خبرگزاری دفاع مقدس، سال اول جنگ تحمیلی در شرایطی خاتمه یافت که هنوز بخشهای زیادی از خاک کشورمان تحت اشغال ارتش بعثی بود. با آنکه در این سال مشکلات ناشی از آغاز و تداوم جنگ و نیز درگیری های سیاسی داخلی، حیات نظام جمهوری اسلامی را به مخاطره انداخته بود، مقاومت دلیرانه ی مردم و رزمندگان اسلام مانع از پیشروی بیشتر دشمن به عمق ایران گردید.
در این سال نیروهای عراقی علیرغم یورش برق آسا به ایران به علت حضور مردم در صحنه و حمایت به موقع آنان از رزمندگان اسلام، در ماه چهارم جنگ در سراسر جبهه های نبرد متوقف شدند و عملیات محدود نظامی به منظور ایذاء دشمن و سلب آرامش از قوای متجاوز بعثی در جبهه ها به اجرا درآمد.
در فروردین ماه 1360 طرحی از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران به شورای عالی دفاع رسید که در آن راهکارهایی جهت خروج آبادان از محاصره ارائه شده بود؛ ولی به علت تنگ نظری ابوالحسن بنی صدر رئیس جمهور و فرمانده وقت کل قوا به نتیجه نرسید. با عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا و اجرای عملیات فرمانده کل قوا خمینی روح خدا توسط رزمندگان مقتدر ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در منطقه ی عمومی دارخوین که نتیجه ی آن آزادسازی بخشی از مناطق اشغالی و فراهم آمدن زمینه های تحقق شکست حصر آبادان بود، تغییر استراتژی دفاعی کشور رقم خورد.
در نیمه ی شهریور ماه 1360 طرح عملیات ثامن الائمه پس از بحث و بررسی فراوان در شورای عالی دفاع و چکش کاری های دقیق در نیروهای مسلح، به یگانهای عمل کننده ابلاغ گردید.
رزمندگان اسلام، پس از کسب آمادگی لازم جهت عملیات، در ساعت یک بامداد روز پنجم مهرماه 1360 از سه محور به قوای متجاوز بعثی یورش بردند. آنان توانستند پس از چهل و دو ساعت نبرد سنگین با نیروهای عراقی شهر آبادان را از محاصره خارج نمایند.
عملیات ثامن الائمه اولین نبرد وسیع رزمندگان اسلام بود که در نخستین روزهای سال دوم جنگ تحمیلی به صورت مشترک به اجرا درآمد. نتایج عملیات بسیار درخشان بود. آزادسازی حدود صد و پنجاه کیلومتر مربع از میهن اسلامی، غنیمت گرفتن نود دستگاه از انواع امکانات زرهی و مکانیزه، کشته و زخمی شدن هزار و هفتصد تن از نیروهای دشمن و اسارت سه هزار نفر از قوای بعثی از جمله نتایج نظامی این عملیات وسیع و موفق رزمندگان اسلام به شمار می رود.
از جهت سیاسی نیز دو موفقیت به دست آمد. اولا، جمهوری اسلامی توانست به دنیا ثابت کند که توان نظامی برای اخراج اشغالگران از سرزمین های خود را دارد. ثانیا،ً در بعد داخلی نیز پس از پایان عملیات ثامن الائمه مردم ایران در روز جمعه دهم مهرماه 1360 با مشارکت بسیار بالایی در انتخابات دور سوم ریاست جمهوری شرکت کردند و حضرت آیت الله خامنه ای را که در آن زمان به علت انفجار ناشی از عملیات تروریستی منافقین به درجه ی جانبازی نائل شده بودند به ریاست جمهوری اسلامی ایران انتخاب نمودند.
در اواخر روز هفتم مهرماه 1360 هواپیمای حامل شهدا و مجروحین عملیات ثامن الائمه و فرماندهان ارشد نظامی در حوالی کهریزک دچار سانحه شد. در این حادثه سرلشگر ولی الله فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران، سید یوسف کلاهدوز قائم مقام فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سرهنگ سید موسی نامجو وزیر دفاع، سرهنگ جواد فکوری فرمانده نیروی هوایی و سید محمدعلی جهان آرا فرمانده سپاه خرمشهر به شهادت رسیدند.
پس از شهادت سید یوسف کلاهدوز قائم مقام فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، تغییراتی در شورای فرماندهی سپاه به وجود آمد. محسن رضایی میرقائد فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که خود در سی ام شهریور ماه 1360 به این سمت منصوب شده بود، علی شمخانی فرمانده سپاه استان خوزستان را به سمت قائم مقام فرماندهی کل سپاه و سید یحیی رحیم صفوی فرمانده ستاد عملیات جنوب را به سمت فرمانده عملیات سپاه، منصوب کرد.
