گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس ـ سیدجواد هاشمی فشارکی؛ ٢٧ تیر سالگرد قبول قطعنامه ۵۹۸ در سال ۱۳۶۷ و پایان جنگ تحمیلی هشت ساله است و چند روز پیش آن نیز پنجمین سالگرد توافق هسته‌ای بود. این دو شباهت‌ها و تفاوت‌هایی دارند. در مقایسه این دو «قطعنامه» و «برجام» مطالبی گفته و نوشته شده که در این نوشتار مقایسه تطبیقی دوبه‌دو صورت گرفته، بازخوانی بیانات امام خمینی (ره) و رهبر انقلاب اسلامی تبیین شده است. [۱]
چکیده ای از «قطعنامه» و «برجام»
قطعنامه ۵۹۸، یکی از قطعنامه‌های شورای امنیت است که در ٢٧ تیر ۱۳۶۶، برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق صادر شد. در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ امام خمینی (ره) طی پیامی «با نوشیدن جام زهر» آن را پذیرفتند؛ ولی عراق به حملات خود ادامه داد و مجدداً داخل خاک ایران شد تا نقاط مهمی ازجمله خرمشهر را به دست بیاورد تا با وضع بهتری در مذاکرات حضور داشته باشد، و منافقین تجهیزشده نیز به غرب کشور یورش بردند؛ اما موفقیتی به دست نیاوردند و نهایتاً جنگ در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ پایان یافت.
از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد، در طول هشت سال جنگ ایران و عراق، قطعنامه‌های ۴۷۹، ۵۱۴، ۵۲۲، ۵۴۰، ۵۸۲، ۵۸۸ صادر شد؛ ولی تمام این قطعنامه‌ها از سوی ایران رد شدند و از آنجایی که خواسته‌های برحقّ ایران در آن‌ها لحاظ نمی‌شد و تحت نفوذ برخی اعضای دائم شورای امنیت، به‌خصوص آمریکا، یکجانبه و به نفع عراق صادر می‌شدند، ایران از پذیرش آن‌ها خودداری می‌کرد. در قطعنامه ۵۹۸، اگرچه جمهوری اسلامی ایران ایراداتی به آن داشت و جابه‌جایی‌هایی را در بند‌های آن پیشنهاد کرده بود، اما هرگز به شکل رسمی آن را رد نکرد. این قطعنامه برخلاف اسلاف خود، راه حلی عملی برای حل مسأله پیشنهاد کرده و تضمین‌هایی برای آینده و جلوگیری از تکرار تجاوز (هرچند ناحق و ناکافی) ارائه داده بود. از دیگر عناصر مثبت این قطعنامه، می‌توان به مواردی چون، درخواست آتش‌بس فوری، بازگشت به مرز‌های تعیین‌شده بین‌المللی، استرداد اسرا، کمک به بازسازی مناطق جنگی و… اشاره کرد.
برجام برنامه جامع اقدام مشترک در راستای توافق جامع بر سر برنامه هسته‌ای ایران و به دنبال تفاهم هسته‌ای لوزان، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (شامل چین، فرانسه، روسیه، انگلستان، ایالات متحده آمریکا و آلمان) منعقد شد.
بر اساس این توافق، ایران ذخایر اورانیم غنی شده متوسط خودش را پاکسازی خواهد کرد و ذخیره‌سازی اورانیوم با غنای کم را تا ۹۸ درصد قطع می‌کند، تعداد سانتریفیوژها را حدود دوسوم و حداقل به مدت ۱۵ سال کاهش می‌دهد. ۱۵ سال بعد، ایران موافقت کرده‌است که اورانیوم را بیش از ۳٫۶۷ درصد غنی‌سازی نکند یا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم جدید یا رآکتور آب‌سنگین جدیدی را نسازد. فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم به مدت ۱۰ سال به یک تک ساختمان که از سانتریفیوژهای نسل اول استفاده می‌کند محدود خواهد بود. دیگر تأسیسات نیز طبق پروتکل الحاقی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اجتناب از خطرهای تکثیر سلاح‌های اتمی تبدیل خواهند شد. برای نظارت و تأیید اجرای توافقنامه توسط ایران، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی [۲] به تمام تأسیسات اتمی ایران دسترسی منظم خواهد داشت. در نتیجه این توافقنامه که تاییدیه پایدار متعهدین آن را به همراه دارد، ایران از تحریم‌های علیه ایران شورای امنیت ملل متحد، اتحادیه اروپا و ایالات متحده (تحریم‌های ثانویه) بیرون خواهد آمد. در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ خورشیدی، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً از برجام خارج و بازگشت تحریم‌ها به صورت گذشته را اعلام کرد. ودر ۱۵ دی ۱۳۹۸، دولت ایران نیز پس از چهار مرحله کاهش تعهدات خود، طی بیانیه ای گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات ایران در برجام را اعلام کرد. مطابق این بیانیه، جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست.
