شرایط درک شب قدر
به گزارش گروه سایر رسانه‌های دفاع‌پرس، شب قدر که برابر با هزار ماه و حدود ۸۳ سال و سه ماه است، یکی از مهم‌ترین و برترین شب‌ها در زندگی هر فردی است؛ زیرا یک شب چیزی معادل زندگی کامل یک شخص است که در بسیاری از افراد بیشتر از آن نیز نمی‌شود؛ زیرا عمر‌های آدمی‌بس کوتاه است.
از امام صادق (ع) سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آن‌ها شب قدر نباشد بهتر است. (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۵۸، ح ۲۰۲۵)
بنابراین، اگر کسی به‌طور متوسط سی سال عمرش را رمضانی و روزه‌دار بوده و شب قدر را با همه ابعاد معرفتی و عملی درک کرده، به طور طبیعی ۲۴۹۰ سال عبادتی خاص را انجام داده است؛ و اگر این شب‌های قدر در هشتاد سال درک شود، در حقیقت او در هشتاد شب قدر خویش، ۶۶۴۰ سال را در عبادت و بندگی خاص با برکات ویژه گذرانده است. بنابراین، درک یک شب قدر می‌تواند تمام زندگی یک فردی را که حدود ۸۰ سال زندگی می‌کند، چنان تحت تأثیر قرار دهد که نمی‌توان برای آن عدد و رقمی بیان کرد؛ زیرا این تغییر مثبت و سازنده در مقدرات شخص می‌تواند ابدیت او را تحت تأثیر قرار داده و سعادت ابدی را برایش رقم زند.
از همین رو در آیات و روایات به شب قدر توجه و اهتمام ویژه‌ای مبذول شده و خداوند در سوره قدر به‌صراحت از مومنان می‌خواهد تا به هر شکلی شده این شب را دریابند. این دریافتن و ادراک و رسیدن به شب قدر در ابعاد معرفتی و عملی با همه وجود باید تحقق یابد؛ زیرا درک هر چیزی رسیدن به آن با همه هستی است. البته از نظر قرآن بسیاری از مردم به چنین درکی نمی‌رسند؛ زیرا لازمه چنین درک و رسیدنی، فراهم‌آوری زمینه‌هایی است که برخی از آن‌ها در نوشتار حاضر بیان شده است.
شب قدر، بیانگر نسبت خدا و خلیفهًْ‌الله
یکی از مهم‌ترین ابعاد شب قدر، فهم و درک نسبتی است که میان خدا و خلیفة‌الله وجود دارد. از نظر آموزه‌های قرآن، خلیفة‌الله کسی است که در ماسوی الله، برتر از همه آفریده‌های الهی است. خلیفة‌الله همان کسی است که همه آفریده‌ها حتی فرشتگان مقرب که حاملین عرش الهی هستند و مأموریت دارند تا جهان مادی را بر اساس فرمان الهی تدبیر و مدیریت کرده و مسئولیت جان‌بخشی، جان‌گیری، رزق بخشی مادی و معنوی و تحولات و تبدیلات را به عهده داشته باشند، همه آن‌ها تحت فرمان خلیفة‌الله قرار دارند؛ زیرا خلیفة‌الله مسئولیت دارد تا از قرارگاه زمین، بر هستی فرمان راند و فلسفه آفرینش هستی را بر اساس حکمت و مشیت الهی پیش برد؛ زیرا خلیفة‌الله کامل کسی است که دارای همه اسماء‌الله و صفات‌الله است و به‌عنوان مظهرالله، به ربوبیت و پروردگاری می‌پردازد. (بقره، آیات ۳۰ تا ۳۳ و ۱۳۸؛ آل‌عمران، آیه ۷۹) این خلیفة‌الله همان کسی است که از ام‌الکتاب آگاه است و مشیت و مقدرات الهی ثبت شده در آن را می‌داند. در شب‌های قدر، روح اعظم با همراهی فرشتگان نزد خلیفة‌الله تنزل می‌یابند تا مقدرات هر کسی و هر چیزی را از خلیفة‌الله بگیرند. بنابراین، فرشتگان بر اساس تقسیم و تدبیری عمل می‌کنند که به امضای خلیفة‌الله رسیده و به آنان ابلاغ شده است. (قدر، آیات ۱ تا ۵؛ دخان، آیات ۱ تا ۴)
شب قدر، شب مقدرات امور
شب قدر، شب مقدرات است. مقدرات هرکسی و هر چیزی در هستی در این شب مبارک تعیین و تقدیر می‌شود. (قدر، آیات ۱ تا ۵؛ دخان، آیات ۱ تا ۴) پس اگر چیزی باید در عوالم تحقق یابد یا چیزی به کسی برسد، در این شب مقدر می‌شود. تقدیر هر چیزی همراه با جعل هدایت تکوینی او نوعی پروردگاری است. روح اعظم که مسئولیت جان‌بخشی و آفرینش چیز‌ها را به عهده دارد، به اضافه جبرئیل و مکاییل و اسرافیل و عزرائیل که چهار فرشته حاملین عرش و سلطنت خدا بر جهان مادی و دنیوی هستند، در این شب از خلیفة‌الله اوامری را دریافت می‌کنند که خدا ب. ه خلیفة‌الله تعلیم داده است.