با جایگزینی فرماندهان جدید، تغییر عمده ای در استراتژی دفاعی جمهوری اسلامی ایران ایجاد گردید. با حضور سرهنگ، علی صیاد شیرازی در رأس فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به علت تجربه ی حضور وی در فرماندهی عملیات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران، زمینه برای تقویت همکاری با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بیش از پیش فراهم شد.
در سال دوم جنگ تحمیلی فرماندهان ارشد جنگ مصمم شدند که اراضی اشغالی را از دشمن باز پس گیرند. به همین جهت طراحی و هدایت مشترک عملیات نظامی را مورد توجه قرار دادند.
در نشستهای فرماندهان ارشد نظامی و مسئولین سیاسی کشور مشخص شد که هیچ راه حلی برای خاتمه ی جنگ وجود ندارد؛ مگر اینکه رژیم صدام به دست رزمندگان اسلام یا با کودتا و یا با قیام مردم آن کشور از درون از هم بپاشد و ساقط گردد. فرض دوم آنکه با تداوم عملیات نظامی تلاش شود تا ماشین جنگی رژیم جنگ افروز بعثی منهدم شود و با تضعیف میل جنگجویی سردمداران رژیم بعثی حاکم بر بغداد، حقوق پایمال شده ی ملت ایران اعاده شود.
به همین منظور صیاد شیرازی فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، دافوس (دانشکده ی فرماندهی و ستاد) را تعطیل کرد و استادان آن را برای مشارکت در طراحی عملیات به جبهه های نبرد احضار نمود. یکی دیگر از اقدامات وی برگزاری جلسات هماهنگی با فرماندهان سپاه جهت دستیابی به طرحی مشترک برای عملیات نظامی آینده بود.
نتیجه ی اقدامات او طراحی دوازده عملیات نظامی در قالب سلسله عملیات کربلا بود. البته توالی در اجرا بر مبنای شمارگان در طرحهای یاد شده وجود نداشت؛ هرکدام که زودتر آماده بود به اجرا درمی آمد. برای مثال ابتدا در هشتم آذرماه 1360 طرح عملیاتی کربلای یک با نام طریق القدس، در بیستم آذرماه 1360 طرح عملیاتی کربلای هفت با نام مطلع الفجر، در دوازدهم دیماه 1360 طرح عملیاتی کربلای ده با نام محمد رسول الله(ص) و در دومین روز از فروردین سال 1361 طرح عملیاتی کربلای دو با نام فتح که بعدها به خاطر استخاره با قرآن و پاسخ روشنی که قلوب فرماندهان را مطمئن نمود، فتح المبین نام گرفت.
در این سال چهار عملیات وسیع به اجرا در آمد. همگی این نبردها به صورت مشترک اداره می شد که یکی پس از دیگری با موفقیت روبرو شدند. این نبردهای موفق و ماندگار عبارتند از:
ثامن الائمه که در ساعت یک بامداد پنجم مهرماه 1360 در منطقه ی عمومی شرق کارون انجام شد. در این عملیات حدود صد و پنجاه کیلومتر مربع از خاک کشورمان آزاد و شبه جزیره ی آبادان از محاصره ی 330 درجه خارج شد.
طریق القدس که در ساعت سی دقیقه ی بامداد هشتم آذرماه 1360 در منطقه ی عمومی غرب اهواز و تنگه ی چزابه انجام گرفت. در این عملیات هشتصد کیلومتر مربع از اراضی اشغالی آزاد شد و توپخانه ی دشمن نیز به تصرف رزمندگان اسلام درآمد. همچنین این عملیات باعث آزادسازی شهر بستان و تنگه ی چزابه از اشغال یک ساله ی بعثی ها شد.
فتح المبین که در ساعت سی دقیقه ی بامداد دوم فروردین ماه 1361 در منطقه ی عمومی شوش-دزفول به اجرا درآمد. در این عملیات حدود 2500 کیلومتر مربع از خاک میهن آزاد گردید، شهرهای اندیمشک، شوش و دزفول از برد توپخانه ی دشمن خارج شد، جاده ی استراتژیک اهواز-اندیمشک از تیررس نیروهای عراقی خارج و جاده ی اندیمشک دهلران از اشغال قوای متجاوز بعثی بیرون آمد.
ضمناً بار دیگر توپخانه ی صحرایی سپاه چهارم ارتش عراق بدون شلیک حتی یک گلوله به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و نود عراده توپ سالم به غنیمت گرفته شد. شهید محسن وزوایی فرمانده گردان حبیب بن مظاهر از تیپ 27 حضرت رسول (ص) قهرمان این محور عملیاتی و منطقه ی توپخانه ی سپاه چهارم ارتش عراق شد.
