به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، سومین نشست تخصصی گفتمان «تئاتر دفاع مقدس و آینده‌پژوهی» با حضور «رحمت امینی» عضو هیات علمی دانشگاه تهران، نویسنده، کارگردان، پژوهشگر و مدرس هنرهای نمایشی و «افشین خورشیدباختری» بازیگر و پژوهشگر تئاتر دفاع مقدس و «ایرج افشاری اصل» کارشناس تئاتر، در محل خبرگزاری دفاع مقدس برگزار شد.
با توجه به اهمیت نمایشنامه نویسی در حوزه تئاتر دفاع مقدس، درک موانع موجود، شناخت موانع موجود و برنامه ریزی برای آینده درام نویسی دفاع مقدس این نشست با محوریت وضعیت نمایشنامه دفاع مقدس از گذشته، حال و آینده مورد به بحث گذاشته شد.
گذشته درام نویسی دفاع مقدس
رحمت امینی از اساتید نمایشنامه نویسی در ابیتدای این نشست درباره تاریخ نمایشنامه نویسی حوزه مقاومت اظهار داشت: بحت نمایشنامه یکی از بنیادی‌ترین بخش تئاتر است و در دنیا اولین اتفاقاتی که ثبت شده درام و نمایشنامه است اولین آثاری هم از گذشته‌ها به دست ما رسیده است، نمایشنامه «ایرانیان» است که اتفاقا در رابطه با موضوع جنگ است که به جغرافیای ما هم ارتباط می‌کند. این نمایشنامه حدود 2 هزار و 500 سال پیش توسط اشیل نوشته شده است. این نشان دهنده اهمیت موضوع است. وقتی اثری در طول زمان حفظ شود نشان دهنده موضوع است. در ایران قبل و بعد از اسلام نیز «یادگار زریران» و «شاهنامه» را داریم که درباره حماسه ایرانیان است.
وی در ادامه گفت: معنای این اتفاق این است که برای ایرانیان هنرمند مقوله دفاع کردن همیشه مهم بوده است. در طول تاریخ ما شاهد هجوم دشمنان زیادی بودیم که دلایل مختلفی هم داشته است. یکی از دغدغه‌های همیشگی ما هم مساله دفاع بوده که در طول جنگ تحمیلی به اوج خود رسید. همه این سال‌ها خاطراتی را به جا گذاشت که ارزشمند است. در کنار همه مردم هنرمندان تئاتر از همان روزهای ابتدایی حضور موثری در جبهه و پشت جبهه داشته‌اند. من در سال‌ها کارم را با سیاه بازی شروع کردم. چرا که مردم علاوه بر اینکه نیازمند آثار تهییجی بودند نیازمند آثار طنز هم بودند.
امینی درباره انواع درام نویسی این حوزه بیان داشت: به آرامی که از جنگ فاصله گرفتیم ضرورت آثار تحلیلی درباره دفاع مقدس نیز بودیم که هنرمندان به شایستگی وارد این فضا هم شدند. عمده آثاری که بین سال‌های 1359 تا 1367 نوشته می‌شود یک لایه، تبلیغی و تهییجی بودند. شخصیت‌ها اکثرا تیپیکال بودند و دشمن اغلب در موضع ضعف قرار داشتند. البته این نوع نگاه طبیعی بود و باید چنین اتفاقی می‌افتاد اما این نگاه باید کمی تغییر می‌کرد. مهمترین دستاورد این دوره را باید طلوع و ظهور درام نویسان دفاع مقدس مثل «حسین فدایی حسین»، «علیرضا حنفی» و ... که جنگ را لمس کرده بودند، دانست.