بنابراین، فرشتگان تحت اطاعت بی‌چون و چرای، ولی الله و خلیفة‌الله هستند و از او فرمان می‌گیرند (بقره، آیات ۳۰ تا ۳۳) و هیچ معصیت و عصیان نمی‌ورزند، بلکه مطابق فرمان عمل می‌کنند. (تحریم، آیه ۶) امام صادق (ع) درباره نقش شب قدر در تقدیر می‌فرماید: التقدیر فى لیلهًْ تسعهًْ عشر و الابرام فى لیلهًْ احدى و عشرین و الامضاء فى لیلهًْ ثلاث و عشرین؛ برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مى گیرد و تصویب آن در شب بیست‌ویکم و تنفیذ آن در شب بیست و سوم. (وسایل‌الشیعه ج ۱۰، ص ۳۵۴، ح ۱۳۵۹۱) اصولا شب قدر را به سبب همین تعیین مقدرات هر چیزی، قدر نامیده‌اند؛ زیرا قدر به معنای اندازه معین و معلوم است. از آنجا که برای هر چیزی مقدرات و اندازه معینی است، از این رو به سرنوشت و تقدیر نیز قدر می‌گویند.
بر اساس روایات، اول سال حقیقی همین شب قدر است؛ زیرا در این شب مقدرات هر کسی و هر چیزی امضا می‌شود و از فردای آن روز است که این مقدرات جامه عمل می‌پوشد. امام صادق (ع) می‌فرماید: رَأْسُ السَّنَهًْ لَیْلَهًُْ الْقَدْرِ یُکْتَبُ فِیهَا مَا یَکُونُ مِنَ السَّنَهًِْ إِلَى السَّنَهًِْ؛ آغاز سال شب قدر است، در آن شب برنامه سال آینده نوشته مى شود. (تهذیب الاحکام، تحقیق خرسان، ج ۴، ص ۳۳۲) پس هر کسی اگر بخواهد سالی نیکو داشته باشد، باید شب قدری داشته باشد که اعمال آینده‌اش به بهترین شکل رقم بخورد و مقدر شود، به‌ویژه آنکه بداء در اسلام پذیرفته شده است و انسان می‌تواند با توبه و استغفار و توسل و شفاعت جویی مقدرات خویش را عوض کرده و تغییر دهد. (رعد، آیه ۱۱؛ انفال، آیه ۵۳)
روزه، راهی برای درک حقیقت شب قدر
بی گمان یکی از اعمالی که به نوعی با شب قدر در ارتباط است، روزه ماه مبارک رمضان است؛ زیرا بدون روزه ماه رمضان امکان درک شب قدر برای کسی مقدور نیست. روزه این ماه، به شخص کمک می‌کند تا در شرایط روانی خاص قرار گیرد و امکان درک و رسیدن به حقیقت شب قدر برای او فراهم شود.
