گروه اجتماعی دفاع‌پرس- رحیم محمدی؛ کشف پیکرهای تعداد بسیاری از شهدای گمنام در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی، محققان کشورمان را بر آن داشت تا برای تشخیص هویت این شهیدان و نیز پایان دادن به چشم‌انتظاری خانواده‌های شهدای گمنام، از دانش و تکنولوژی تشخیص هویت بر اساس ژنتیک استفاده کنند؛ دانشی که که تاکنون باعث شده تعداد بسیاری از شهدای گمنام دفاع مقدس شناسایی شوند و سال‌ها چشم‌انتظاری خانواده‌های آن‌ها پایان یابد.
بر همین اساس، خبرنگار دفاع‌پرس گفت‌وگویی را با دکتر «محمود تولایی» رئیس مرکز ژنتیک انسانی نور وابسته به دانشگاه بقیةالله (عج) انجام داده است که ماحصل آن در دو بخش تقدیم مخاطبان می‌شود.
دفاع‌پرس: در ابتدا مختصراً توضیحی درباره مرکز ژنتیک نور بفرمایید.
در پایان دفاع مقدس هشت ساله، حدود ۵۰- ۴۵ هزار نفر مفقود داشتیم، یکی از اقدامات بسیار مؤثر در کاهش آلام خانواده‌های عزیزداده در جنگ، رساندن خبر از وضعیت عزیزشان است؛ به قول مقام معظم رهبری، «خانواده‌ای که مفقود داشته باشه، هر شب براش مثل شب عملیاته»؛ لذا با پایان یافتن جنگ تحمیلی، گروهی از دلاورمردان عرصه دفاع که در پی یافتن آثار و بقایای هم‌رزم‌های شهید برجای مانده در صحنه‌های نبرد در مناطق عملیاتی بودند، دوباره به جبهه‌ها بازگشتند و موضوع تفحص شهدای گمنام، مفقود و جاویدالاثر از همان روز‌های ابتدایی پایان جنگ سامان یافت. با همت و تلاش خستگی‌ناپذیر اعضای تفحص، این کار استمرار یافت و تاکنون تقریباً بقایای حدود ۴۰ هزار نفر از این شهدا در تفحص‌های گوناگون پیدا شد که تعداد قابل توجهی از آن‌ها دارای مشخصه‌های قابل شناسایی از جمله کارت و پلاک بودند و تعداد زیادی هم به دلیل شهادت در معبر‌ها و یا سنگر‌های جمعی، بصورت مخلوط و یا غیر قابل شناسایی به دست آمدند و اکنون از مجموع ۱۰ تا ۱۱ هزار شهید گمنام یا جاویدالاثر بر جای مانده از دوران دفاع مقدس، بنا به اظهار فرمانده کمیته جستجوی مفقودین ستاد کل نیرو‌های مسلح پیش‌بینی می‌شود حدود سه الی چهار هزار شهید گمنام در مناطق برون‌مرزی به دست بیایند؛ بنابراین، فعالیت مرکز «ژنتیک نور» به نوعی تکمیل‌کننده کار سخت و پرخطر جستجوگران است.
دفاع‌پرس: چرا معتقدید فعالیت‌های این مرکز تکمیل کار جستجوگران پیکرهای شهداست؟
چون وقتی این عزیزان که اکنون در مناطق آلوده به مین و مناطق صعب‌العبور و حتی مناطقی مثل جزیره بوارین که منطقه‌ای باتلاقی و آبگیر است، هم‌رزمان خود را پیدا می‌کنند، پیکر شهدا با گذشت زمان فاقد بافت عضلانی بوده و آنچه به دست می‌آید به شکل بقایای استخوانی است؛ به همین خاطر تنها راه شناسایی این‌گونه پیکر‌ها، شناسایی از طریق اطلاعات ژنتیکی آن‌ها است.
البته در بسیاری از رخداد‌ها و حوادث، اعم از حادثه انفجار، آتش‌سوزی یا سقوط هواپیما که ممکن است فاقد شواهد ظاهری بوده و اجزای بدن متلاشی شده باشد نیز تنها راه شناسایی قربانیان این‌گونه حوادث، استفاده از اطلاعات ژنتیکی است.
شناسایی ژنتیکی بر این اصل استوار است که در دوران جنینی، هر فرزندی، نیمی از اطلاعات ژنتیکی خود را از پدر و نیم دیگر را از مادر دریافت می‌کند در چنین شرایطی تصویر منحصر به فردی می‌شود که نه مشابه پدر و نه مشابه مادر است، بلکه طرح‌واره تلفیقی از پدر و مادر است.
دفاع‌پرس: دقت این روش تا چه حد است؟
برای مطالعه جایگاه‌های ژنتیکی، اگر فقط ۱۰ جایگاه ژنتیکی در جامعه‌ای مورد مطالعه قرار گیرد، احتمال پیدایش دو فرد مشابه هم چیزی حدود یک ضرب در ۱۰ به توان منهای ۱۹ است؛ به عبارت دیگر احتمال خطا بسیار کمتر از یک بر روی ۵۰۰ میلیون خواهد بود؛ بنابراین، تنها راه شناسایی و تشخیص دقیق برای بقایای باقیمانده از یک حادثه، بهره‌گیری از دانش ژنتیک است. این روش در کشورمان به همت مرکز ژنتیک نور ایجاد و بکارگیری شد و توسعه یافت و در زمینه‌های مختلف در حال ارائه خدمت به خانواده‌های شهدای مفقود و گمنام در کشور است.
