به گزارش خبرنگار بین‌الملل دفاع پرس، سوریه جایگاه پر اهمیتی در سیاست خارجی ایران دارد و از کشور‌هایی است که خلاف غالب کشورهای عرب که در جنگ تحمیلی به حمایت از صدام حسین پرداختند، از این کشور حمایت نکرد. شاخصه‌ی بارز این کشور اتخاذ سیاست‌های مقابله با اسرائیل است که این وجه اشتراک سبب شده است تا ایران یکی از متحدان این کشور شود.
یکی از اولویت‌های سیاست خارجی ایران از شروع بحران سوریه و تداوم آن در چند سال اخیر، تلاش برای حل این معضل منطقه‌ای است؛ زیرا تحولات سوریه می‌تواند در معادلات منطقه‌ای و حتی جهانی نسبت به ایران تاثیرگذار باشد. اولویت ایران در سوریه حفظ دولت قانونی سوریه می‌باشد که مخالف اسرائیل است و نیز حمایت از مقاومت اسلامی است. در این رابطه حمایت روسیه از دولت سوریه به دلیل منافعی که این دولت می‌تواند برای روسیه در بازسازی آینده این کشور داشته باشد و دیگر ملاحظات سیاسی- اقتصادی که آن را بررسی خواهیم کرد، تبیین شده است. بدین منظور ابتدا به روابط ایران و روسیه و سپس به تعامل ایران و روسیه در بحران سوریه می‌پردازیم.
بخش اول: رابطه ایران و روسیه از زمان شروع بحران سوریه
روسیه کشوری قدرتمند در نظام بین‌المللی است که نقش برجسته‌ای در سیاست خارجی ایران دارد. این کشور در دیپلماسی ایران همواره کشوری مهم و تأثیرگذار بوده است. شاخصه‌های استراتژیک و ژئوپلتیک ایران نیز از مؤلفه‌های تاثیرگذار در سیاست خارجی روسیه محسوب می‌شوند. حضور قدرت‌های منطقه‌ای در بحران سوریه آزمون مناسبی برای ارزیابی ائتلاف ایران و روسیه در این منطقه می‌باشد. در دهه اخیر نوعی اعتمادسازی در روابط دو کشور ایران و روسیه به وجود آمده است. همکاری‌های ایران و روسیه در زمینه‌های دفاعی، انرژی مانند ساخت هشت واحد برق هسته‌ای، سیاسی و منطقه‌ای به عنوان مثال در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز (مدیریت بحران در قره‌باغ)، مواضع یکسان دو کشور در مسائل افغانستان و عراق، در نهایت اشتراک نظر در مورد اصلاح نظم نوین جهانی می‌باشد.
گسترش همکاری ایران و روسیه در حوزه نظامی و فنی روابط این دو کشور را به سطح جدیدی ارتقا داده است. ایران عضو سامانه‌های منطقه‌ای امنیت جمعی نیست و خواهان حل و فصل تمامی مسائل منطقه تنها توسط کشورهای منطقه است. به دلیل تمایل ایران به توسعه روابط دوجانبه، زمینه لازم برقراری تعامل نزدیک تسلیحاتی بین مسکو و تهران مهیا شده است.
ائتلاف ایران و روسیه از نظر ژئوپلیتیکی نشات گرفته از واقع‌گرایی سیاسی است و تاکید دارد که در نبود یک اقتدار مرکزی در روابط بین‌الملل، دولت‌ها برای نیل به اهداف ملی خود باید به خود متکی باشند. در همین راستا سیاست خارجی روسیه نسبت به ایران همکاری با ایران است تا مانع از نفوذ آمریکا به منطقه و نیز تقویت جایگاه خود در خاورمیانه شود. ایران نگاه امنیتی نسبت به روسیه دارد بدان معنا که از روسیه انتظار دارد تا به نفع ایران در مقابل آمریکا بایستد و در مسائل بین‌المللی با او همراه باشد. در حالی‌که نگاه روسیه به ایران صرفا اقتصادی است و روسیه ایران را بازیگر منطقه‌ای می‌داند. با وجود تعارضاتی که میان دو کشور وجود دارد، ابعاد همکاری آن‌ها شاخص‌تر به نظر می‌رسد.
اصولا حوزه‌هایی که دو کشور ایران و روسیه پتانسیل همکاری بیشتری دارند، حوزه‌هایی است که منافع متقابل هر دو کشور را تضمین کرده است. در سیاست بین‌الملل رفتار یک بازیگر عقلانی، هدفمند است بدین معنا که به دنبال به حداکثر رساندن سود است. در همین راستا روابط 2 کشور ایران و روسیه غالبا بر پایه گسترش روابط تجاری که منطبق بر مؤلفه‌های تامین امنیت پایدار دو کشور است شکل می‌گیرد.