ألی بیت المقدس که در ساعت سی دقیقه ی بامداد دهم اردیبهشت ماه 1361 در مناطق غرب و جنوب غرب اهواز به اجرا درآمد. در این عملیات چهار مرحله ای، حدود شش هزار کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی آزاد گردید؛ مهمترین نتیجه ی این نبرد غرور آفرین آزادسازی خرمشهر مظلوم و مقاوم بود که پس از 575 روز اشغال، به دامان ایران اسلامی به عنوان هدیه ای بزرگ توسط خدای متعال به خاطر رشادت ها و مقاومت های خالصانه، وحدت ملت ایران و ولایت پذیری رزمندگان اسلام به کشورمان عطا گردید.
همانگونه که اشاره شد، از دهه ی دوم مهرماه 1360 همکاری میان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با حضور شهید صیاد شیرازی در فرماندهی نیروی زمینی ارتش بیش از پیش افزایش یافت. از آذرماه 1360 که عملیات طریق القدس آغاز شد، همدلی و وحدت در میان مردم، جهاد سازندگی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان دو بازوی مسلح مقتدر انقلاب اسلامی پررنگتر از سال گذشته شد که این روند کم و بیش تا پایان جنگ تحمیلی ادامه یافت. شهید صیاد شیرازی، این همکاری را ترکیب مقدس نام نهاده بود و بسیار هم به آن اعتقاد داشت.
با پیروزی عملیات ألی بیت المقدس، اکثر اراضی اشغالی کشورمان از وجود متجاوزین بعثی پاک شد و موجودیت رژیم صدام زیر سؤال رفت. موجی از نگرانی در میان حامیان صدام ظاهر شد؛ به گونه ای که آمریکا برای توجیه کمکهای آشکار و پنهان خود به صدام رژیم بعثی عراق را از لیست کشورهای حامی تروریسم خارج نمود.
عربستان سعودی و کویت نیز به نحوی نگرانی خود را نسبت به پیروزی ایران در خرمشهر ابراز کردند. رادیو قطر نیز در چهاردهم خردادماه 1361 پیروزی جمهوری اسلامی ایران را در نبرد خرمشهر خطری بزرگ برای کشورهای حاشیه ی خلیج فارس اعلام نمود. رژیم صهیونیستی نیز برای نجات صدام حمله ی گسترده و وحشیانه ای را به جنوب لبنان انجام داد. این اقدام رژیم اشغالگر قدس، باعث تأخیر بیش از یک ماهه ی سازماندهی و اجرای عملیات علیه نیروهای ارتش عراق گردید که نتایج ناگوار این تأخیر خود را در عملیات رمضان، نشان داد.
پس از پایان عملیات ألی بیت المقدس، دو جلسه، یکی در تاریخ ششم خردادماه 1361 و دیگری در تاریخ پانزدهم خردادماه 1361 با حضور حضرت امام خمینی (ره) فرمانده کل قوا، فرماندهان ارشد نظامی و مسئولین سیاسی کشور جهت تعیین تکلیف مسإله ی جنگ تشکیل شد.
در جلسه ی دوم، حضرت امام خمینی (ره) با نظرات کارشناسان نظامی و سیاسی کشور مبنی بر ادامه ی نبرد با متجاوز و تنبیه نیروهای عراقی موافقت نمودند. پس از حمله ی رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان و جمله ی استراتژیک حضرت امام (ره) مبنی بر راه قدس از کربلا می گذرد، باعث شد که توجه مسئولین نظامی و سیاسی جمهوری اسلامی به ادامه ی عملیات در خاک عراق جلب شود.
حضرت امام خمینی (ره) در ابتدا موافق ورود به خاک عراق نبودند و استدلال می کردند که اگر ما وارد خاک دشمن بشویم، حس ناسیونالیستی آنان تحریک می شود، افزایش نیرو می دهند و کمکهای دنیا نیز به صدام بیشتر می شود. در نتیجه زحمت برای ما درست می شود. از سوی دیگر فرماندهان نظامی با اعلام وجود نداشتن خطوط پدافندی مناسب در مناطق مرزی و نیز نزدیک بودن مرز ما از آبادان به بصره امکان تجهیز و تجاوز مجدد رژیم صدام را گوشزد نمودند. ایشان نیز با در نظر گرفتن شرایط کشور و آمادگی افکار عمومی، استراتژی جدید کشور مبنی بر تنبیه متجاوز حتی در داخل خاک خودش را تأیید نمودند. فرماندهان نظامی نیز به دنبال آماده سازی امکانات و منطقه ی نبرد آینده که می بایست عملیات وسیعی در آن انجام دهند رفتند.