انسانی که ماه رمضان روزه می‌گیرد، تلاش می‌کند تا خود را از مرتبه تقوای عام و تقوای خاص که انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات است، به تقوای اخص برساند و با انجام واجبات و مستحبات و ترک محرمات و مکروهات و نیز مباحات خود را در جایگاهی قرار دهد که قلب با ملکوت حقایق ارتباط پیدا می‌کند. از نظر آموزه‌های قرآن، انسان اگر بخواهد به تقوای کامل و در مرتبه تقوای اخص برسد و از مرتبه تقوای عدلی به تقوای احسانی و سپس تقوای اکرامی برسد، باید حتی مباحاتی، چون خوردن و نوشیدن و زناشویی را کنار بگذارد و در یک محدوده زمانی در طول یک ماه آن‌ها را ترک کند تا بستری برای انجام چنین شیوه رفتاری در طول سال برایش فراهم آید. (بقره، آیه ۱۸۷)
البته روزه اختصاص به شریعت آخر زمانی ندارد، بلکه در همه شرایع وجود داشته است؛ زیرا همه پیامبران، تحت ولایت تکوینی و تشریعی حقیقت محمدی (ص) قرار داشتند و آنان بشارت‌دهنده و آماده‌کننده انزال و نزول محمد (ص) در آخر زمان بودند. (آل‌عمران، آیات ۱۹ و ۸۵؛ صف، آیه ۶؛ شوری، آیه ۱۳؛ مائده، آیه ۴۸ و روایات تفسیری) خدا می‌فرماید: اى کسانى که ایمان آورده‌اید روزه بر شما مقرر شده است همان‌گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند مقرر شده بود. باشد که پرهیزکارى کنید. (بقره، آیه ۱۸۳)
ماه رمضان به عللی بسترساز تقوایی است که زمینه درک و رسیدن به مقامات و برکات شب قدر را برای روزه‌دار فراهم می‌آورد؛ از این رو ائمه (ع) این ماه را ماه خدا نامیده و ضیافت آن را ضیافت‌الله دانسته‌اند. امام علی (ع) می‌فرماید: شهر رمضان شهرالله و شعبان شهر رسول‌الله و رجب شهرى؛ رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است. (وسائل‌الشیعه، ج ۷ ص ۲۶۶، ح ۲۳) البته در برخی از روایات آمده است که انسان حتی پیش از ماه رمضان، با روزه گرفتن، خود را برای بهره‌برداری بهتر از ماه رمضان آماده کند تا بتواند شب‌های قدر را دریابد. امام صادق (ع) فرمود: مَنْ صَامَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ مِنْ آخِرِ شَعْبَانَ وَ وَصَلَهَا بِشَهْرِ رَمَضَانَ کَتَبَ اللهُ لَهُ صَوْمَ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْن؛ هر کس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به روزه ماه رمضان وصل کند خداوند ثواب روزه دو ماه پى در پى را برایش محسوب مى کند. (من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۹۴، ح ۱۸۲۹؛ امالی، صدوق، ص ۶۷۰)
لازم است برای درک شب مبارک قدر، انسان در طول ماه رمضان، روزه‌دار باشد. این امر حتی پس از شب قدر نیزباید ادامه یابد؛ زیرا نزول برکات تا آخر ماه مبارک است و در آخر ماه رمضان جوایز داده می‌شود. پیامبر (ص) می‌فرماید: هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَهًٌْ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَهًٌْ وَ آخِرُهُ الْإِجَابَهًُْ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّار؛ رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانهاش مغفرت و پایانش اجابت و آزادى از آتش جهنم. (کافی، الاسلامیه، ج ۴، ص ۶۷؛ بحارالانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۲)
از همین رو کسی که یک روز از روزه ماه رمضان را از دست بدهد به همان میزان از ایمان و درک آثار و برکات شب مبارک قدر بی‌بهره خواهد شد. امام صادق (ع) می‌فرماید: من افطر یوما من شهر رمضان خرج روح الایمان منه؛ هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد- روح ایمان از او جدا مى‌شود. (من لا یحضره الفقیه ج ۲، ص ۱۱۸، ح ۱۸۹۲؛ ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال، ص ۲۳۶)
با توجه به جایگاه ماه رمضان در تقویم هستی و به‌ویژه بشریت مسلمانان، باید قدر ماه رمضان و روزه در آن دانسته شود تا بتوان شب قدر را چنانکه هست درک کرد و به آن حقیقت رسید. پیامبر (ص) می‌فرماید: لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَکُونَ رَمَضَانُ السَّنَهًْ؛ اگر بنده خدا مى دانست که در ماه رمضان چه برکتى وجود دارد، دوست مى داشت که تمام سال، رمضان باشد. (بحارالانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۶، ح ۱۲)