سوال درخصوص دو توافق نامه مهم:
الف - قطعنامه ۵۹۸: هرجنگی یک شروع و پایانی دارد؛ پرسشی که مطرح است نحوه پایان جنگ است. امامی که با خطابه‌های عاشورایی، دفاع و جهاد را ترغیب و دفع تجاوز و محکومیت متجاوز را بیان می‌کردند، چه عواملی باعث شدکه سه ماه پس ازخطابه «امروز عاشوراست، حسینیان آماده باشید و...» ناگهان امام جام زهر را می‌نوشند؟ و جنگ تحمیلی بصورت نامناسبی پایان می‌پذیرد.
ب- برجام: در شرایطی که سازمان‌های بین‌المللی در سیطره آمریکا و غربی‌هاست و پس از انقلاب نیز انواع فتنه و تحریم‌ها را علیه کشور داشته و دارند و به صراحت بیان داشته‌اند که به‌دنبال خشکاندن ریشه ملت ایران هستند، آیا در حین مذاکرات بایستی با آن‌ها مانند دوست و دلسوز کشور مواجه بود؟ و یا باید نهایت هوشیاری و حساسیت بخرج می‌دادند. علی‌رغم اینکه کشور ما در یک جنگ تمام‌عیار با دشمن قرار داشته و دارد و سابقه‌ای چهار دهه‌ای دارد ـ متأسفانه تیم مذاکره کننده، آرایش دیگری گرفته و چرا به‌گونه‌ای عمل کردند، که بدون هیچ دستاوردی خسارات سنگینی برکشوربرجای گذاشته است؟
سخن رهبری وقت، در پیش از پذیرش
الف - قطعنامه ۵۹۸: «قصه امام حسن و قضیه صلح، این هم صلح تحمیلی بود؛ برای اینکه امام حسن، دوستان خودش، یعنی آن اشخاص خائنی که دور او جمع شده بودند، او را جوری کردند که نتوانست خلافش بکند، صلح کرد؛ صلح تحمیلی بود. این صلحی هم که حالا به ما می‌خواهند بگویند، این است. بعد از اینکه صلح کردند، به حسب روایت، به حسب نقل، معاویه به منبر رفت و گفت که تمام حرف‌هایی که گفتم، من قرار دادم، زیر پایم؛ مثل پاره کردن این مردیکه آن قرارداد‌ها را. آن صلح تحمیلی که در عصر امام حسن واقع شد، آن حکمیت تحمیلی که در زمان امیر المؤمنین واقع شد و هر دویش به دست اشخاص حیله گر درست شد، این ما را هدایت می‌کند به اینکه نه زیر بار صلح تحمیلی برویم و نه زیر بار حکمیت تحمیلی.» دوم شهریور ۱۳۶۵ (صحیفه امام، ج۲۰، ص: ۱۱۸ و ۱۱۹)
«ای آزادگان و احرار بپاخیزید. قدرت‌های بزرگ شرق و غرب می‌خواهند شما را در زیر چکمه‌ها و چنگال‌های کثیف و خونین خود خرد کنند که حتی آخ هم نگویید. امروز روز مقاومت است. چنان بر صدام و آمریکا و استکبار غرب سیلی زنید که برق آن چشمان استکبار شرق را کور کند. امروز روز درنگ نیست. امروز روز صیقل انسانیت انسان‌هاست. روز جنگ است. روز احقاق حق است و حق را باید گرفت و انتظار آنکه جهانخواران ما را یاری کنند بی‌حاصل است. امروز روز حضور در حجله جهاد و شهادت و میدان نبرد است. روز نشاط عاشقان خداست. روز جشن و سرور عارفان الهی است. امروز روز نغمه سرایی فرشتگان در ستایش انسان‌های مجاهد ماست. درنگ امروز، فردای اسارت‌باری را به دنبال دارد. امروز باید لباس محبت دنیا را از تن بیرون نمود، و زره جهاد و مقاومت پوشید، و در افق طلیعه فجر تا ظهور شمس به پیش تاخت و ضامن بقای خون شهیدان بود.» ۱۱ فروردین ۶۷
