سنگری: ربع آثار نوشته شده از دفاع مقدس خاطره است/ میرکاظمی: ادبیات دفاع مقدس شاد است

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، نشست تخصصی «ویژگی‌های ادبیات داستانی دفاع مقدس با تکیه بر زاویه دید» با عصر امروز حضور محمدرضا سنگری، احمد شاکری، محمدمیرکاظمی و حجت‌الاسلام‌ مهدی جهان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری دبیرخانه هجدهمین دوره بهترین کتاب دفاع مقدس برگزار شد.

ویژگی نویسندگان نسل اول انقلاب/اقبال عمومی از ژانر خاطره

محمدرضا سنگری در ابتدای این نشست با بیان اینکه در مجموعه‌ی ادبیات انقلاب اسلامی که ادبیات داستانی دفاع مقدس یکی از شاخه آن است، سه گونه و ژانر وجود دارد که از دیگر گونه‌های هفده‌گانه ادبیات انقلاب موثرتر بوده‌اند، اظهار داشت: اول حوزه شعر با شاخه‌ها و گونه‌های مختلف که بیشترین تولید را داشته است. دوم حوزه خاطره است که از ۲۰ هزار کتاب تولیدی، حدود پنج هزار خاطره وجود دارد که بیشتر از شعر نیز با اقبال عمومی روبرو شده است.

وی گفت: برخی از کتاب‌های خاطره با شمارگانی پنج و ده هزار چاپ شده است. کتاب‌هایی مانند «خاک‌های نرم کوشک»، «پایی که جاماند» و اخیراً «سرباز کوچک امام» بارها و بارها چاپ شده است اما ادبیات داستانی حوزه‌های است که باید بیشتر تبیین شود چراکه در گذشته به شعر و خاطره پرداخته شده است.

این پژوهشگر ادبیات عنوان کرد: منظره‌های گوناگونی در ادبیات داستانی باز شده است. کسانی با اندوخته‌های پیشین به سراغ دفاع مقدس آمده‌اند. نسل پیشینی که به گفتمان انقلاب اسلامی باورمند هستند و نمونه آن‌ها ناصر ایرانی و محمود گلابدره‌ای هستند.

سنگری نگاه واقع‌بینانه، حقیقت مدار و وفاداری به گفتمان انقلاب اسلامی را از ویژگی نویسندگان نسل اول دانست و گفت: البته کسان دیگری نیز در این حوزه وجود دارند که زاویه دیدشان به انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کاملا منفی بوده است.

میرکاظمی: یک شادمانی و لذت در ادبیات دفاع مقدس وجود دارد که بی زمانی ویژگی آن است

«محمد میرکاظمی» منتقد ادبی در ادامه این نشست اظهار داشت: در عناصر داستان روایت دید، نقطه ورود نویسنده به داستان است. و بقیه مسائل داستان بعد از این مرحله انتخاب می‌شوند. موضوع ما یعنی دفاع مقدس که حوزه معنایی داستان را تشکیل می‌دهد نیاز به تبیین دارد. اینکه چرا جنگ را دفاع مقدس می‌نامیم و تقدس آن را از چه محتوایی گرفته‌ایم و نویسنده چگونه این تقدس را در داستان حفظ کند بسیار مهم است.

وی گفت: اگر بگوییم تقدس را صرفاً از دفاع گرفته‌ایم خیلی قابل قبول نیست چون دفاع یک ویژگی ذاتی است که هر موجود زنده در برابر تهدید انجام می‌دهد، پس قدسیتی ندارد. پس چرا این مضمون مقدس است؟ این ادبیات و مضمون قدسیتش را از مقوله‌ای گرفته که ما آن را شهادت می‌نامیم.

این منتقد ادبی افزود: در داستان‌های زیادی خوانده‌ایم کسی که به جبهه می‌رفت و جانباز می‌شد و سالم برمی‌گشت، گفته می‌شد او تجدید شده است و فقط شهادت مورد قبول بود. این مضمون به خوبی تبیین نشده است.

میرکاظمی تصریح کرد: در ادبیات داستانی دفاع مقدس روح فداکاری جاری است. مردن برای زندگی دیگران، مفهومی است که در سایر نقاط زندگی مفهوم ندارد. وقتی می‌خواهیم داستانی با قواعد و ساختاری که شهدا به ما یاد داده‌اند بنویسم، کار سخت است. در ادبیات دفاع مقدس شکست مفهوم ندارد حتی اگر کشته شوید. حتی کشته شدن و اسیر شدن نیز معنای پیروزی دارد. اصلا نمی‌توان به دفاع مقدس و شهادت فکر کرد و مقوله شکست را آفرید و نمایش این کار در ادبیات داستانی کار را سخت می‌کند.

این منتقد تاکید کرد: ادبیات دفاع مقدس متکی بر حماسه است اما حماسه آن با حماسه شاهنامه متفاوت است. یک حماسه‌ای عفیف توام با مظلومیت برگرفته شده از حماسه عاشورا. شهادت هیچ بندی به گروه سنی و صنفی و قوم و ملتی ندارد. ما شهادت را از تشییع می‌گیرم ولی حتی آن را مسیحی‌ها و زرتشتی‌ها نسبت می‌دهیم. قومیت و گروه سنی از این مسئله دور است. جالب این است که این مضمون یک مضمون شاد است. یک شادمانی و لذت در ادبیات دفاع مقدس وجود دارد و بی زمانی نیز ویژگی دیگر آن است.