دفاع‌پرس: روند خدمات‌دهی به چه شکل است؟
بقایایی که در تفحص به دست می‌آید، ابتدا در بخش آنتروپولوژی به وسیله متخصصان آناتومی و پیکر شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد و از اجزاء به دست آمده نمونه‌گیری می‌شود. این نمونه‌ها تحت شرایط خاص آماده‌سازی می‌شود تا طی فرآیند آزمایشگاهی، ماده ژنتیکی هر فرد از اجزای سلولی خالص‌سازی شود.
وقتی ماده اصلی ژنوم به دست می‌آید، تازه آغاز مطالعات آزمایشگاهی ژنتیکی شروع می‌شود تا پس از آزمایش‌هایی، طرح‌واره یا پروفایل اختصاصی برای هر نمونه از بقایایی که در اختیار داریم، تعیین شود. این اطلاعات در یک بانک داده بزرگ شامل پروفایل ژنتیکی مربوط به بقایای مفقودین ذخیره می‌شود.
از خانواده‌هایی هم که مفقودین در جنگ تحمیلی داشته باشند، نمونه خون، بافت مخاطی یا بزاق دریافت می‌کنیم؛ بدین‌صورت که اگر پدر و مادر در قید حیات باشند از هر دو آن‌ها و چنانچه پدر و مادر در قید حیات نباشند، اگر آن شهید ازدواج کرده و فرزندی داشته باشد، نمونه خون همسر و فرزند را دریافت می‌کنیم، در این حالت، نمونه‌های بخش مادری را از نمونه فرزند جدا می‌کنیم که بخش باقیمانده متعلق به شهید یا پدر فرزند خواهد بود؛ البته در غیر موارد فوق نیز ممکن است از برادران و خواهران شهید نیز نمونه‌گیری به عمل آید.
بدین ترتیب، اطلاعات ژنتیکی خانواده‌های منتسب هم در پایگاه داده بزرگ دیگری وارد می‌شود و بعد از آن، سیستم نرم‌افزاری بین پروفایل‌های ژنتیکی بقایای استخوانی با پروفایل ژنتیکی خانواده‌ها جستجو می‌کند و در صورتی که موارد منطبقی را پیدا کند به عنوان سرنخ‌های شناسایی تلقی می‌شود.
تمامی اطلاعات به دست آمده در شرایط تفحص و منطقه عملیاتی و همچنین تمام اطلاعات مندرج در اظهارنامه خانواده‌ها هم مورد استفاده بررسی قرار می‌گیرد. بدین صورت که تاریخ آخرین اعزام و محل تقریبی شهادت با محل کشف پیکر‌ها و عملیات‌های مرتبط، تطبیق داده می‌شود؛ زیرا تمام این اطلاعات باید همدیگر را تکمیل کنند تا منجر به تأیید نهایی شود.
مواردی هم که به شناسایی منتهی می‌شود، طی نامه‌ای به معراج شهدا اعلام می‌شود؛ لذا چنانچه پیکر شهید شناسایی شده و قبلا در جایی دفن شده باشد، به خانواده محل دفن شهید را اعلام می‌کنند و اگر هم هنوز تدفین پیکر صورت نگرفته باشد، پیکر با نام به خانواده تحویل داده می‌شود.
بدین ترتیب تمام شهدایی که از سال ۸۱ تاکنون در تفحص به دست آمده و فاقد مشخصه‌های شناسایی بوده و در هر گوشه‌ای از کشور به صورت گمنام دفن شده‌اند، قبل از دفن نمونه‌گیری‌های لازم برای آزمایشات ژنتیکی از آن‌ها به عمل آمده است؛ لذا این امید وجود دارد به مرور که این بانک اطلاعاتی تکمیل می‌شود، شهدایی که طی این مدت به صورت گمنام دفن شدند، مورد شناسایی قرار گیرند.
دفاع‌پرس: هم‌اکنون چه تعداد نمونه در اختیار مرکز قرار گرفته است؟
تقریبا سه هزار نمونه از شهدای گمنام در اختیار داریم که تعداد بسیاری از این‌ها پروفایل شده‌اند؛ این در حالی است که برابر آمار‌های بنیاد شهید، بیش از ۶۰ درصد والدین شهدا یکی یا هر دو آن‌ها از دنیا رفته‌اند و متأسفانه به دلیل اقتضای شرایط سنی آن‌ها این آمار رو به افزایش خواهد بود و اگر همت اساسی و تسریع در جمع‌آوری نمونه‌های خانواده‌های شهدا صورت گیرد، این امید وجود دارد که چشم‌انتظاری پدران و مادران شهدا پایان یابد؛ بنابراین معضل اساسی که با آن مواجه هستیم، این است که به طور متوسط ۵۰ درصد کل خانواده‌های شهدای گمنام و جاویدالاثر تاکنون نمونه‌گیری نشده‌اند که برای انجام نمونه‌گیری از آن‌ها نیاز به همت و کار جهادی است تا بتوانیم بانک اطلاعات نمونه‌های ژنتیکی خانواده شهدا را تکمیل کنیم.
هم‌اکنون این کار توسط اداره ایثارگران سپاه در سراسر کشور دنبال می‌شود و بهداری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم در این زمینه همکاری‌هایی دارد، اما متأسفانه در برخی از استان‌ها فقط نمونه‌های ۱۰ تا ۱۵ درصد خانواده شهدا را داریم و در برخی از استان‌ها هم بالای ۹۰ درصد خانواده‌های شهدا نمونه‌گیری شده‌اند؛ به عنوان مثال در تهران فقط حدود ۳۰ درصد نمونه‌های این خانواده‌ها را در اختیار داریم در صورتی که هرچه بانک اطلاعاتی مرکز کامل‌تر باشد، احتمال شناسایی شهدا بیشتر خواهد شد.
ادامه دارد...
انتهای پیام/ 231