افشین خورشیدباختری نیز در خصوص تاریخچه نمایشنامه نویسی در فضای جنگ تحمیلی بیان داشت: کشور ما در سال‌های ابتدای جنگ تابع شرایطی بود و نویسندگان این دوره هنوز به عمق و عظمت این اتفاق پی نبرده بودند در همان روزهای ابتدایی حمله هوایی ما گمان می‌کردیم که این فقط یک مانور است. یعنی عمق فاجعه غیر قابل باور بود. شهدا و مجروحین و رزمندگان درک ما را از جنگ تحمیلی بالا برد. اگر با این پس زمینه بخواهم به تاریخ درام نویسی دفاع مقدس بپردازم در روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی دیدی نسبت به کنش که ویژگی نمایشنامه نویسی است وجه بارزی داشت.
وی در ادامه افزود: برای همین داستان این نمایشنامه‌ها در مرز و هنگام حمله دشمن اتفاق می‌افتاد. برای همین ما همیشه در صدد حماسه سرایی بودیم و خیلی دنبال تحلیل نبودیم. این آثار تاثیر قابل توجهی هم بر مخاطب می‌گذاشت. البته این نوع نگاه در اسطوره‌های ما هم ریشه داشت که شکل امروزی پیدا می‌کرد. همه هنرمندان تئاتری هم سعی داشتند به نحوی دین خود را نسبت به دفاع مقدس ادا کنند.
خورشیدخاوری درباره وضعیت و شاخصه‌های نمایشنامه در هشت سال دفاع مقدس گفت: اساسا رویارویی با موقعیتی که کمتر برای جوامع دیگر اتفاق می‌افتد اتفاق ویژه‌ای است. در جنگ جهانی دوم نمایشنامه‌های مختلفی نوشته شده که نیمی از آن به طور مستقیم به جنگ پرداخته شده و همچنان هم نوشته می‌شود. پس این جنگ هشت ساله که به ایران تحمیل شد منبعی غنی برای درام نویسی است. ما باید بعد از جنگ برنامه‌ریزی‌های تازه‌ای داشته باشیم که متاسفانه بعد از جنگ این اتفاق نیفتاد. نوع نگاه تبلیغی در زمان جنگ باید تغییر می‌کرد. این نوع نگاه تا جایی جواب می‌دهد و باید زمینه سازهایی انجام بگیرد تا در آینده مورد استقاده قرار بگیرد. اگر این اتفاق نیفتد در یک محدوده باقی می‌ماند. ما توانستیم نمایشنامه نویسی دفاع مقدس را بدل یک فرهنگ کنیم که نهادینه شود.
وضعیت موجود
در ادامه مباحث مطرح شده در این نشست و در خصوص ویژگی‌های شرایط موجود درام نویسی جنگ تحمیلی رحمت امینی توضیح داد: ما در انواع ادبی سابقه دیرینه‌ای داریم یعنی در شعر و نثر آثار درخشانی داریم. در داستان نویسی هم آثار قابل توجهی داریم. اما در نمایشنامه چنین نیست ما در این فضا نوپا هستیم. امکان آشنایی با درام نویسی دنیا هم نداشتیم. در کنار نوپا بودن در حوزه درام نویسی با واقعه جنگ تحمیلی نیز مواجه شدیم. حتی کسانی که در داستان نویسی موفق بودند در درام نویسی موفق نبودند. چرا که درام نویسی غیر از قدرت ادبی نیازمند یک معماری هنرمندانه هم هستند. درام نویسی دفاع مقدس پیرو غرب نبود و کاملا خود جوش شکل گرفت.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان داشت: نویسنده‌ای مانند «محمد شرمشیر» که از روزهای ابتدایی جنگ تحمیلی کارش را شروع کرد به همین شکل پیش رفت. متاسفانه درام نویسان موفق این حوزه هم پیروی نداشتند. درام نویسان دفاع مقدس بعد از جنگ شروع کردند و تجربه حضور در جبهه‌ها را هم نداشتند. فعالان حوزه نمایش از این دست هنرمندان حمایتی نمی‌کنند. وقتی درام نویس اثر خود را روی صحنه نبیند اتفاقی نمی‌افتد. حال درام نویسی در شرایط کنونی خوب نیست در حالی که در اوضاع جنگ روزگار بهتری داشت. ما باید اول همه جوانب را در نظر بگیریم بعد برنامه‌ریزی و عمل کنیم شاید الان بشود پولی فراهم کرد اما مهم این است که چه چیزی می‌خواهیم. هنرمندی مانند «حمیدرضا آذرنگ» خود را تثبیت کرده و با موفقیت بیشتری کار دفاع مقدسی روی صحنه می‌برد. با این حال این هنرمند برای تولید یک اثر دفاع مقدسی با مشکل مواجه است.
