به گزارش گروه دفاعی امنیتی دفاع‌پرس، سردار سرتیپ غلامرضا جلالی در گردهمایی مدیران ارشد بنیاد تعاون و ردهای تابعه وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح با موضوع افزایش آستانه پایداری ملی و کاهش سطوح آسیب پذیری ها، حفاظت زیر ساخت‌ها، اماکن و مردم در زمان بحران و چگونگی آن، هوشمند سازی اماکن و اینترنت اشیا با اشاره به فعالیت‌های پدافند غیر عامل در حوزه‌های مختلف مقابله با تهدیدات، اظهار داشت؛ بیشترین مطالبه گری را در بحث پدافند غیرعامل، مقام معظم رهبری دارند، ایشان بودند که ضرورت تشکیل ساختاری با عنوان پدافند غیرعامل را در کشور گوشزد نموده و پس از تأسیس سازمان پدافند غیرعامل، موضوعات مرتبط با این را دنبال و پیگیری می‌کنند و دستورات لازم را مرتب و مکرر می‌دهند. بنابراین به تعبیری ما تلاش می‌کنیم بخشی از انتظارات فرماندهی کل قوا را در موضوع پدافند غیرعامل پیاده سازی کنیم، به این خاطر عنوان می‌شود بخشی از انتظارات ایشان، چون وقتی ما به بیانات معظم له توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که نگاه ایشان به موضوع پدافند غیرعامل چگونه است و چه انتظاراتی دارند، با توجه به نظرات و بیانات فرماندهی معظم کل قوا در مورد پدافند غیرعامل متوجه می‌شویم که همه تلاش‌ها هم اگر متمرکز این موضوع شود، شاید بتوانیم بخشی از کار را انجام دهیم، البته سازمان پدافند غیرعامل تمام عزم و همّت محکم خود را برای تحقق هر چه بیشتر و بهتر معظم له در خدمت می‌گیرد تا انتظارات ایشان محقق شود.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل با بیان این که رهبری در بیانات گوهربارشان می‌فرمایند؛ «پدافند غیرعامل مثل مصونیت سازی بدن انسان است. از درون ما را مصون می‌کند. معنایش این است که ولو دشمن تهاجمی هم بکند و زحمتی هم بکشد و ضرب و زوری هم بزند، اثری نخواهد کرد»، اظهار کرد؛ مفهوم بیانات ایشان این است که مصون سازی را بی اثر سازی اثر تهدید بر کشور تعریف می‌کنند. بعبارتی سازمان پدافند غیر عامل باید کارهایی ارا انجام دهد که تهدیدات متصور که در موضوعات مختلف اتفاق می‌افتاد هیچ اثری برما نگذارد. رهبری معظم می‌فرمایند؛ «پدافند غیرعامل نتیجه اش این است. ببینید چقدر مهم است که ما این حالت را در کل پیکره کشور و جامعه در دستگاه‌های مختلف بوجود بیاوریم. کاری کنیم که همت ما فقط مصروف به این نباشد که دشمن را منصرف کنیم یا برای مقابله خودمان را آماده بکنیم. نه، کاری کنیم که ما مصونیت در خودمان بوجود بیاوریم. این با پدافند غیرعامل تحقق پیدا می‌کند. بنابراین این مسئله، مسئله بسیار مهمی است که بایستی راه بیفتد».