اکنون هر 2 کشور با چشم‌پوشی از اختلافات ایدئولوژیک، عزم سیاسی برای همکاری متقابل در بسیاری از زمینه‌ها دارند. چالش غرب و خصوصا آمریکا با روسیه فرصتی را برای ایران فراهم آورده است تا به این همکاری‌ها عمق بیشتری دهد و روابط پایداری را با این کشور قدرتمند داشته باشد تا از انزوای سیاسی جلوگیری کند و در تعاملات منطقه‌ای موثرتر ایفای نقش کند.
بخش دوم: تعامل و همکاری دو کشور ایران و روسیه در بحران سوریه
حل و فصل مناقشات منطقه‌ای از دغدغه‌های مهم سیاست خارجی ایران محسوب می‌باشد و هرگونه تحولی در این منطقه می‌تواند بر امنیت ایران تاثیر بگذارد. از این رو، حل بحران سوریه برای ایران مهم است. زیرا تسلط نیرو‌های مخالف سوریه سبب انزوای ایران در سطح منطقه و یا بین‌الملل به واسطه نزدیکی بیشتر اعراب محافظه‌کار منطقه به غرب، تشدید فشار اسرائیل علیه محور مقاومت و ایران می‌شود.
این امر منجر به برهم خوردن توازن قدرت به نفع ترکیه و عربستان به عنوان 2 رقیب منطقه‌ای ایران خواهد شد. بنابراین، حل و فصل بحران سوریه جزء ترجیحات اصلی سیاست خارجی ایران است. از دیدگاه ایران، سوریه خط مقدم جبهه توسعه‌طلبی اسرائیل است و اگر دولتی غرب‌گرا در سوریه بر سرکار آید به نفع ایران و جبهه مقاومت نخواهد بود. اشتراکات رویکرد 2 کشور ایران و روسیه در بحران سوریه عبارتند از: 1- انجام اصلاحات در ساختار نظام سیاسی کنونی سوریه با هدف ایفای نقش گسترده‌تر مردم سوریه برای تعیین سرنوشتشان. 2- حل مسالمت‌آمیز بحران برای حصول به راهکار‌هایی برای همکاری بین دولت سوریه و مخالفان این دولت. 3- عدم دخالت سایر کشور‌ها در زمینة مسلح کردن مخالفان دولت قانونی این کشور، زیرا این اقدام زمینه ساز منطقه‌ای شدن بحران در خاورمیانه می‌باشد. 4- روسیه و ایران با به قدرت رسیدن گرو‌ه‌های اسلامی تندروی وهابی که با عربستان ارتباط نزدیک دارند، مخالف هستند. 5- ایران و روسیه، سطح بحران در سوریه را نه یک بحران داخلی محدود، بلکه به شکل بالقوه یک بحران منطقه‌ای و بین‌المللی می‌دانند که تنها در سایه همکاری همه جانبه حل خواهد شد.
همان‌گونه که اشاره شد، یکی از زمینه‌های همکاری دو کشور ایران و روسیه، مقابله با افراطگرایی اسلامی در کشور سوریه در قالب گروهک‌های تروریستی، چون داعش است که سبب شد دو کشور تمام تلاش خود را برای پاکسازی منطقه به کار برند. با وجود تجربه همکاری که دو کشور در بحران گرجستان و تا حدودی افغانستان داشتند، اهمیت این همکاری برای دو کشور اولویت بیشتری دارد؛ زیرا این همکاری در درجه نخست تعریف جدید از نظم منطقه‌ای ارائه میدهد و نیز این بحران نه‌تنها برای قدرت‌های منطقه‌ای، بلکه برای قدرت‌های فرامنطقه نیز از حساسیت زیادی برخوردار می‌باشد. باید اشاره داشت که تبدیل روسیه به یک قدرت مهم در سوریه بدون کمک ایران میسر نبود و اگر حمایت‌های ایران نبود، مدت‌ها قبل این کشور عرصه را به نیرو‌های مخالف سوریه واگذار کرده بودند. شرح و تقسیم وظایف در بین نیرو‌های نظامی ایرانی و روسیه سبب شد که هیچ‌یک از طرفین در حوزه نظامی دیگری دخالت نکند و همین امر رمز موفقیت در عدم دستیابی نیرو‌های مخالف دولت سوریه به اهداف خود بود.
