معادله مشترک ترکیه و آمریکا در کوبانی سوریه/دامی برای داعش یا قتلگاه کردها؟

به گزارش گروه بین الملل دفاع پرس ، اختلاف میان آمریکا و ترکیه بر سر مدیریت پروندههای منطقه همچنان پابرجاست، آنکارا به دنبال یافتن جایگاهی در قلب واشنگتن میگردد تا بتواند نمایندگی مدیریت حداقل برخی از این پروندهها را برعهده بگیرد اما آمریکا همچنان ناخرسند از سیاستهای آنکارا بویژه در بحران سوریه است و معتقد است آنکارا تا حدود زیادی با تروریستها همکاری کرده است. ترکیه بخوبی میداند آمریکا در جنگ علیه داعش، به همکاریاش نیاز دارد؛ تروریستهای مسلح وابسته به این گروه، حداقل در 3 استان سوریه واقع در مرزهای مشترک با ترکیه حضور دارند.

 

داعش از طریق همین مناطق مرزی بخش بزرگی از نیازهایش را تامین میکند و بسیاری از عناصر، از پایانههای هوایی و زمینی ترکیه به این گروه در سوریه پیوستهاند. آنکارا همچنان داعش را به عنوان فرصتی برای نقشآفرینی خود در منطقه تلقی میکند بویژه که این گروه، لرزه براندام عربستان سعودی، بزرگترین رقیب سنی ترکیه در منطقه میاندازد و از طرفی دیگر داعش مایه دغدغه بسیاری از طرفهای منطقهای است که برای آنکارا دردسرآفرین هستند.

 

مناقشه برسر مسأله کردها

 

به نظر میرسد، ترکیه هنوز نسبت به سهم احتمالی خود در ائتلاف (ادعایی) علیه داعش قانع نشده و از این جهت به دنبال ایجاد منطقه حائل به همراه منطقه پرواز ممنوع در داخل خاک سوریه است تا بتواند جای پایی برای خود در شمال سوریه باز کند و موقعیتش را در هرگونه راهحلی برای برونرفت از بحران این کشور تقویت کند. ترکیه همچنین به دنبال متقاعد کردن آمریکا برای تغییر نظام سیاسی سوریه است تا در مرحله بعدی زمینه را برای روی کار آمدن نظامی مطیع خود فراهم کند. همچنین ترکیه میکوشد تلاشهای کردها را در شکلگیری نظامی که بتواند شاکله مدیریت خودگردان به خود بگیرد، محدود سازد.

 

آنکارا مدتها قبل نگرانی خود را در قبال افزایش نفوذ حزب «اتحادیه دموکرات کردهای سوریه» به ریاست صالح مسلم در مناطق کردنشین مانند استانهای حسکه، رقه و بخشی از مناطق استان حلب ابراز کرد. حزب اتحادیه دموکرات همتای «حزب کارگران کرد ترکیه» به شمار میرود که آنکارا آن را سازمانی تروریستی اعلام کرده ولی درعین حال برای برقراری ثبات و امنیت در جنوب شرق ترکیه با آن وارد مذاکره شده است! اکنون با درنظر گرفتن این مساله، طبیعی است که نگرانیهای ترکیه دوچندان میشود.

 

از نگاه ترکیه، تشکیلات داعش ابزاری کوبنده برای تضعیف کردهاست که در 2 طرف مرزهای ترکیه و سوریه سکونت دارند. تا بدین جای کار، ترکیه با داعشیها راه آمده و هیچ اقدام نظامی جهت تضعیف تشکیلات این گروه تروریستی انجام نداده و حتی از مداخله علیه آن طفره میرود و هرگونه اقدامی را در حمایت از کردها به تاخیر میاندازد. دولت ترکیه حتی از حملات هوایی به اصطلاح ائتلاف جهانی به سرکردگی آمریکا علیه مواضع داعش که در اطراف شهر کوبانی صورت میگیرد و همچنین امدادرسانی به نیروهای مدافع کرد کوبانی، انتقاد میکند. ادامه حمایتهای آمریکا از کردهای کوبانی پیامی را برای دولت ترکیه در بردارد دایر بر اینکه آنکارا باید به حمله آمریکا با هدف مهارکردن داعش بپیوندد ولی در هر صورت این حمله بدون ترکیه هم ادامه خواهد یافت. حال در سایه این پیام آمریکا، واکنش اردوغان معنا پیدا میکند که اخیرا گفته است نمیتوان تصور کرد چگونه کوبانی شهری راهبردی برای آمریکاست ولی برای ترکیه اهمیتی راهبردی ندارد! اما در شاخصی از عقبنشینی ترکیه از مواضعش، آنکارا مجوز عبور نیروهای پیشمرگ کرد عراق از اراضی خود به کوبانی را صادر کرد که البته این هم ناشی از اعمال فشارهای آمریکا و تظاهرات اعتراضآمیز کردهای ترکیه است.

