«از قاجار به پهلوی»

به گزارش خبرنگار فرهنگ و هنر دفاع پرس، کتاب «از قاجار به پهلوی 1309 - 1298 بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» نوشته «محمدقلی مجد» است که توسط «سیدرضا مرزانی» و  «مصطفی امیری» ترجمه شده است. این کتاب در 14 فصل تاریخ اواخر سلسله قاجاریه تا اوایل رژیم پهلوی را به تفصیل بررسی کرده است. در این کتاب به حضور استعماری انگلیس بر ایران و نقش خائنانی چون «وثوق الدوله» در چپاول ثروت ملی ایران و تغییر دولت‌ها پرداخته است.

کتاب «از قاجار به پهلوی» موضوعات زیر را مورد بررسی قرار داده است:

«خاورمیانه پس از جنگ جهانی اول»، «توافقنامه انگلستان ـ ایران»، «کناره گیری و فرار وثوق الدوله»، «اوضاع ایران پیش از کودتا»، «اوضاع و احوال آذربایجان و کشته شدن خیابانی»، «کودتا و آغاز دیکتاتوری نظامی»، «دولتهای پی درپی و تحکیم پایه های دیکتاتوری»، «جنبش جمهوری» و قتل ایمبری»، «جنبش جمهوری»، «آزادسازی»، «ماجرای نیابت سلطنت»، «سرنگونی سلسله قاجار و...»، «سلطنتی متزلزل: فساد، یاغی گری»، «دیکتاتوری سرکوبگر، 1928 - 1926»، «آغاز جنگ علیه روحانیون شیعه»، «آغاز جنگ علیه عشایر»، «حکومت وحشت در سراسر کشور» و سخن آخر: «آغاز به کار مجلس هشتم»

در مقدمه کتاب آمده است:

«این کتاب ترجمه ای است از پژوهش دیگری از آقای دکتر محمدقلی مجد، محقق ایرانی مقیم آمریکا که با عنوان «From Qajar to Pahlavi: Iran, 1919 - 1930» در آن کشور چاپ و منتشر شده است. در این تحقیق حدود چهار هزار روز از تاریخ ایران (1309 - 1298) به تصویر کشیده شده است. مجد، برای این بررسی روزشمارگونه، از 633 سند منتشر نشده بهره برده که در قالب گزارش، تلگرام، ابلاغیه، دستورالعمل، نامه و یادداشت در آرشیو وزارت امور خارجه آمریکا نگهداری می شود.

نکته حائز اهمیت آن است که دکتر مجد اولین کسی است که به شکل گسترده از اسناد علنی شده آمریکا برای بررسی تاریخ ایران در طول سال های 1941 - 1921 استفاده کرده است. اسناد این دوره وزارت خارجه آمریکا، از حدود سی سال پیش در اختیار محققین قرار گرفت. روشن است که تعدادی از پژوهشگران از وجود این اسناد مطلع بودند. برای نمونه ارجاعاتی بسیار محدود به این اسناد در کتاب خانم استفانی کرونین درباره ارتش ایران در سال های 1926 - 1910 یا در کتاب آقای سیروس غنی درباره صعود رضا پهلوی دیده می شود.

ولی تعجب آور است که این محققان از این اسناد استفاده نکرده و کار خود را محدود به اسناد وزارت خارجه بریتانیا نمودند. به راستی چرا آنها بر اسناد آمریکایی چشم پوشیدند؟ طرفه آنکه اسناد وزارت جنگ انگلیس درباره ایران در طی سالهای 1931 - 1914 هنوز در حالت طبقه بندی قرار دارد و اعلام شده که تا سال 2053، علنی نخواهند شد. پرسش بعدی این است که انگلیس چه چیزی را می خواهد پنهان کند؟ در حالیکه تمامی آثاری که تاکنون درباره تاریخ ایران در دهه های اول قرن بیستم نوشته شده، مبتنی بر اسناد بریتانیا تألیف و تدوین شده است.»

قسمتی از متن کتاب:

علی رغم حمایت های بی دریغ انگلستان از دولت وثوق الدوله، تلاش برای سرنگون کردن کابینه وثوق ادامه داشت. فرانسیس وایت، کاردار سفارت آمریکا در 14 ژانویه 1919 در تلگرام خود چنین می نویسد:

در هفته گذشته تلاش هایی برای سرنگون کردن کابینه صورت گرفت... حمایت انگلستان از وثوق الدوله این تلاش ها را ناکام گذاشت و اکنون کابینه وی از هر زمان دیگری مستحکم تر است.

در تلگرام 16 ژانویه آمده است:

شاه اطمینان خود را نسبت به کابینه وثوق الدوله ابراز کرد. در حال حاضر کابینه وی بیش از هر زمان دیگری مستحکم به نظر می رسد. کابینه تصمیم گرفته است اجازه دهد دمکرات های تبعیدی، از قزوین بازگردند.

وایت در 25 ژانویه گزارش می دهد:

اوضاع در ایران بدون تغییر و آرام است. روابط شاه با کابینه کاملاً دوستانه و جایگاه کابینه بسیار مستحکم به نظر می رسد. تفصیل ماجرا در گزارشی در همان تاریخ چنین آمده است:

به نظر می رسد شاه و وثوق الدوله به اختلافات خود پایان داده و کابینه قدرتمند تر از هر زمان دیگری است... چند روز پیش شاه عموی خود، نصرت السلطنه را نزد وزیرمختار انگلستان فرستاد تا به او بگوید که شاه دستورهای اکید داده است تمام توطئه ها علیه کابینه فوراً پایان یابد. نصرت السلطنه همچنین اضافه کرد، از آنجا که به حمایت انگلستان از کابینه وثوق واقف بوده، شخصاً هیچ گاه [خود] در اندیشه توطئه علیه این کابینه نبوده است. اکنون تمام این قضایا خاتمه یافته تلقی می گردد.

اما روابط انگلیس و احمد شاه همچنان سرد باقی ماند. وایت در 28 مارس 1919 می نویسد: بر اساس اخبار محرمانه ای که به من رسیده است، شاه با جدیت در پی آن است که برای استراحت به اروپا سفر کند. دولت انگلستان زمان فعلی را برای سفر شاه مناسب نمی داند و در فراهم آوردن تسهیلات سفر شاه تعلل می ورزد... اخیراً توطئه ها علیه رئیس الوزرا بسیار کمتر شده است و اگر شاه به اروپا برود. او نیز با اطمینان خاطر به سفر خواهد رفت.

در تلگراف 12 آوریل 1919 وایت چنین می نویسد: «دولت انگلستان قول داد تسهیلات سفر شاه را فراهم کند به شرطی که شاه نیز تضمین کند در اروپا هیچ کاری برخلاف منافع انگلستان نکند. اما شاه سفر خود را به علت گرمی هوا تا فرا رسیدن پاییز به تعویق انداخته است. در نتیجه وثوق الدوله نیز به مسافرت نخواهد رفت.»

«از قاجار به پهلوی 1309 - 1298 بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» در 700 صفحه به قلم «محمدقلی مجد» تایف و توسط «سیدرضا مرزانی» و «مصطفی امیری» ترجمه شده است. این کتاب را «موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی» در 2 هزار و 500 نسخه منتشر شده است.

انتهای پیام/ 161