هدف مهم ایران در سوریه حمایت از جبهه مقاومت از طریق حفظ دولت قانونی سوریه می‌باشد که به درخواست کشور سوریه برای حل و فصل این بحران به این کشور وارد شده است. حال آن‌که اهداف روسیه در سوریه با ایران کاملا متفاوت است و حفظ دولت سوریه تا جایی که پشتوانه سهم این کشور در بازسازی آینده سوریه باشد، اولویت روسیه محسوب می‌شود. به همین دلیل اهداف روسیه از مداخله نظامی در این کشور هم سیاسی و هم دیپلماتیک است در نتیجه هر زمانی که اقتضا کند به مسائل دیپلماتیک روی می‌آورد. تلاش‌های دیپلماتیک روسیه به طور هدفمند با سفر ملک سلمان به روسیه، دیدار با رئیس جمهوری آمریکا در حاشیه نشست آپک در ویتنام، دعوت از بشار اسد به روسیه و دیدار در سوچی و در نهایت، ملاقات سه جانبه روسای جمهوری روسیه، ایران و ترکیه در شهر تفریحی سوچی بیانگر جدیت روسیه برای پایان دادن به بحران سوریه است. دولت روسیه در این راستا دو گام مهم برداشته است 1- مذاکرات مستقیم با تمام طرف‌های درگیر 2- برقراری آتش‌بس سراسری میان طرف‌های متخاصم.
پیشگامی روسیه در حل بحران سوریه و سفر‌های پوتین به کشورهای درگیر در بحران سوریه، چند پیام به منطقه و جهان انتقال میدهد. سهم خواهی بیشتر این کشور به دلیل مدیریت بحران از سوی روسیه و تثبیت نقش تاثیرگذار روسیه در منطقه. به طور یقین، منطقه خاورمیانه با توجه به قرابت جعرافیایی با روسیه و موقعیت ژئواستراتژیک، در ترسیم راهبرد‌های جهانی روسیه با اهمیت است. از سویی این منطقه مرکز عرضه انرژی جهانی و چهارراه ارتباطی دنیا، سهم و جایگاهی ممتاز در توزیع قدرت جهانی دارد. با عطف به این امر، دولت روسیه ناگزیر است در ترسیم اهداف و رویکرد‌های منطقه‌ای و جهانی‌اش توجهی ویژه به این منطقه راهبردی داشته باشد.
درطرح پیشنهادی روسیه کشور‌هایی که در مدت زمان حدود هفت سال در منازعات سوریه درگیر بوده‌اند و به حمایت از دولت قانونی دمشق پرداخته‌اند، سهم بیشتری در بازسازی این کشور دارند. طرح پیشنهادی روسیه، طرح فدرالیزه کردن سوریه است تا به هریک از طرف‌های اصلی درگیر در این منطقه سهمی ارائه شود. در این طرح سه منطقه شیعه نشین، سنی نشین و کرد نشین در نظر گرفته شده است و از آنجایی که منطقه شیعه نشین سوریه بهترین نقاط این کشور محسوب می‌شوند و شامل دمشق، لاذقیه، طرطوس و سواحل مدیترانه است، روسیه تمایل بیشتری دارد تا در این مناطق نفوذ داشته باشد. لیکن طرح ارائه شده روسیه، به یک مسئله عمده توجه نداشته است و آن ریشه‌کنی کامل جریان‌های افراطی از این کشور است. مهمترین اولویت در ارائه این‌گونه طرح‌ها بایستی تضمین عدم حمایت خارجی‌ها از نیرو‌های افراطی باشد. برای مقابله با این نیرو‌های افراطی بایستی ائتلافی بین‌الملی صورت گیرد. از سوی، فدرالیزه کردن سوریه به سه اقلیم کردنشین، سنی نشین و شیعه نشین خطر تجزیه و تضعیف این کشور را به دنبال دارد.
مدیریت بحران سوریه توسط روسیه می‌تواند موقعیت این کشور را در سطح بین‌الملل ارتقا بخشد و آن را به بازیگری موثر و تعیین کننده تبدیل کند، برای این کشور که با مساعدت و کمک ایران به عرصه نبرد سوریه وارد شد دستاوردی بزرگ است. از دیگر تلاش‌های روسیه در حل بحران سوریه از طریق دیپلماتیک، موازنه قوا در مقابل با آمریکا در بحران سوریه است؛ زیرا این کشور در عین همکاری خود با ایران و ترکیه سعی دارد تا آمریکا را نیز به پای میز مذاکره بکشاند. روسیه به این امر واقف است که کنار گذاردن آمریکا در بحران سوریه سبب عدم پایداری توافقات حاصله خواهد شد و نفوذ مسکو نیز به تبع آن عمیق نخواهد بود.
با این وجود بحران سوریه و صف‌بندی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این منطقه، بستر مناسبی برای همکاری و هم‌پوشانی منافع دو کشور ایران و روسیه را به همراه داشته است که پیامد آن پاکسازی منطقه از وجود گروهک‌های افراطی تندرو و نیز بازگرداندن آرامش به قسمت‌های وسیعی از این سرزمین است.
انتهای پیام/ 431