از آنجا که همه شرایط برای ادراک شب قدر در ماه رمضان با تقوای اخص و بندگی خاص با ترک حتی مباحات فراهم می‌شود، هر عمل عبادی در ماه رمضان ارزش مضاعف می‌یابد. دراین میان ارتباط با حقیقت محمدی (ص) از طریق قرآن و قرائت آن بسیار با ارزش و کارساز است. امام رضا (ع) می‌فرماید: مَنْ قَرَأَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ آیَهًًْ مِنْ کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ کَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُور؛ هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که درماه‌هاى دیگر تمام قرآن را بخواند. (فضائل الاشهر الثلاثهًْ ص ۹۷، ح ۸۲؛ بحارالانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۱) از اینجا دانسته می‌شود که چرا قرائت قرآن در شب قدر به‌ویژه برخی از سوره‌های آن به سبب داشتن معارفی خاص مورد تأکید قرار می‌گیرد. پیامبر مکرم اسلام (ص) نیز بر همین اساس می‌فرماید: أَکْثِرُوا فِیهِ مِنْ تِلَاوَهًِْ الْقُرْآن؛ در ماه رمضان قرآن را بسیار تلاوت کنید. (فضائل الأشهر الثلاثهًْ، ص ۹۵)
امام باقر (ع) نیز در اهمیت قرائت قرآن می‌فرماید: لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان؛ هر چیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. (کافی، الاسلامیه، ج ۲، ص ۶۳۰، ح ۱۰)
با توجه به اینکه وسوسه‌های شیطانی نقش بسیاری در گمراهی بشر و عدم بهره‌گیری از برکات ماه مبارک رمضان دارد و اجازه نمی‌دهد تا انسان در مسیر هدایتی قرار گیرد که سرنوشت و تقدیر ابدی او را رقم می‌زند، خدا شرایطی خاص برای دوره کوتاه‌مدت ماه رمضان و کسب تقوا فراهم آورده و محدودیت‌های رفت و آمد را نسبت به شیاطین اعمال کرده است. پیامبر (ص) در این‌باره می‌فرماید: إذا استَهَلَّ رَمَضانُ غُلِّقَت أبوابُ النارِ، و فُتِحَت إبوابُ الجِنانِ، و صُفِّدَتِ الشَّیطانُ؛ چون حلال ماه رمضان پدید آ ید، درهاى دوزخ بسته گردد و درهاى بهشت گشوده شود و شیاطین به زنجیر کشیده شوند. (بحارالانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۸، ح ۱۴) همچنین می‌فرماید: قَد وَکَّل اللهُ بِکُلِّ شَیطانٍ مَرِیدٍ سَبعَهًًْ مِن مَلائِکَتِهِ فَلَیسَ بِمَحلولٍ حتّی یَنقَضِیَ شَهرُکُم هذا؛ خداوند بر هر شیطان سرکشى هفت تن از فرشتگان خود را گمارده است که تا پایان این ماه همچنان در بند آن‌ها است. (وسایل‌الشیعه ج ۱۰، ص ۳۰۴، ح ۱۳۴۷۷)
به هر حال، روزه ماه رمضان و شرایط اختصاصی آن موجب می‌شود تا انسان بستری برای تقوایی به دست آورد که او را برای ادراک شب قدر آماده و مهیا می‌سازد. از همین رو در آیات و روایات نسبت به روزه ماه رمضان بسیار سفارش شده و از مردمان خواسته شده تا از سفر‌های غیرضروری دوری کنند تا بتوانند ابدیت خویش را با درک شب قدر تضمین کنند. در روایات آمده است که در ماه مبارک رمضان، شرایط به‌گونه‌ای بهبود می‌یابد که انسان از بسیاری از گناهان رهایی می‌یابد و بدی‌ها از میان رفته و جای آن خوبی‌ها می‌نشیند. پیامبر (ص) می‌فرماید: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ الله عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهرٌ یُضاعِفُ اللهُ فیهِ الحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ وَ هُوَ شَهرُ البَرَکَهًِْ؛ ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهى است که خداوند در آن حسنات را مىافزاید و گناهان را پاک مىکند و آن ماه برکت است. (بحار الانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۰؛ فضایل الاشهر الثلاثهًْ ص ۹۵)
اهمیت دعا در شب قدر
از مهم‌ترین اعمال شب قدر برای درک آن، دعا و نیایش است. خواندن جوشن کبیر یا دعای مجیر و مانند آن‌ها دربردارنده بسیاری از صفات و نام‌های الهی است. هزار نام و صفت الهی در این دعا‌ها یادآوری می‌شود تا انسان با هر یک از این صفات و نام‌ها ارتباط برقرار کرده و خدایی شود، به طوری که احساس قرابت با صفت و نام کرده و خود را همانند آن بیابد. تکرار نام و صفت خداوند، به انسان این اندیشه و دغدغه ذهنی و جزمی و عزمی را می‌بخشد تا همرنگ و هم صفت آن شود. (بقره، آیه ۱۳۸) در ذات هر نام و صفتی که انسان به کار می‌برد، خواسته‌ای نیز مطرح می‌شود؛ زیرا وقتی انسان از رازق و رزاقیت خدا یاد می‌کند، رزق‌های مادی و معنوی را از خدا می‌خواهد؛ چنانکه از شافی، شفا و درمان درد‌ها و علاج بیماری‌ها را می‌طلبد.
