آغاز حاکمیت ایران و عراق بر «اروندرود»

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس ـ مصطفی خدابخشی؛ منطقه خاورمیانه به عنوان یکی از مهمترین و پرچالش‌ترین نقاط جهان در دهه 60 شاهد بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین جنگ تاریخ در یکصد سال اخیر بود. جنگی که طی آن اکثر کشورهای منطقه هجوم همه جانبه عراق به خاک ایران را حمایت کردند و رئوس بلوک شرق و غرب یعنی آمریکا و شوروی به عنوان حامیان اصلی عراق در این جنگ، تمام توان خود را برای به زیر کشیدن پرچم انقلاب نوپای ایران که مستقل از هرگونه وابستگی و با شعار نه شرقی و نه غربی پا به عرصه سیاست گذاشته بود؛ به کار گرفتند.

آشنایی با رویدادهای آن دوره از تاریخ پر فراز و نشیب ایران، یقینا می تواند کمک شایانی به سوالات بی شمار جوانان مبنی بر چرایی دشمنی غرب با کشور ما داشته باشد. کشوری که فعل خواستن را در به دست آوردن استقلال تعبیر کرد و با اتکا به جوانان خود سلسله عملیات هایی را به مرحله اجرا درآورد که بسیاری از کارشناسان نظامی تحقق آن ها را غیر ممکن می دانستند.

به منظور بررسی بیشتر چرایی، چگونگی ادامه و پایان جنگ می بایست به سلسله سوالاتی در این زمینه پاسخ داد. در مبحث قبل به موضوع تجزیه عثمانی و تشکیل کشور جدیدی به نام عراق اشاره شد (از اینجا بخوانید) و در این شماره به رسمیت شمرده شدن عراق از سوی ایران و شروع ناسازگاری از سوی عراق و نهایتا حاکمیت دو کشور بر اروند رود خواهیم پرداخت.

در اولین روزها و ماه های تشکیل کشور عراق نخستین اختلافات در قالب های مختلف بروز و ظهور پیدا کرد به نحوی که  مردم و دولت ایران نسبت به تبعید علمای شیعه به ایران اعتراض داشتند. این در حالی بود که عراق به دنبال کمرنگ کردن نقش علمای شیعه در آن کشور بود چرا که آنان در انقلاب عراق نقشی موثر ایفا کرده بودند.

با این وجود عراق از ایران خواستار به رسمیت شناخته شدن کشورش بود و ایران پذیرش این موضوع را منوط به حل اختلاف میان دو کشور در موضوع اروند رود و همچنین مورد احترام قرار گرفتن حقوق اتباع ایرانی قرار داد. لذا با پذیرش موضوعات مطرح شده و قول مساعد انگلستان مبنی بر تحقق موضوعات مورد اشاره دولت ایران در سال 1929 عراق را به رسمیت شناخت.

اما آنطور که دولت ایران پیش بینی میکرد، عراق عمل نکرد و به مرور زمان سرناسازگاری با ایران گذاشت به طوری که تعهدات خود در مورد اروند رود را به زیر پا گذاشت تا یک رویارویی سیاسی بین دو کشور ایجاد شود.

ایران به منظور دادن پاسخ مناسب به نوع رفتار همسایه جدید خود اعلام کرد که تعیین حدود مرزی در سال 1914 را فاقد رسمیت می داند.

ماجرای اختلافات مرزی ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال 1934 عراق با طرح شکایت ایران را متهم به عدم پایبندی به قرارداد ارزنته الروم کرد.

برای حل این اختلاف یکبار دیگر انگلستان پا به میدان گذاشت و طرفین مصمم به حل اختلافات تاریخی در مرز شدند. بر همین اساس در سیزدهم تیر سال 1316 با حضور ناجی الاصیل وزیر امور خارجه وقت عراق و عنایت الله سمیعی وزیر امور خارجه وقت ایران قراردادی به امضا رسید که طی آن پروتکا 1913 و تحدید حدود 1914 مورد وفاق دو کشور قرار می گرفت و نقشه های تهیه شده از سوی انگلیس و روسیه مبنای تعیین مرز بین ایران و عراق تعریف می شد.

 این قرارداد توانست با اکثریت آرا در مجالس هر دو کشور به تصویب برسد و اسناد مربوط به آن در سال 1317 بین طرفین مبادله شود.

نکته حائز اهمیت در این قرارداد استفاده از واژه «تالوگ» برای تعیین حدود مرزی در اروند رود بود و این موضوع حاکمیت هردو کشور بر روی این رودخانه را مورد تایید قرار می داد.

در شماره بعد این سلسله از یادداشت ها به ریشه های اختلاف ایران و عراق بر سر اروند رود خواهیم پرداخت.

انتهای پیام/