بر دشمن زبون بتازند و با همت خود افتخار نصرت و پیروزی را به ارمغان آورند که سرنوشت جنگ در جبهه‌ها رقم می‌خورد، نه در میدان مذاکره‌ها؛ و به یاری خداوند و دعای خیر حضرت بقیة الله - ارواحنا فداه - حرف آخرمان را با صدامیان و جهانخواران در صحنه حماسه جهاد و شهادت می‌زنیم. صحیفه امام خمینی، جلد ۲۱، صفحات ۵۳
ب- برجام: رهبر معظم انقلاب در روز انرژی هسته‌ای در سال ۹۴ تاکید کردند: «با وجود اینکه من خوشبین نبودم به مذاکره با آمریکا، با این مذاکرات موردی، مخالفت نکردم، موافقت کردم؛ از مذاکره‌کنندگان هم با همه وجود حمایت کردم، الان هم حمایت می‌کنم. از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزّت ملّت ایران را حفظ کند، ۱۰۰ درصد من حمایت می‌کنم و استقبال می‌کنم؛ این را همه بدانند. اگر کسی بگوید که ما مثلاً با توافق یا با رسیدن به یک نقطه مخالفیم، نه، خلاف حق و خلاف واقع گفته است. اگر یک توافقی انجام بگیرد که این توافق توافقی باشد که منافع ملّت را، منافع کشور را تأمین بکند، بنده کاملاً با آن موافقت خواهم کرد.»
«در این جزئیّات مذاکرات – که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است – اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریم‌ها به‌طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود. اینکه یکی از آن‌ها می‌گوید تحریم‌ها شش ماه دیگر لغو می‌شود، یکی می‌گوید نه ممکن است یک سال هم طول بکشد، یکی دیگر می‌گوید ممکن است از یک سال هم بیشتر بشود، این‌ها بازی‌های متعارف معمول این‌ها است؛ این‌ها هیچ قابل اعتناء و قابل قبول نیست؛ تحریم‌ها بایستی ــ اگر چنانچه حالا خدای متعال مقدّر فرموده بود و توانستند به یک توافقی برسند ــ در همان روز توافق به‌طور کامل لغو بشود؛ این باید اتّفاق بیفتد. اگر قرار باشد که لغو تحریم‌ها باز متوقّف بشود بر یک فرایند دیگری، پس چرا ما اصلاً مذاکره کردیم؟ اصلاً مذاکره و نشستن پشت میز مذاکره و بحث کردن و بگومگو کردن برای چه بود؟ برای همین بود که تحریم‌ها برداشته بشود؛ این را باز بخواهند متوقّف کنند به یک چیز دیگری، اصلاً قابل قبول نیست.» (۱۳۹۴/۰۱/۲۰)
«بنده در جزئیّات مذاکره دخالتی نکردم، بازهم نمیکنم؛ من مسائل کلان، خطوط اصلی، چهارچوب‌های مهم و خطّ قرمز‌ها را به مسئولین کشور همواره گفته‌ام؛ عمدتاً به رئیس‌جمهور محترم که ما با ایشان جلسات مرتّب داریم، و موارد معدودی هم به وزیر محترم خارجه؛ خطوط اصلی و کلّی. جزئیّات کار، خصوصیّات کوچک که تأثیری در تأمین آن خطوط کلان ندارد، مورد توجّه نیست؛ این‌ها در اختیار آن‌ها است، می‌توانند بروند کار کنند. اینکه حالا گفته بشود که جزئیّات این مذاکرات تحت نظر رهبری است، این حرف دقیقی نیست.» (۲۰ فروردین ۱۳۹۴)
«محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است، دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعدّدی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه‌به‌لحظه، می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود.»