خورشیدباختری خصوص شرایط فعلی نمایشنامه نویسی دفاع مقدس بیان داشت: این ماجرایی که ما را به این جا رساند به دلیل مشکلات اجرا برمی‌گردد. در بخش اجرا که از استراتژی و پژوهش و عملی کردن آن شروع می‌شود با مشکل مواجه هستیم. ما همچنان می‌خواهیم تبلیغی و تهییجی کار کنیم. تا وقتی این نگاه وجود دارد مخاطب هم نخواهیم داشت. جشنواره دفاع مقدس تا جایی پیش آمد و بعد هم عملا تعطیل شد و سرمایه سوزی شکل گرفت. درست است که نگاه به موضوع دفاع مقدس بهتر شد اما کم کم این نگاه تبدیل به چیز دیگری شد. ما باید فرهنگ سازی کنیم تا تاثیر گذاری کنیم. فرهنگ همراه خودش سخت افزار و نرم افزار ایجاد می‌کند. این اتفاق سبب ارتقای تئاتر دفاع مقدس می‌شود. این فرهنگ سازی صرفا با سفارش بوجود نخواهد آمد بلکه ضرورت فرهنگی سبب بوجود آمدن آن خواهد شد. ما از این ضرورت‌ها غافل هستیم.
وی در ادامه افزود: جایگاه تئاتر دفاع مقدس در گیشه کجاست؟ نقطه قوت متفاوت بودن است اما تفاوت تا جایی جواب می‌دهد. ما باید سراغ رواشناسی آدم ها و قوم شناسی آدم‌های جنگ برویم. دفاع مقدس ما منحصر شده در مردم جنوب و غرب در حالی که همه مردم در آن حضور ندارند. ما هنوز مسیر درستی طی نکردیم برای شناخت قهرمانان جنگ.
آینده پژوهی درام نویسی تئاتر دفاع مقدس
رحمت امینی در آخرین بخش این نشست و درباره آینده پژوهی نمایشنامه نویسی دفاع مقدس گفت: یک سری فعالیت‌های انجام گرفته اما خوب عمل نشده است. مثلا کارگاه تولید نمایش که نمونه‌های آن را دیدیم و گاها موفق هم بوده‌اند اما تکرار نشدند. ما قصد برنامه پر کردن نداریم اما باید خروجی قابل توجهی داشته باشند. باید دروه‌های متفاوتی وجود داشته باشد و آثار قابل توجهی خلق شود تا مخاطب خود را پیدا کند. ما اتفاقات مختلفی در کشور داشته‌ایم که از این نظر غنی هستیم. اگر به هنرمندان ما فرصت داده شود می‌توانند در سطح جهان نیز مطرح شوند برای هنرمندان ما حدی وجود ندارد به شرط آنکه مسیر باز باشد.
خورشیدباختری در پایان این نشست افزود: ما نباید از تجربه بترسیم باید از شکست‌ها درس بگیریم. مسلما با تجربه کردن بسیار است که می‌آموزیم. نباید به کار فرهنگی با نگاه کارمندی دیده شود چرا که به ثمر نمی‌نشیند. سفارشی کارکردن باعث می‌شود درام نویسی در سطح باقی بماند.
انتهای پیام/ 161