سردار جلالی در ادامه با تعریف پیکره کشور، اظهار داشت؛ کل پیکره کشور یعنی، زیرساخت‌ها و رو ساخت‌ها، جامعه به معنی مردم و جمعیت و دستگاه‌ها یعنی نظام اجرایی کشور و نظام حکومتی و حکمرانی در واقع تعریف پدافند غیرعامل از منظر مقام معظم رهبری هستند، این تعریف پدافند غیرعامل را در مثلثی قرار می‌دهد که سه ضلع آن کل پیکره کشور را ایجاد می‌کند و در واقع این سه مؤلفه شاکله حکومت را تشکل می‌دهند، در واقع شأن نزول حکومت‌ها نیز ارائه خدمات به مردم، اداره، پشتیبانی و تأمین نیازمندی‌های آنان است، به تعبیری پدافند غیرعامل از سه مؤلفه حفاظت می‌کند؛
۱) حفاظت از مردم
۲) حفاظت از زیر ساخت‌های کشور
۳) حفاظت از نظام مدیریتی و مدل حکمرانی کشور
تعریف پدافند غیرعامل در ایران و دیگر کشورهای جهان
جلالی در ادامه عنوان کرد؛ موضوع پدافند غیرعامل در ادبیات کشورهای مختلف متفاوت است، لذا جمع همه کلمات با هم شاید میسر نباشد، به عنوان مثال برخی کشورها میگویند؛ Civil defense= دفاع غیر نظامی، Passive Defense = یا دفاع غیر عامل ، Protection = حفاظت، Resiliency = تاب آوری، risk management= مدیریت ریسک و fortification=مستحکم سازی را بیان می‌کنند، ما جمعی از این مفاهیم را در کنار هم قرار داده ایم و در تعاریفی که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه شده و به تصویب مقام معظم رهبری رسیده و ابلاغ شده است، از این معانی بهره جسته ایم، لذا اقدامات سازمان پدافند غیرعامل مجموعی از این تعاریفی که اشاره شد می‌باشد.
اگر ما کلمه حفاظت = Protection را مبنا قرار دهیم، می‌توانیم آن را با کلمه صیانت مترادف بگیریم و این مفهوم را دنبال کنیم و در حوزه‌های ساختمانی، مهندسی و صنعتی مورد استفاده قرار دهیم، ولی در حوزه‌های مردمی مثل: دفاع غیر نظامی و حفاظت و اداره جمعیت و معقولاتی از این دست را در بخش‌های دیگری که اشاره شد دنبال می‌کنیم.
در اهدافی که برای پدافند غیر عامل بر اساس تعریفات پیش بینی شده است می‌توان به این موارد اشاره کرد؛ مصونیت کل زیرساخت‌ها، حفاظت از جمعیت و مردم کشور دربرابر همه تهدیدات، تضمین تداوم کارکرد همه زیرساخت‌های مهم، اساسی و ضروری مثل آب، برق، گاز و … و در آخر موضوعی که در تعریف پدافند غیرعامل باید به آن اشاره کرد و بسیار مهم است؛ تاب آور بودن زیرساخت‌ها در برابر تهدیدات است.
سردار جلالی تشریح کرد: پدافند غیرعامل یک رابطه مستقیم با تهدیدات دارد، یعنی باید اثر تهدید را خنثی کند، اساساً تهدیدات دو دسته هستند؛
۱) تهدیدات طبیعی (سیل، زلزله و طوفان و…) که منشأ طبیعی دارند.
۲) تهدیدات غیر طبیعی (جنگ‌ها، حوادث صنعتی و …) که به آن انسان ساخت میگویند و منشأ انسانی دارد.
در حوزه تهدیدات طبیعی به این خاطر که منشأ آن‌ها طبیعت است برخی از موضوعات در آن وجود ندارد و ویژگی‌های مختص به خود را دارد، به عنوان مثال چون منشأ آن‌ها طبیعی است، انسان در ایجاد آن نقشی ندارد، بنابراین انگیزه، اراده و دشمنی در تهدیدات طبیعی وجود ندارد، نکته دوم این است که تهدیدات طبیعی ماهیت ثابتی دارند یعنی زلزله ۱۰۰ سال پیش و زلزله که فرضاً امروز رخ داده است، هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و چون متغیرهای ثابتی دارد علوم بشری می‌تواند بر آن متمرکز شود و با الزامات و آزمون و خطا و تولید استاندارد بر آن مسلط گردد و یا آن را کنترل نماید. به تعبیری امروز دانش بشر بر متوسط تهدیدات طبیعی قالب است.