پیامبر (ص) می‌فرماید: اَلصّائِمُ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُ؛ دعاى روزه‌دار رد نمى‌شود. (نهج‌الفصاحه، ص ۵۴۷، ح ۱۸۵۶) اگر ماه رمضان این اندازه مهم و تأثیرگذار است، به طور طبیعی شب قدر که قلب ماه رمضان است، از جایگاه برتری برای اجابت دعا و نیایش برخوردار است. امام صادق (ع) فرمود: قَلبُ شَهرِ رَمَضانَ لَیلَهًُْ القَدرِ؛ شب قدر، قلب ماه رمضان است. (کافی، الاسلامیه، ج ۴، ص ۶۶؛ من لایحضره الفقیه ج ۲، ص ۹۹، ح ۱۸۴۳)
فضل بن یسار درباره سیره عملی امام باقر (ع) می‌گوید: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ إِذَا کَانَتْ لَیْلَهًُْ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ لَیْلَهًُْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ أَخَذَ فِی الدُّعَاءِ حَتَّى یَزُولَ اللَّیْلُ فَإِذَا زَالَ اللَّیْلُ صَلَّى؛ امام باقر (ع) در شب بیست‌ویکم و بیستوسوم ماه رمضان مشغول دعا مى‌شد تا شب به سر آید و آنگاه که شب به پایان مىرسید نماز صبح را مى‌خواند. (کافی، الاسلامیه، ج ۴، ص ۱۵۵)
لزوم توبه و استغفار در شب قدر
یکی از مهم‌ترین اعمال شب قدر، توبه و استغفار بسیار است؛ زیرا توبه کردن و طلب استغفار به معنای بهره‌مندی از غفران و آمرزش خدا نسبت به گناهان و خطای آگاهانه و عامدانه بشر است. انسان برای اینکه راه و روش خویش را تغییر دهد، نخست باید دریابد که خطا و گناهی مرتکب شده است؛ کسی که استغفار می‌کند پذیرفته است که خطاکار و گناهکار است؛ اما کسی که استغفار نمی‌کند، در حقیقت خطا و گناه خویش را نپذیرفته بلکه آن را درست و راست می‌داند و به انجام و تکرار آن اقدام خواهد کرد؛ چنانکه ابلیس این‌گونه بود و خطا و گناه خود را نپذیرفت؛ زیرا خود را حق می‌دانست، اما حضرت آدم (ع) خطا و گناه خویش را پذیرفت و توبه و استغفار کرد. (بقره، آیه ۳۷)
ماه رمضان توفیق می‌دهد تا انسان به دور از وسوسه‌های شیطانی و تسویل و تسویف او بتواند به سنجش و قضاوت نسبت به کار‌ها و اعمال و افکار خویش بپردازد و اگر خطا و اشتباهی کرده توبه و استغفار کند. از آنجا که ماه رمضان ماه رحمت واسع الهی است، بهترین فرصت برای توبه و استغفار از خطا و گناه است. اگر کسی از این ماه بهره‌ای نبرد در ماهی دیگر نمی‌تواند به آن دست یابد. امام صادق (ع) می‌فرماید: مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شهرِ رمضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلی مِثلِهِ مِن قابِلٍ الّا أن یَشهَدَ عَرَفَهًَْ؛ کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود، تا رمضان آینده آمرزیده نگردد، مگر آنکه در عرفه حج حاضر شود. (دعائم‌الاسلام ج ۱، ص ۲۶۹) پیامبر (ص) نیز درباره رحمت خاص الهی در ماه رمضان می‌فرماید: إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ فِی أَوَّلِ لَیْلَهًٍْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَا تُغْلَقُ إِلَى آخِرِ لَیْلَهًٍْ مِنْه؛ درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مى شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد. (بحار الانوار، بیروت، ج ۹۳، ص ۳۴۴)
