
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان سمنان در مقاله ای به مناسبت هفته دفاع مقدس، به فرهنگ جبهه و اشاعه آن در جامعه امروز پرداخته است که به شرح زیر از نظر مخاطبان گرامی می‌گذرد:
انديشمندان درباره وجه تمایز انسان و حیوان به اين نكته اشاره مي كنند که انسان موجودی فرهنگی است. اهمیت فرهنگ نيز نشأت گرفته از میزان اهمیت بنیادها، سرچشمه‌ها و ریشه‌های آن است و کمال یک فرهنگ را مي‌توان به میزان تاثیر آن در وصول انسان و جامعه انسانی به تکامل و تحقق اهداف خلقت دانست. به‌اين معنی که هر چقدر یک فرهنگ در سوق دادن انسان و جامعه به سوی تکامل نقش بیشتری داشته باشد، آن فرهنگ کامل‌تر بوده و به همان نسبت از اهمیت بیشتری برخوردار است. فرهنگی که ما در این مبحث از آن سخن می گوییم، یعنی فرهنگ جبهه يا به بيان امروز «فرهنگ ايثار»، قبل از هر چیز، مبنای اعتقادی دارد و از جمله خصیصه‌های آن مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:
1. ثبات و پایداری
از آنجا که جهاد فی سبیل الله و دفاع از کیان اسلامی، بیشترین نقش را در شکل‌گیری فرهنگ جبهه داشته است، بنابراين این فرهنگ مانند سایر فرهنگ‌ها در معرض دگرگونی نیست زیرا پایداری یک فرهنگ به این است که ریشه در جان و فطرت انسان داشته باشد، اما فرهنگ‌هایی که منشأ پیدایش آن‌ها وقایع و حوادث زودگذر تاریخی هستند و یا ریشه در عواملی همچون وضع نژادی، محیط اجتماعی، آداب و رسوم و... دارند، اگر چه ممکن است از نظر زمانی، دوام داشته باشند اما به این دلیل که فاقد محتوا و روحند، ابدی نیستند. قدر مسلم، فرهنگ جبهه، فرهنگی با ارزش و دارای روح و معنی است و نشانه حقیقی بودن آن، ثبات و جاودانگی‌اش است.
2. پويايي و هدف داری
فرهنگ جبهه از آنجا كه منبعث از خواسته‌ها و استعدادهای عالیه انسانی و هماهنگ با نیازهای آدمی است، هم دارای هویت و شخصیت است و هم شخصیت ساز و هویت بخش. هم الگوست و هم الگوساز. بنابراين پوسیدگی در آن راه ندارد و هرچند ممکن است غفلت‌ها، حجاب‌ها و حتی انحرافات در آن راه یابد ولی این فرهنگ نابودشدنی نیست. با مطالعه و دقت در تاریخ اسلام، درمی‌يابیم که فرهنگ جهاد و شهادت و ایثار و جانبازی، فرهنگی پویا و هدفدار است؛ خاصه فرهنگی که حیات خود را مرهون شهادت و جانبازی یاران پیامبر(ص) و اصحاب امیرالمومنین علی(ع) و عاشقان اباعبدالله الحسین (ع) باشد. حضرت امام (ره) در زمینه پایداری و هدفداری فرهنگ شهادت می فرمایند: «خدا می‌داند که راه و رسم شهادت کور شدنی نیست و این ملت و آیندگان هستند که به راه شهیدان اقتدا خواهند كرد و همین تربت پاک شهیدان است که تا قیامت مزار عاشقان و عارفان و دلسوختگان و دارالشفای آزادگان خواهد بود».(1)
دلیل پویايی فرهنگ جبهه این است که سیستم فکری آن دارای نظامي پویا است و مبنای اعتقادی و دینی دارد و این معنا در جای خود اثبات شده است که مبناهای اعتقادی، قوی‌ترین و پایدارترین پایه‌هاست. حضرت امام صادق (ع) در بیان استحکام باورهای اعتقادی می‌فرمایند: إِزَالَةُ الْجِبَالِ أَهْوَنُ مِنْ إِزَالَةِ قَلْبٍ عَنْ مَوْضِعِهِ (2) جابه‌جا کردن کوه آسان‌تر از جابه‌جا کردن دل از تعلق‌گاه آن است. از اين روست كه می‌بینیم بیشترین مجاهدت‌ها و فداکاری‌های بشر در طول تاریخ، در راه دفاع از عقیده و یا تبلیغ و نشر آن بوده است.