 

ترکیه در مرحله نخست با عبور 200 نفر از نیروهای پیشمرگ برای پیوستن به صفوف مدافعان در کوبانی موافقت کرد و سپس این رقم به 150 کاهش یافت اما آنکارا در مرحله بعدی پیشنهاد کرد 1300 نفر از عناصر وابسته به گروه موسوم به «ارتش آزاد سوریه» وارد کوبانی شوند.

 

ارتش آزاد، گروه مسلح مخالف نظام حاکم بر سوریه است که به دلیل حمایتهای بیدریغ ترکیه، از این کشور حرف شنوی دارد. دولت ترکیه از این طریق درصدد کاهش خشم کردها بود و از طرفی با اجازه دادن به نیروهای پیشمرگ در عبور از خاک خودش، نقش فوقالعادهای به آنها بخشیده و برای نخستینبار با ماموریت خارج از اقلیم کردستان عراق این نیرو موافقت کرده است. البته از منظر ترکیه، این امر موجب خواهد شد اختلافات میان مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق و عبدالله اوجالان، رئیس حزب کارگران کرد ترکیه و نیز صالح مسلم، رئیس حزب اتحادیه کردهای سوریه که اصولا از حساسیت ویژهای برخوردار است، دوباره اوج بگیرد اما نکته جالب توجه اینجاست که دولت ترکیه که با ائتلاف جهانی مبارزه با داعش همراهی نکرده، به طور همزمان جنگندههای خود را راهی جنوب شرق کشور کرد تا مقرهای نیروهای حزب کارگران را هدف قرار دهند، گویا آنکارا درصدد اعلام این موضع است که اولویتهایش در جای دیگری غیر از کوبانی قرار دارد.

 

همزمان با حمله علیه مقرهای داعش در اطراف کوبانی و حمایت از جنگجویان کرد در این شهر که دولت ترکیه را در تنگنا قرار داده و محاسباتش را در سوزاندن کارت حزب اتحادیه دموکرات کردهای سوریه نقش برآب کرده است، آمریکا به همراه شماری از همپیمانانش، تلاشهای ترکیه برای دستیابی به عضویت شورای امنیت را ناکام ساخت و این هم یک ضربه معنوی بسیار سنگین به آنکارا بود.

 

جنگ فرسایشی کند و درازمدت

 

از طرفی میتوان گفت واشنگتن هنوز جنگ راهبردی علیه داعش را آغاز نکرده یا اصلا درصدد شروع آن نیست، چرا که داعشیهای تروریست در 2 سوی مرزها تحرکی آزادانه دارند و عملیات نظامی وسیعی را انجام میدهند بدون اینکه از حملات هوایی واهمهای داشته باشند. به عبارتی هنوز داعش وارد مرحله دفاع نشده است. آنچه امروز در مرزهای مشترک ترکیه و سوریه بویژه کوبانی اتفاق میافتد تا حدود زیادی تصویر حملات جهانی علیه داعش را که روند کند و فرسایشی به خود گرفته است، ترسیم میکند. در این باره یکی از فرماندهان ارتش آمریکا درباره روند فعلی حملات میگوید، اقدام سرکردگان داعش در اعزام تعداد زیادی از عناصر خود به کوبانی اهداف بیشماری را پیشروی جنگندههای ائتلاف قرار داده است.

 

ژنرال لوید اوستن افزود هرچقدر نیروی داعش در این منطقه تحلیل برود، سبب خواهد شد قدرت جنگندگی آن در دیگر جبههها تحلیل رود. به عبارت دیگر، فرماندهی ارتش آمریکا که تا این لحظه حملاتش را علیه داعش متوقف نکرده، به این نتیجه رسیده است میتوان کوبانی را به عنوان «دام» برای فرسایش قدرت گروه داعش قرار داد اما این مساله نمیتواند، تعداد اندک حملات هوایی را توجیه کند، بویژه اگر مساله دیگری را مدنظر بگیریم و آن اینکه واشنگتن به دنبال بهانههایی برای مداخله زمینی ائتلاف به سرکردگی خود در منطقه است. براساس آمار اعلام شده فرماندهی ارتش آمریکا، تعداد حملات هوایی ارتش این کشور در عراق از 2 ماه و نیم پیش تا هفته گذشته به حدود 300 حمله و در سوریه حدود 200 حمله رسیده و این در حالی است که جنگندههای همپیمان آن کمتر از 100 حمله انجام دادهاند البته طبق اذعان فرماندهی ارتش آمریکا، با وجود این حملات، این گروه تکفیری همچنان به موفقیتهایی در میادین نبرد بویژه در استان «الانبار» در غرب عراق دست یافته است.