در تهدیدات انسان ساخت، دشمنی، اراده و انگیزه وجود دارد
رئیس سازمان پدافند غیرعامل، ادامه داد: در تهدیدات غیر طبیعی مشخصات عکسی را نسبت به تهدیدات طبیعی یافت می‌کنیم، و ریشه این تهدیدات انسان است، در تهدیدات انسان ساخت، دشمنی، اراده و انگیزه وجود دارد، وقتی در تهدیدات منشأ انسانی حضور دارد، چگونگی عمل ایجاد می‌شود و یعنی استراتژی، مفاهیم مبنایی وجود دارد که این یعنی ین، وقتی در تهدیدات از وجود منشأ انسانی صحبت می‌کنیم، به معنای این است که باید مفاهیم کی، کجا، و چگونه را مد نظر قرار دهیم این ها مؤلفه‌های انسانی تهدیدات انسان ساخت هستند، نکته دوم؛ ماهیت تهدیدات غیرطبیعی است، معمولاً تهدیدات غیر طبیعی فناوری‌ها و تکنولوژی‌ها هستند، تکنولوژی‌ها تغییر می‌کنند و در حوزه خدمات و صنعت از آن‌ها استفاده می‌شود و در کنار وجود خدمات، نعمات، سرویس‌ها و فرصت‌ها تهدیدات را هم ایجاد می‌کنند، در واقع سلاح‌ها و تجهیزات نیز در این زمینه با استفاده از این فرصت‌ها و قابلیت‌ها تولید می‌شوند.
جلالی یاد آور شد: به همین خاطر است که اگر ۱۰-۱۵ سال پیش کسی عنوان می‌کرد که تهدید سایبری وجود دارد هیچ کس حرف او را بارور نمی‌کرد چرا که آن دوران چیزی به نام تهدیدات سایبری وجود نداشت، ولی اگر همین سوال را امروز بپرسیم میگویند که تهدیدات سایبری تهدید شماره یک ما است. بنابراین تهدیدات انسان ساخت دانش پایه هستند، بعبارتی متغیر، پویا و سیال نیز می‌باشند، که اگر ما بخواهیم روی آن‌ها تمرکز کنیم، و راه حل برای آن پیدا کنیم یک رویکرد (dynamic = پویا) باید باشد، به‌شکلی که ما تهدیدات جدید، قدیم و فعال را بشناسیم ولی چون موضوع تهدیدات در این حوزه‌ها دانش پایه و تکنولوژیک است، شناخت باید با یک رویکرد فنی و تخصصی انجام شود و ممکن است خیلی از افراد تهدیدات را بخاطر پیچیدگی و پنهان بودن نتوانند تشخیص دهند. به عنوان مثال فناوری مثل شبکه‌های اجتماعی وجود دارد، که بخش زیادی از تهدیدات و فرصت‌ها در آن وجود دارد که برای شناسایی تهدیدات آن باید با رویکردهای تخصصی و توسط متخصصان شناسایی و ارزیابی شود.
فرمانده قرارگاه پدافند سایبری در ادامه خاطر نشان کرد: فضای سایبر در حال تحول و ترکیب با همه موضوعات است و فضاها و تهدیداتی را بوجود می‌آورد که نسبت به تهدیدات گذشته کاملاً متفاوت است. بنابراین مقابله با تهدیدات غیر طبیعی و تهدیدات انسان ساخت یک رویکر متغیر است، ما نمی‌توانیم یک رویکردی که از قبل برای یک تهدید انسان ساخت داشته ایم را برای همان تهدید در برهه کنونی داشته باشیم، چرا که اثر هر یک از تهدیدات با یکدیگر متفاوت است و همین اثر متفاوت نیز طی گذشت زمان تغییر می‌کند، لذا استحکامات دفاعی ما بایستی با پیشرفت و یا تغییر جنگ افزارها تغییر کند.
رهبر معظم انقلاب فرمودند؛ «در مقابل شیوه‌های پیچیده تهاجم دشمنان، پدافند غیرعامل نیز باید کاملاً هوشیار و جدی باشد و به صورت علمی، دقیق، به‌روز و همه‌جانبه عمل و با هرگونه نفوذ مقابله کند». به همین خاطر مبنا و منشأ تهدیدات علمی، دانشی، همه جانبه و پیچیده هستند و مرتب نیز به روز می‌شود. بنابراین نمی‌توانیم با رویکردهای ثابت و یک طرفه با تهدیدات مواجه شویم. لذا باید با رویکردهای تخصصی و ترکیب آن با دانش روز و اختصاصی همان موضوع، تهدیدات را ارزیابی و مقابله نمائیم، مثلاً وقتی تهدید مستقیم نظامی علیه ساختمان‌ها وجود دارد در واقع ترکیب دانش دفاعی و دانش فنی مهندسی که ما به آن پدافند کالبدی می‌گوئیم، باید اتخاذ شود.