3. محدود به زمان و مکان خاص نمی شود
فرهنگ جبهه، ریشه نژادی و جغرافيايي نداشته و منحصر به اقوام و ملل خاصی نیست. اگرچه زمان، مکان و شرایط محیط در تکوین یک فرهنگ تاثیر بسزایی دارند اما فرهنگ، محدود و محصور در آن‌ها نمی شود؛ به‌ویژه فرهنگ جبهه که نویدبخش و تحول‌آفرین بوده و آرمان‌ها و اهداف طرح شده در آن قابل وصول و مطابق گرایشات عالی انسانی است.
4. خالص و مصفاست
فرهنگ جبهه از شائبه ها و زرق و برق‌های دنیای مادی به دور است و رسوبات فریبنده دنیوی نه تنها در آن راه ندارد بلکه معنویت و اخلاص، صفا و صداقت، همدلی و همزبانی و یکرنگی در آن متبلور است و فضایل و کمالات انسانی بیش از آن که در حیطه این فرهنگ، جنبه آرمانی و نظری داشته باشد، به خود جامه عمل پوشیده است. زندگینامه‌ها، وصیتنامه‌ها، آثار و خاطرات شهدا و سایر حاملان فرهنگ جبهه، خود نشانی گویا از مدینه فاضله جبهه است که در میدان عمل به تجلی درآمده است.
5. تدافعی و انفعالی نیست
فرهنگ جبهه تمامی دینامیک‌ها و پتانسیل‌های لازم برای یک فرهنگ تهاجمی را داراست. اگرچه از نظر نظامی در یک جهاد دفاعی شکل گرفته است ولی خصوصیات حاکم بر آن به گونه‌ای است که دفع کننده همه عناصر مخرب و منحرف است. رسوبات مضر در آن راهی ندارد و از آنجايي كه ارکان اين فرهنگ از انسجام و وحدت برخوردار است، اندیشه غیر نه تنها جذب آن نمی‌شود بلکه در مقابل آن دوام هم نمی‌آورد. البته باید به این نکته توجه داشت که گاهی یک فرهنگ مطابق با آرمان‌های معقول انسانی در جامعه‌ای وجود دارد اما ممكن است از دیدگاه برخی، همان فرهنگ، ناچیز و نامعقول و مورد تخاصم و تهاجم باشد؛ این نه از ارزش آن فرهنگ می‌کاهد و نه نقصی برای آن محسوب می‌شود.
برخی راه‌های اشاعه فرهنگ جبهه
برای اشاعه یک فرهنگ، زمینه‌سازی پذیرش آن در جامعه از اهمیت بسزايی برخوردار است. اما فرهنگ جبهه نسبت به جامعه اسلامی خودمان یک فرهنگ بیرونی نیست که نیاز به زمینه‌سازی به معنای عام آن داشته باشد و يا یک فرهنگ خارجی نیست که جامعه آن را نشناسد و با معیارهایش ناهماهنگ باشد، بلکه فرهنگ جبهه منطبق بر اهداف و آرمان‌های جامعه اسلامی و از پایگاه اجتماعی قوی برخوردار است.