«از آنجا که پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است و اجرائی شدن آن در برجام به بعد از اقدام‌های ایران موکول گردیده، لازم است تضمین‌های قوی و کافی برای جلوگیری از تخلّف طرف‌های مقابل، تدارک شود، که از جمله آن اعلام کتبی رئیس‌جمهور آمریکا و اتّحادیه اروپا مبنی بر لغو تحریم‌ها است. در اعلام اتّحادیه اروپا و رئیس‌جمهور آمریکا، باید تصریح شود که این تحریم‌ها به‌کلّی برداشته شده است. هرگونه اظهاری مبنی بر اینکه ساختار تحریم‌ها باقی خواهد ماند، به‌منزله نقض برجام است.»
«معامله اورانیوم غنی شده موجود در برابر کیک زرد با دولت خارجی در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد مطمئن دراین باره همراه با تضمین کافی منعقد شده باشد. معامله و تبادل مزبور، باید به‌تدریج و در دفعات متعدّد باشد.»
سخن رهبری وقت در هنگام پذیرش
الف - قطعنامه ۵۹۸: «شما عزیزان از هر کس بهتر می‌دانید که این تصمیم برای من، چون زهر کشنده‌است، ولی راضی به رضای خداوند متعال هستم و برای صیانت از دین او و حفاظت از جمهوری اسلامی ایران اگر آبرویی داشته باشم خرج می‌کنم، خداوندا ما برای دین تو قیام کردیم و برای دین تو جنگیدیم و برای حفظ دین تو آتش‌بس را قبول می‌کنیم…»
ب- برجام: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامه‌ای به آقای روحانی رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی امنیت ملی، با اشاره به بررسی‌های دقیق و مسئولانه‌ی برجام در مجلس شورای اسلامی و شورای عالی امنیت ملی و عبور این موافقتنامه از مجاری قانونی، دستورات مهمی را درخصوص رعایت و حفظ منافع ملی و مصالح عالیه‌ی کشور صادر و با برشمردن تأکیدات و الزامات ۹ گانه در اجرای برجام، مصوبه‌ی جلسه‌ی ۶۳۴ مورخ ۹۴/۵/۱۹ شورای عالی امنیت ملی را با رعایت این موارد و الزامات تأیید کردند. (۲۹ مهرماه ۹۴)
سخن رهبری وقت، پس از پذیرش
الف- قطع نامه ۵۹۸: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسئله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم؛ ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلًا خودداری می‌کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و...، با قبول قطعنامه و آتش‌بس موافقت نمودم… خوشا به حال شما ملت! ... جانبازان و اسرا و مفقودین و خانواده‌های معظم شهدا! و بدا به حال من که هنوز مانده‌ام و جام زهرآلود قبول قطعنامه را سر کشیده‌ام، و در برابر عظمت و فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمساری می‌کنم…» (۲۹ تیر ۱۳۶۷)
«من در اینجا از مادران و پدران و خواهران و برادران و همسران و فرزندان شهدا و جانبازان به خاطر تحلیل‌های غلط این روز‌ها رسماً معذرت می‌خواهم و از خداوند می‌خواهم مرا در کنار شهدای جنگ تحمیلی بپذیرد. ما در جنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کرده‌ایم که ما برای ادای تکلیف جنگیده‌ایم و نتیجه فرع آن بوده است. ملت ما تا آن روز که احساس کرد که توان و تکلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود؛ و خوشا به حال آنان که تا لحظه آخر هم تردید ننمودند، آن ساعتی هم که مصلحت بقای انقلاب را در قبول قطعنامه دید و گردن نهاد، باز به وظیفه خود عمل کرده است، آیا از اینکه به وظیفه خود عمل کرده است نگران باشد؟ نباید برای رضایت چند لیبرال خود فروخته در اظهار نظر‌ها و ابراز عقیده‌ها به گونه‌ای غلط عمل کنیم که حزب الله عزیز احساس کند جمهوری اسلامی دارد از مواضع اصولی‌اش عدول می‌کند.» (سوم اسفند ۱۳۶۷)
حاج عیسی (خادم امام خمینی) می‌گفت که امام تا دو روز بعد از پذیرش قطعنامه چیزی نخوردند و وقتی بعد از دو روز وارد اتاق شدم امام من را در بغل گرفت و یک ساعت گریه کرد و گفت: «حاج عیسی! شهدا به مقامی که بخواهند می‌رسند، جانبازان اجرشان را می‌گیرند، اسرا هم برمی‌گردند. اما من چه کار کنم؟»
مرحوم حجت‌الاسلام محمدرضا توسلی از مسئولان دفتر امام خمینی نیز در این رابطه می‌گوید: «بعد از آنکه امام (ره) قطعنامه را پذیرفتند و گفتند جام زهر را نوشیدم من دیگر خنده بر لب ایشان ندیدم.»