وی بیان کرد: در نگاه دینی شهادت به صدر اسلام و حادثه عاشورا برمی‌گردد اما امروز به موضوع فعلی باور دارد و برای موضوعات فعلی و رویدادهای اجتماعی و سیاسی کاربرد دارد و به آینده نیز نظر دارد. این ویژگی‌ها در این مضمون مورد بحث قرار نگرفته و مضامین تبیین نشده لذا نویسنده‌ای که می‌خواهد زاویه دید را انتخاب کند نمی‌تواند زاویه درستی انتخاب کند.

میرکاظمی گفت: توصیف و پژوهش در گذشته درباره تاریخ شفاهی جنگ انجام شده اما درباره ادبیات داستانی چنین کاری صورت نگرفته است. اینکه آیا زوایه دیدی که باید متناسب با مضامین دفاع مقدس باشد آیا عالمانه توسط نویسندگان وقوف داشته است.

این منتقد با ارائه گزارشی از تعداد داستان‌های منتشر شده در سال‌های پیشین افزود: ۲۱۷ کتاب توسط ۸۳ در دهه اول انقلاب در حوزه کودک و نوجوان چاپ شده است. ازاین تعداد نویسنده فقط هشت نویسنده زن وجود داشته است. در مجلات نیز ۲۸۳ قصه توسط ۱۶۳ نوشته شده و برای بزرگسالان ۶۰۳ کتاب قصه توسط ۱۸۴ نویسنده نوشته شده است. در طول این سه دهه خودمان گفته‌ایم و خودمان شنیده‌ایم اما الان زمانی است که شبهات دفاع مقدس را پاسخ دهیم.

میرکاظمی به نظرات مطرح شده از سوی صاحبنظران داخلی اشاره کرد و افزود: برخی معتقدند زاویه دید در ادبیات داستانی ایران وجود ندارد و در بین مجموعه نویسندگان برخی معتقدند ادبیات دفاع مقدس فقط جنبه تبلیغی داشته است و اصلا نباید به لحاظ ادبیات به آن‌ها پرداخت!

حجت‌الاسلام جهان: بخاطر درگیری‌های ذهنی مردم امروز داستان مقدم بر شعر است

حجت‌الاسلام جهان در ادامه این نشست با اشاره به شبهاتی که به ادبیات دفاع مقدس وارد شدن است، اظهار داشت: فکر می‌کنم باید بحث را از فرمایشات رهبری شروع کنیم که فرمودند «ما در قصه‌نویسی عقب هستیم. اما اینها که درباره جنگ نوشته شده خوب است. این‌ها که رمان می‌نویسند صورت‌سازی است که فقط اسمش رمان است»

وی با طرح این سوال که آیا از اول ادبیات دفاع مقدس شروع شده است، گفت: روایت جوهره هنر است و نقطه عزیمت هنری برای عمل هنری است و داستان قوی‌ترین ظرف برای بیان هنری است.

این منتقد ادبی درباره اولویت و مقدم بودن شعر نسبت داستان افزود: در گذشته شاعر یک ریاضی‌دان بوده که می‌توانست در قافیه‌ها شماره بندی انجام دهد اما ذهن مردم امروز درگیر است و بخاطرهمین داستان تقدم پیدا کرده است. داستان نویس اولین رصد کننده تحولات فرهنگی در جامعه معاصر است.

حجت‌الاسلام جهان تاکید کرد: با داستان برخورد ابتدایی می‌شود درحالی که در دنیا تفاوت بین داستان‌نویس و داستان‌خوانی وجود دارد. رمان پیچیدگی خاص ادبی دارد لذا ادبیات می‌تواند جوهر هر هنری باشد.

وی تاکید کرد: منظور ما از ادبیات داستانی محاکماتی از امری واقع در قالب کلمات منظم و زیبا است که بیانگر وقوع یک یا چند تقابل و کشمش وقوع یافته برای افراد به زیباترین شکل از چینش. کلمات است که با ایجاد یک پایداری در شخصیت‌ها به نقطه پایان می‌رسد.

این کارشناس ادبی افزود: براساس آیه ۶۱ سوره انفال تنها جنگی که در راه خدا باشد جایزه شناخته شده است. بر اساس مفاهیم ما بایستی در برابر کسانی که فتنه می‌کنند و به بلاد مسلمانان حمله می‌کنند، جنگید و ایستادگی کرد.

وی با انتقاد از اینکه خاطره داستان شمرده نمی‌شود، گفت: خاطره بهثابه ادبیات داستانی دفاع مقدس است. ادبیاتی که روایتی از تلاش و کوشش انسانی برای شناخت، اراده کردن و رسیدن به نقطه دوم که تعالی است ادبیات دفاع مقدس می‌دانیم.

حجت‌الاسلام جهان با اشاره به خصوصیات داستان دفاع مقدس گفت: ادبیات جنگی ادبیاتی است که در جنگ و پیامدهای آن خلق می‌شود و شامل ادبیات طرفین جنگ یعنی مهاجم و مدافع، خواص و عوام پس ارزش‌گذاری ادبیات جنگ مبتنی بر ارزش‌های معنوی، اخلاقی و انسانی نیست و مبتنی بر شاخص‌های ادبی خواهد بود.

وی تاکید کرد: ادبیات دفاع مقدس باید مبتنی بر شاخص‌های ادبی باشد. ادبیات دفاع مقدس به مجموعه آثاری گفته می‌شود که درون‌مایه و بن‌مایه آن‌ها به مسائل هشت سال جنگ و دفاع مقدس و پیامدها و تبعات آن می‌پردازد.

انتهای پیام/ 121