با این مقدمه، اين نكات براي اشاعه فرهنگ جبهه ضروري خواهدبود:
نكته اول: حفظ و صیقل دادن فرهنگ جبهه يا به بيان ديگر، پیراستن آن از زنگارها و بدعت‌ها ممکن نیست مگر با حفظ ارزش‌های آن، همچون: اخلاص، ایثار، صبر، استقامت، شجاعت، صداقت و درستکاری و دوری از تجملات و رفاه طلبی‌های کاذب و... همچنین حفظ آثار و اسناد جبهه و حساسیت در مقابل هتک حرمت به این فرهنگ مقدس و متعلقات آن، میدان دادن به حاملان این فرهنگ جهت تلاش برای گسترش آن، دور نگه داشتن این فرهنگ از جناح‌بندی‌ها و خطوط سیاسی و سایر فراز و نشیب‌های اجتماعی، تقویت الفت و وحدت و انسجام بین فرهنگ‌سازان جبهه و از بین بردن تمامی زمینه‌های تفرقه و اختلاف و مخاصمات و جدال‌های احتمالی، احساس مسئولیت اجتماعی حاملان این فرهنگ و عدم گرایش آنان به فردگرایی و درون‌گرایی و خلاصه حفظ جمیع ارزش‌های متبلور در فرهنگ جبهه با تمامی خصوصیات مربوط به آن.
نکته دوم: انتقال فرهنگ جبهه باید همراه با انتقال ارزش‌های بنیادی و اصولی آن باشد وگرنه تنها با انتقال و اشاعه مظاهر این فرهنگ،کاری از پیش نمی رود. مظاهر یک فرهنگ در محیط پیدایش خود، دارای ارزش و جایگاه والایی است و دليل آن هم این است که با اساس و بنیادهای آن تطبیق می کند، ولی در جایی که بنیادهای آن فرهنگ استوار نیست و ارزش‌های آن همچنان ناشناخته مانده و يا جامعه با مظاهر آن بیگانه است، حتی گاهی ممکن است این انتقال، نتایج منفی نیز در پی داشته باشد. هرچند در اینکه انتقال مظاهر ممکن است زمینه‌ساز انتقال باورهای آن فرهنگ باشد حرفی نیست اما برای انتقال فرهنگی که باید موثر، سرنوشت ساز، محرک و تحول آفرین باشد، کافی به نظر نمی‌رسد.
زمانی یک فرهنگ پایدار می‌ماند که افکار و اندیشه‌های آن منتقل شود و انتقال واقعی وقتی است که آن اندیشه‌ها و تفکرات به عنوان باورهای درونی و اعتقادات راسخ، در قلب‌ها نفوذ کند، به حدی که هم مایه عمل و رفتار فردی و اجتماعی افراد شود و هم افراد، آماده دفاع از آن فرهنگ و ارزش‌ها باشند.
نکته دیگر اينكه، هم حاملان فرهنگ جبهه در درجه اول و هم مسئولان و کارگزاران نظام اسلامی در مرحله بعد، باید همواره در نظر داشته باشند که اشاعه فرهنگ جبهه بدون حضور حاملان آن ممکن نیست. تکرار حدیث گنج جنگ و معارف و معاریف دفاع مقدس و مولفه‌های آن در منظومه کلام امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) و سیره عملی ایشان در پاسداشت این سرمایه بی‌بدیل وگنجینه بی‌نظیر و تقریظات ایشان بر غرر مکتوبات معاریف دفاع مقدس، منشورات جامعی برای جریان فکری و چراغ راهی برای این جریان فرهنگی بوده است.
امروزه بهره‌گیری از ابزار نوین و شیوه‌های فرهنگ‌پذیری نيز فرصتی بیش از گذشته را فراهم كرده است، اگرچه غمگنانه برای فراق بزرگان خوشنام و گمنام این عرصه جایگزینی نمی‌یابیم.
1- صحیفه امام خمینی، جلد 21، صفحه 92
2- بحارالانوار، محمد باقر المجلسى، ج 78، ص 239