رویکرد ۸ گانه تخصصی سازمان پدافند غیر عامل
سردار جلالی گفت: در سازمان پدافند غیرعامل، با ارزیابی تهدیدات توانستیم، ۸ قرارگاه را برای دفاع در مقابل تهدیدات ایجاد کنیم؛ پدافند سایبری، کالبدی، زیستی، اقتصادی، مردم محور، پرتویی، شیمیایی و پدافند عمومی و آمادگی این ها رویکرد ۸ گانه تخصصی سازمان پدافند غیر عامل هستند. در دانش جدید تهدیدات تک رشته‌ای منسوخ شده است و تک رشته‌ها عمدتاً می‌توانند در حوزه‌های پایه‌ای کار کرد داشته باشند. دارایی‌های ما نیز دچار یک تغییر ماهیت شده اند و ممکن است نتوانیم نسبت به گذشته از آن‌ها دفاع کنیم، در گذشته اگر می‌خواستیم داریی‌های خود را دسته بندی کنیم بر حسب اهمیت (حیاتی، حساس و مهم) و ماهیت (فیزیکی، سایبری، انسانی و …) ولی امروز دارایی‌های ما ۷ شاخص مهم و جدید پیدا کرده اند؛
- ماهیت
- اهمیت
- کارکرد
- سلولی بودن
- سیستمی بودن
- میزان تولید خطر
- هوشمندی
«هوشمندی اشیا و کنترل نظامات شهر»
وی در ادامه افزود: موضوعی که جدیداً مطرح است، هوشمندی و یا غیر هوشمندی است، که آیا سازه و ساختمان هوشمند است و یا غیر هوشمند،(( IoT) ، مخفف Internet of Things)) اینترنت اشیا یعنی جسم فیزیکی به اینترنت متصل شده و آن را هوشمند می‌کند، به عنوان مثال این قابلیت می‌تواند با هوشمندی اشیا تأسیسات یک ساختمان را مدیریت کرد، که چه زمانی روشن و چه زمانی خاموش و چه کارکردی داشته باشد.
* هوشمندی امروز به سه نسل ارتقا یافته است؛
- نسل اول؛ محصولات با کارکرد اتوماتیک (اتوپایلوت هواپیما)
- نسل دوم؛ محصولات با ترکیب الکترونیک و سایبری (پهپاد ها)
- نسل سوم؛ محصولات با ترکیب هوش مصنوعی (اتومبیل خودران)
وقتی هوشمندی وارد دارایی‌های ما می‌شود، مقوله ما مقوله پیچیده‌تری خواهد شد، از واحدهایی را که می‌توان به عنوان یک ابزار هوشمند نام برد؛ گوشی هوشمند، تلویزیون هوشمند، یخچال هوشمند، جاروبرقی هوشمند، ماشین لباسشویی هوشمند، تأسیسات هوشمند، خانه هوشمند، و در نهایت شهر هوشمند است. لذا در شهر هوشمند ما ابزارهای مختلفی از خانه، کارخانه و اتومبیل‌های هوشمند را شاهد هستیم و پلتفرمی که در لایه زیرین شهری با کارکردهای الکترونیکی و سایبری قرار دارد، تمام نظامات شهر را کنترل می‌کند و در اینگونه شهرها دیگر یک مهندس شهر ساز توانایی ندارد که شهر را کنترل و یا حتی بسازد و بایستی به دنبال کسب دانش‌های ترکیبی برود.