خدا در تصویری که از شب قدر ارائه می‌دهد آن را شب رحمت خاص الهی می‌داند و در سوره دخان می‌فرماید: سوگند به کتاب روشنگر که ما آن را در شبى مبارک و فرخنده نازل کردیم؛ زیرا که ما هشداردهنده بودیم. در آن شب هرگونه امر و کارى به نحوى استوار فیصله مى‌یابد و برای تحقق و انجام جدا می‌شود؛ این کارى است که از جانب ما صورت مىگیرد. ما فرستندگان بودیم؛ رحمتى از پروردگار توست که او شنواى داناست. (دخان، آیات ۲ تا ۶)
نماز و اطعام در شب قدر
از دیگر اعمال مستحب در شب‌های قدر، نماز خواندن و ذکر الهی و اطعام است. باید توجه داشت از نظر قرآن، بر انسان است تا بسیار ذکر بگوید. تسبیحات فاطمه زهراء (س) از مصادیق ذکر بسیار است؛ تسبیحات اربعه را نیز ذکر بسیار گفته‌اند. از دیگر مصادیق ذکر الهی، خواندن قرآن و نماز است، زیرا انسان را با خدا و یادش از غفلت بیرون می‌آورند. ذکر یا همان یاد خدا به معنای این است که انسان همواره خدا را به‌عنوان هدف در نظر گیرد و مقصد و مقصود خویش قرار دهد و به لقای الهی بیندیشد و برای آن تلاش کند. از این رو شخص ذاکر همواره خدا را می‌بیند و برای کسب صفات الهی و تحقق آن در خود با اعمال و افکار راستین تلاش می‌کند. این ذکر می‌تواند زبانی و قلبی و جوارحی و مانند آن‌ها باشد. بهترین ذکر آن است که انسان را به کمالات الهی و صفات خدایی توجه داده و انسان را خدایی سازد. از جمله اذکار مهم خواندن قرآن است که خدا در قرآن آن را نیز ذکر دانسته است. (حجر، آیه ۹) نماز نیز غیر از آنکه نیایش است، ذکر الهی است. در شب‌های قدر بر خواندن قرآن و نماز تأکید بسیار شده است تا ارتباط انسان با خدا فراهم آید.
اطعام و انفاقات مالی در آیات قرآن به‌عنوان عامل اصلی نجات آدمی یاد شده و بیان شده است که در کنار ایمان و نماز، برترین عمل عبادی صالح است. (بقره، آیه ۳) کسانی که مرگ را می‌بینند و اجلشان فرا رسیده از خدا می‌خواهند دمی اجل تاخیر بیفتد تا انفاق و صدقه داشته باشند. (منافقون، آیه ۱۰) اطعام عامل رهایی از دوزخ و آتش آن است. (حاقه، آیه ۳۴؛ ماعون، آیه ۳؛ فجر، آیه ۱۸) مستحب است که انسان در شب‌های قدر دیگران را انفاق و اطعام دهد و برای افطاری دعوت کند.
تهجد و احیا در شب قدر
یکی از مهم‌ترین اعمال به‌ویژه در شب قدر تهجد و خواندن نماز شب است. این عمل صالح برای پیامبر (ص) واجب و برای مومنان مستحب موکد است. از همین رو پیامبر (ص) یک‌سوم یا نیمی از شب را می‌خوابید و حتی دو سوم آن را بیدار بود (مزمل، آیه ۲۰) و به عبادت به‌ویژه استغفار و قرائت قرآن و نماز می‌پرداخت تا سحرگاه فرا می‌رسید تا مصداق مستغفرین در سحرگاه باشد. (همان؛ ذاریات، آیه ۱۸؛ آل‌عمران، آیه ۱۷)
احیای شب و تجهد و استغفار در آن موجب می‌شود تا انسان به مقاماتی بس بلند برسد. خدا می‌فرماید: و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو به منزله نافله‌اى باشد، امید که پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند. (اسراء، آیه ۷۹)
بی‌گمان شب‌های ماه رمضان برای انجام چنین اعمال صالح عبادی بهترین زمان است و در شب قدر به سبب جایگاه بلند و بس ارجمندش اولویت دارد که به این مسئله توجه شود؛ زیرا خدا بیان می‌کند فرشتگان و روح اعظم در این شب بر خلیفة‌الله نازل می‌شوند و برکات شب قدر تا سحرگاه و مطلع‌الفجر ادامه می‌یابد. (قدر، آیات ۱ تا ۵)
منبع: کیهان
انتهای پیام/ 900