ب - برجام: «چندین بار درخصوص برجام به مقامات تذکر داده بودم. آن‌طور که برجام عمل شد، من خیلی اعتقادی نداشتم و بار‌ها هم به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه گفتیم و تذکر دادیم.»
رهبر معظم انقلاب اسلامی (مد ظله‌العالی) در نامه‌ای که در ۱۳۹۴/۰۷/۲۹ به رییس جمهور: «با این حال محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعددی است که در صورت فقدان مراقبت دقیق و لحظه به لحظه، می‌تواند به خسارت‌های بزرگی برای حال و آینده کشور منتهی شود.»
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات ابتدای سال ۹۵ در حرم مطهر رضوی (ع) وضعیت برجام و ایران و آمریکا را اینگونه توصیف کردند: «در همین توافقی هم که ما با آمریکایی‌ها در قضیه پنج بعلاوه یک و مسئله هسته‌ای کردیم، آمریکایی‌ها به آنچه وعده داده بودند عمل نکردند و کاری را که باید می‌کردند انجام ندادند. بله، به تعبیر وزیر خارجه محترم ما، روی کاغذ کار‌هایی را انجام دادند، اما از راه‌های انحرافی متعدد، جلوی تحقق مقاصد جمهوری اسلامی را گرفتند... کسانی که امید می‌بندند به اینکه بنشینیم با آمریکا در فلان مسئله مذاکره کنیم و به یک نقطه توافقی برسیم- یعنی ما یک تعهدی بکنیم، طرف مقابل هم یک تعهدی بکند- از این غفلت می‌کنند که ما ناگزیر باید به همه تعهد‌های خود عمل کنیم [اما]طرف مقابل با طرق مختلف، با شیوه‌های مختلف، با خدعه، با تقلب سر باز می‌زند و به تعهد‌هایی که کرده است عمل نمی‌کند. این چیزی است که ما امروز در مقابل چشم خودمان داریم می‌بینیم؛ یعنی خسارت محض.»
«معایب همان چیزی است که همیشه از آن بیمناک بودیم و تکرار می‌کردیم و می‌گفتیم؛ می‌گفتیم: آقا، این‌ها بدعهدند، بدذاتند، دبّه‌دربیار هستند، زیر قولشان می‌زنند، عمل نمی‌کنند؛ معایب هم این‌ها است. خلل‌وفُرَجی وجود دارد در برجام که این معایب می‌توانند خودشان را نشان بدهند و اگر این خلل‌وفُرَج بسته میشد، البتّه معایب کمتر میشد یا منتفی میشد. امّا در مورد خود برجام؛ خود سند همان‌طور که عرض کردم یک خلل‌وفُرَجی دارد، یک زوایای پرابهامی دارد که این‌ها موجب شده است که دشمن بتواند سوءاستفاده کند، طرف مقابل بتواند از آن‌ها سوءاستفاده کند". (در اواخر سال ۱۳۹۵)
«ما مذاکره کردیم که تحریم برطرف بشود؛ شــروع مذاکره برای این بود، ادامه مذاکره برای این بود؛ و این باید تأمین بشود؛ اگر این تأمین نشد، بقیه چیز‌هایی که حاصل شده ارزش زیادی را نخواهد داشت.»(۱۳۹۷/۰۲/۰۳)
«اگر آن‌ها برجام را پاره کنند ما آن را آتش می‌زنیم و تصریح کردند که این هم نکته قرآنی است. چون قرآن می‌فرماید با پیمان شکنان مقابله و برخورد کنید و اگر آن‌ها پیمان شکنی کردند شما کوتاه نیامده و سازش نکنید.»
من به برجام به آن صورتی که عمل و محقق شد، خیلی اعتقادی نداشتم و بار‌ها نیز به خود مسئولان این کار از جمله به آقای رئیس‌جمهور و وزیر محترم امور خارجه این مطلب را گفتیم و موارد زیادی را به آن‌ها تذکر دادیم.