سردار جلالی اضافه کرد: برای مصون سازی زیر ساخت‌های این چنینی نمی‌توان با دانش تک رشته‌ای این اتفاق را رقم زد، باید با دانش‌های تخصصی پیشرفته و ترکیبی این کار را انجام دهیم، لذا بایستی برای اجرای پدافند غیرعامل در اینگونه موضوعات دانش‌های چند رشته‌ای را فرا بگیریم، که متأسفانه در داخل کشور این رشته‌ها را نداریم ولی دربرخی کشورهای اروپایی، امریکا، کانادا و استرالیا دانشگاه‌هایی وجود دارد به عنوان CIP به یعنی حفاظت از زیر ساخت‌های حیاتی که در مقاطع ارشد و دانشجو می‌پذیرد. رشته‌های دیگری نیز وجود دارند که در مقوله حفاظت و مصون سازی سایبری از زیر ساخت‌ها با رویکرد هوشمندی فعال هستند که اصطلاحاً به آن CCIP گفته می‌شود، لذا باید در حوزه تولید دانش، تحقیق و پژوهش در مصون سازی و پدافند غیر عامل توجه زیادی شود. به تعبیری می‌توان گفت که ما در موضوع پدافند غیر عامل در لبه جلویی دانش و تکنولوژی ایستاده ایم و بدلیل این که واردات تکنولوژی‌ها در داخل کشور از یک نظام و قانونی مدون برخوردار نیست و در واقع کسانی که دنبال بهره برداری از منافع مالی تکنولوژی‌ها هستند، آن‌ها را انتخاب و وارد می‌کنند، صرفاً واردات تکنولوژی‌ها به منظور مقاصد اقتصادی صورت می‌گیرد.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل، گفت: وقتی نظام پولی دیجیتال (cryptocurrency) که اکنون در حال ورود به کشور است، هنوز برای آن هیچ قانون و مقرراتی را نداریم، این موضوع باعث می‌شود که به کنترل و بهره بردای این فناوری‌ها فکر کنیم و در مقابل هیچ دانش و الزاماتی برای آن در نظر نگرفته باشیم. بنده هشدار می‌دهم وقتی ارز رمزها وارد چرخه مالی و پولی کشور شود، ریال مشکل دار خواهد شد و بانک مرکزی عملاً بی فایده می‌شود و اثرات جدی خود را بر کشور می‌گذارد، به تعبیری می‌تواند اقتصاد کشور را دچار اختلال کند، البته اگر ما جلوگیری نکنیم و مقررات و دانش مختص به این موضوع را در اختیار نداشته باشیم. این نشان می‌دهد که فناوری‌ها به صورت جهنده وارد کشور شده اند و برای مصون ماندن از پیامدهای منفی آن ناگریزیم که دانش این فناوری‌ها را کسب کنیم. با در نظر نگرفتن این موضوعات و غفلت از آنان دچار یک عقب ماندگی جدی در حوزه‌های دانشی در موضوع پدافند غیرعامل خواهیم شد.
یکی از راهکارهای این که ما دچار این به اصطلاح عقب ماندگی نشویم این است که؛ وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به عنوان پشتیبان موضوعات پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه صنایع نظامی و غیرنظامی می‌تواند در دانشگاه مالک اشتر و سایر مراکز آموزشی و دانشی خود تحقیق و پژوهش و تولید علم دانش در حوزه فنی و مهندسی و آن نقاطی که به آن در پدافند غیر عامل نیازمند هستیم، را انجام دهید و در این زمینه پویاتر شود، و به عبارتی می‌تواند همانند حضور جدی و اثرگذاری که در موضوعات گذشته داشته است را در این موضوع پدافند غیرعامل نیز داشته باشد و نقش جدی و اثرگذار خود را ایفا کند.