 

فرماندهی ارتش آمریکا همچنین احتمال سقوط کوبانی را به دست داعشیها نادیده نمیگیرد. بنابراین برآیند عملیات نظامی پس از یک ماه و نیم از آغاز حملات هوایی در مقایسه با اهداف مورد انتظار از این عملیات، بسیار ناچیز است. کارشناسان آمریکایی عامل این نتیجه را در رفتار باراک اوباما، رئیسجمهوری آمریکا میدانند. آنها رفتار اوباما را بیش از اندازه محتاطانه توصیف میکنند و حتی این عملیات را «یک جنگ غیرجدی و بیفایده» ارزیابی میکنند.  کارشناسان مرکز ارزیابیهای راهبردی آمریکا در شماره هفته گذشته نشریه خود نوشتند: «بهکارگیری بزدلانه» نیروی هوایی علیه داعش در کاهش مساحت اراضی زیر نفوذ آن گروه تروریستی کارآمد نخواهد بود و نمیتواند بازدارنده روند قتلهای وحشیانه غیرنظامیان بشود یا اینکه از ایجاد منطقه امن برای دشمن قسم خورده غربیها جلوگیری کند.

 

آمار حاکی از این واقعیت است که حملات هوایی آمریکا و همپیمانانش علیه داعش، در حد حملات هوایی آنها در مناطق دیگری از جهان در 20 سال گذشته نیست، البته نیازی نیست که حملات علیه داعش را با جنگ آمریکا علیه عراق و صربستان مقایسه کرد. شاید مسؤولان آمریکایی تعداد اندک حملات هوایی را به بهانههای مختلف توجیه کنند، از جمله نبود اهداف مناسب یا اینکه زیرنظر گرفتن نیروهای داعش زمانبر است یا اینکه تلاش میشود از هدف قرار گرفتن شهروندان اجتناب شود. به هرجهت این بهانهها با وقایع عملی همخوان نیست، چرا که گروه تروریستی داعش از آزادی عمل خوبی برای تحکیم مواضع خود در اطراف کوبانی بهرهمند است و از طرفی در استان الانبار پایگاههای نظامی و مراکز غیر نظامی را در معرض تهدید قرار داده است. عناصر وابسته به داعش در تحرکات خودشان از خودروهای زرهپوش و سنگین استفاده میکنند که شناسایی آنها برای سامانههای ماهوارهای ائتلاف کار سختی نیست. همچنین نباید این مساله را فراموش کرد که در وضع کنونی، تروریستهای داعشی رنجهای مردم عراق و سوریه را مضاعف کردهاند. روند کنونی عملیات نظامی آمریکا که مبتنی بر بکارگیری حداقل قدرت برای به دست آوردن کمترین نتایج و نه حداکثر مورد انتظار است، با هدف اعلام شده این عملیات یعنی شکست دادن داعش، متناسب نیست.

 

حال اگرچه اظهار نظر برخی مسؤولان آمریکایی دایر بر این است که این جنگ ممکن است، سالها طول بکشد اما اکنون سوال این است که مراکز تصمیمگیری در واشنگتن به دنبال چه هدفی هستند؛ رام کردن داعش به منظور بهکارگیری آن علیه برخی کشورهای منطقه یا اینکه زمینهسازی برای عملیات نظامی گسترده پس از آمادهسازی نیروهایی در عراق و سوریه که باید با دقت برگزیده شوند و درعربستان یا ترکیه آموزش داده شوند؟ بدیهی است، واشنگتن که اخیرا متوجه ارزیابیهای نادرست خود درباره امکانات داعش شده و اینکه درباره نیات این گروه تکفیری دچار سوءفهم شده است، همچنان در قبال این چالش دیدگاهی مبهم دارد، البته این نظر شماری از همپیمانان آمریکاست که مشکل اصلی را در فرماندهی آمریکایی ائتلاف میبینند. اعضای این ائتلاف ادعایی میگویند که واشنگتن علاقهمند آزادی عمل تروریستهای تکفیری است تا خطر آنها گستردهتر شود، همچنان که این وضع را در افغانستان تجربه کردند تا القاعده نیویورک و واشنگتن را هدف حملات تروریستی خود قرار داد. اکنون آمریکا در ارتباط با اقلیم کردستان عراق خط قرمز بزرگی جلوی داعش قرار داده است و داعشیها هم این هشدار را جدی گرفتند و اطاعت کردند، آیا در ارتباط با کوبانی آمریکا خط قرمز دیگری در مقابل داعش کشیده است؟ آیا داعش این خط قرمز را خواهد دید؟ درباره سایر مناطق اشغال شده توسط داعش وضعیت به چه ترتیبی خواهد بود؟ بویژه اینکه داعش در آن مناطق از آزادی عمل برخوردار است و گزینهها در برابر آن فراوان است.

 

*تحلیلگر مسائل خاورمیانه در شبکه المنار