سرانجام در ساعت بیست و یک و سی دقیقه ی بیست و دوم تیرماه 1361 عملیات رمضان، آغاز شد. این عملیات در منطقه ی عمومی شرق بصره انجام گرفت. این نبرد وسیع از سلسله عملیات کربلا که در طرح اولیه با نام کربلای چهار مشخص گردیده بود، به علت همزمانی با لیالی قدر در ماه مبارک رمضان، عملیات رمضان نام گرفت؛ اما به علت شناخت دشمن از زمین منطقه و نیروهای خودی با آنکه تلاشهای فراوانی برای رسیدن به اهداف صورت گرفت ولی پس از پانزده روز عملیات مداوم و طی پنج مرحله نبرد خونین، به اهداف نهایی خود نرسید و بدین ترتیب، اولین عملیات گسترده ی برون مرزی جمهوری اسلامی ایران با عدم الفتح مواجه گردید.
همزمان با آغاز عملیات رمضان در خاک عراق، شورای امنیت سازمان ملل متحد با مشاهده ی قدرت گرفتن جمهوری اسلامی در منطقه و نیز با در نظر گرفتن این احتمال که ایران جهت تنبیه صدام به عملیات وسیعی در داخل خاک عراق دست خواهد زد، بلافاصله با تأیید خبر آغاز عملیات از سوی ایران، قطعنامه ی 514 را صادر نمود.
در این قطعنامه به عقب نشینی فوری نیروها به مرزهای بین المللی و برقراری آتش بس پرداخته شده بود. نکته ی جالب آنکه شورای امنیت سازمان ملل متحد پس از صدور قطعنامه ی 479 در ششم مهرماه 1359 در شرایطی که بسیاری از شهرهای کشورمان تحت محاصره ی رژیم صدام بودند، تا بیست و دوم تیرماه 1361 همزمان با آغاز عملیات وسیع رمضان در جبهه ی جنوب و منطقه ی عمومی شرق بصره، هیچ سخنی در مورد جنگ به میان نیاورده بود و نزدیک به دو سال در سکوت کامل به سر می برد؛ ولی درست در زمانی که جمهوری اسلامی توانست قدرت نظامی خود را به دنیا دیکته کند، قطعنامه ی بی ارزش 514 را صادر کرد.
از دیگر اتفاقات و نقاط عطف جنگ تحمیلی که در سال دوم جنگ رخ داد، آغاز جنگ نفتکش ها از مرداد ماه 1361 تا اواخر سال 1363 بود.
سال دوم جنگ تحمیلی را می توان آغاز پیروزی های بزرگ و سرنوشت ساز برای جمهوری اسلامی ایران نامید. در این سال، شکسته شدن حصر آبادان نقطه ی عطفی را در جریان جنگ تحمیلی آفرید. نقطه ی عطف دوم شهادت پنج تن از سرداران رشید اسلام و جایگزینی فرماندهان جدید برای اداره ی جنگ می باشد که این اقدام باعث تغییر جدی در استراتژی دفاعی جمهوری اسلامی ایران و تسریع در روند بازپس گیری اراضی اشغالی شد.
نقطه ی عطف سوم فتح خرمشهر است که حقیقتاً ابعاد سیاسی و نظامی آن گسترده است و نمی توان با گذشت سی و یک سال از آن واقعه ی شیرین عظیم، به همه ی جنبه های آن احاطه پیدا کرد. دیگر نقطه ی عطف سال دوم، ورود به خاک عراق به منظور تنبیه متجاوز بود که تداوم نبرد تا پایان جنگ در خاک عراق به عنوان استراتژی دفاعی جمهوری اسلامی ایران در دستور کار نیروهای مسلح کشور قرار داشت.
یکی دیگر از نقاط عطف در دوران جنگ تحمیلی، صدور قطعنامه ی بی ارزش 514 توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد بود که این امر همزمان با آغاز نبرد وسیع رمضان در منطقه ی شرق بصره صورت گرفت. این اقدام شورای امنیت سازمان ملل متحد، جانبدارانه بودن نگاه اعضای دائمی این شورا را نسبت به حوادث مهم سیاسی و نظامی دنیا می رساند.
آخرین نقطه ی عطف سال دوم جنگ تحمیلی نیز، آغاز جنگ نفتکشها توسط رژیم صدام بود که به علت شکستهای پیاپی در جبهه های نبرد از ایران با هدف قرار دادن مراکز اقتصادی و نا امن نمودن دریا برای کشتیهایی که به مقصد ایران حرکت می کردند سعی در حفظ برتری نظامی نسبت به ایران داشت که این امر دو سال با خویشتنداری جمهوری اسلامی ایران نسبت به مقابله به مثل همراه بود.