نیاز جدی تحقیق و پژوهش در حوزه‌های فنی و مهندسی در پدافند غیرعامل
جلالی اظهار داشت: وقتی ما در موضوعات مختلف پدافند غیرعامل به دانشگاه‌های کشور مراجعه می‌کنم و از دانشجویان و مدیران مراکز دانشگاهی و آموزشی سوال می‌کنیم که به عنوان مثال در حوزه شهر هوشمند استادی وجود دارد که مقررات و الزامات پدافند غیرعاملی این فناوری را بتواند تدوین کند، با واکنش مثبت مواجه نمی‌شویم، این نشان می‌دهد که باید برای ایجاد آن به دنبال دانش برویم و پیگیری و دنبال کنیم. لذا تحقیق و پژوهش در حوزه‌های فنی و مهندسی در پدافند غیرعامل یک نیاز جدی است. برخی از تهدیدات در لبه دانش قرار دارند، رویکرد سنتی در عملکرد پدافند غیرعامل دیگر کارساز نیست و بایستی رویکرد علمی و دانشی اتخاذ شود. همانطور که مقام معظم رهبری تاکید داشتند بایستی رویکردهای ما دانش محور، پژوهش محور و علمی باشد.
در حوزه ساختمان و تأسیسات و موضوعات زیربنایی کشور نیز ما مواجه با یک جریان متنوع شدن رشته‌ها هستیم، رشته‌های قدیمی ما اساساً کارکردهای محدودی دارند و فقط در حوزه پایه کارکرد دارد، و به تنهایی نمی‌تواند پاسخگوی تهدیدات امروز باشد، در پروژه‌هایی که عزیزان ما در بنیاد تعاون و ردهای تابعه وزارت دفاع انجام می‌دهند بایستی از نظر پدافند غیرعاملی نیز مورد توجه قرار بگیرد و مؤلفه‌های؛ هوشمندی، سیستمی بودن و قابلیت‌های دیگر نیز لحالظ شود، ما در این خصوص نیازمند مدل هستیم، لذا از وزارت دفاع می‌خواهیم بنا به دستور مقام معظم رهبری که فرمودند؛ «مسئولان بخش‌های مختلف کشور چه بخش‌های نظامی و چه بخش‌های غیرنظامی، باید با پدافند غیرعامل همکاری کامل و لازم انجام دهند» زمینه‌های همکاری را بیشتر و فعال‌تر نمائیم.
بنده از این فرصت استفاده کردم که یک شمای کلی از موضوع پدافند غیرعامل و الزامات و نیازمندی‌های که بایستی به آن توجه شود را ارائه کنم و طبیعتاً انتظار بر این است که ظرفیت‌های مهندسی که بنیاد تعاون وزارت دفاع کمک و همکاری کند و ابتدا به خود وزارت دفاع کمک کند چرا که بخش‌های زیادی از وزارت دفاع در موضوعات فنی و مهندسی و پدافند غیرعامل فعال هستند که نیازمند مصون سازی است و باید در ابتدا برای خود این الزامات را در حوزه پدافند غیرعامل فعال کنند و سپس دانش کسب شده را که ممکن است مازاد ظرفیتشان باشد را در حوزه‌های بیرونی استفاده کند.
وی گفت: اگر فکر کنیم با دانشی که دیروز ما کسب کرده ایم می‌توانیم در برابر تهدیدات امروز دفاع کنیم، درگیر یک فکر عقب بَرنده شده ایم چرا که سرعت تولید علم بسیار زیاد شده و این سرعت زیاد بسیاری از متخصصین قدیمی را عقب گذاشته است، همین است که امروز اقتصاددانان ما موضوع جنگ اقتصادی را نه می‌خوانند و نه تدریس می‌کنند و هنوز همان کتب ۱۵-۲۰ سال گذشته در مورد اقتصاد فرانسه را یاد گرفته اند را در دانشگاه‌ها تدریس می‌کنند، به نظر من این یک عقب ماندگی علمی است، و نه تنها در اقتصاد و بلکه ما در همه علوم و بخصوص در حوزه مهندسی باید این را سریعاً جبران کنیم، لذا پدافند غیرعامل برای حوزه‌های مهندسی یک فرصت محسوب می‌شود، چرا که موضوع طرح می‌کند، امکان ایجاد می‌کند و موجب می‌شود شما به موضوعات جدید بپردازید و تلاش کنید و بصورت Case Study مورد کاوی، مطالعه کنید و بتوانید راه حل‌ها برای مقابله با تهدیدات نوین را بدست آورد.
انتهای پیام/ 411