«در قضیّه‌ی برجام، بنده اشتباه کردم اجازه دادم که وزیر خارجه‌ی ما با آن‌ها صحبت کند؛ ضرر کردیم.» (۲۲ مرداد ۹۷)
«یکی از دوستان گفتند تصویب برجام را به رهبری نسبت داده اند، خب بله، اما شما که چشم دارید، ماشاء الله هوش دارید، همه چیز را می‌فهمید! آن نامه‌ای را که من نوشتم نگاه کنید، ببینید تصویب چه جوری است؛ شرایطی ذکر شده که در این صورت این {توافق} تصویب می‌شود. البته اگر چنانچه این شرایط و این خصوصیات اجرا نشد، اِعمال نشد، وظیفه رهبری این نیست که بیاید وسط و بگوید برجام نباید اجرا بشود. {البته} خود این، یک مقوله‌ای است که وظیفه رهبری در این جور مواقع اجرائی چیست. عقیده ما این است که در زمینه‌های اجرائی رهبری نباید وارد میدان بشود و یک کاری را اجرا کند یا جلوی اجرای یک کاری را بگیرد، مگر آنجایی که به حرکت کلی انقلاب ارتباط پیدا می‌کند، آنجا چرا وارد می‌شویم، اما در موارد دیگر نه. (۱۳۹۸/۰۳/۰۱)
پس چرا رهبری موافقت کردند:
الف - قطعنامه ۵۹۸: «اما در مورد قبول قطعنامه که حقیقتاً مسئله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصاً برای من بود، این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می‌دیدم؛ ولی به واسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلًا خودداری می‌کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم؛» (صحیفه امام، ج ۲۱: ص ۹۲)
ب - برجام: رهبر انقلاب اگرچه به سرانجام مذاکرات خوشبین نبودند، اما به انجام آن من باب کسب و افزایش تجربه مردم ایران موافقت کردند؛ «یک تجربه‌ای در اختیار ملت ایران است، این تجربه ظرفیت فکری ملت ما را بالا خواهد برد؛ مثل تجربه‌ای که در ســال ۸۲ و ۸۳ در زمینه تعلیق غنی سازی انجام گرفت. خب ما دو ســال عقب افتادیم، لکن به نفع ما تمام شد. چرا؟ چون فهمیدیم که با تعلیق غنی سازی، امید همکاری از طرف شرکای غربی مطلقا وجود ندارد. اگر ما آن تعلیق اختیاری را آن روز قبول نکرده بودیم، ممکن بود کســانی بگویند خب یک ذره شــما عقب نشینی می‌کردید، همه مشــکلات حل میشد... آن تعلیق غنی سازی این فایده را برای ما داشت که معلوم شد با عقب نشینی مشکل حل نمی‌شــود؛ بنابراین از مذاکراتی هم که امروز در جریان است، ما ضرری نخواهیم کرد. البته بنده همچنان که گفتم خوشبین نیســتم؛ من فکر نمیکنم از این مذاکرات آن نتیجه‌ای که ملت ایران انتظار دارد، به دســت بیاید، لکن تجربه‌ای است و پشتوانه تجربی ملت ایران را افزایش خواهد داد و تقویت خواهد کرد؛ ایرادی ندارد، اما لازم است ملت بیدار باشد.» (۱۳۹۸/۰۸/۱۲)
آیا طرف مقابل به تعهدات عمل کرد:
الف - قطعنامه ۵۹۸: برخی از مفاد آن از جمله تعیین و پرداخت خسارات عملی نشد.
ب - برجام: به روایت رهبر انقلاب، وزیر خارجه به ایشان گفتند که برخی از خط قرمز‌ها را نتوانستند حفظ کنند؛ «در همین توافق اخیر هسته‌ای هم اگرچه این توافق را ما تأیید کردیم و برگزارکنندگان این توافق را مورد قبول اعلام کردیم و قبول داریم آن‌ها را، لکن اینجا هم همینجور بود؛ وزیر خارجه محترم ما در مواردی به بنده گفت که ما {مثال } اینجا را یا این خط قرمز را دیگر نتوانستیم حفظ کنیم.» (۱۳۹۵/۰۱/۰۱)
دولت موظف بود تا ۲۸ شرط ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب، شورای عالی امنیت ملی و مجلس شورای اسلامی را در اجرای برجام رعایت کند. اما در اجرای این شروط دچار قصور و تقصیر‌های فراوان شد و خسارت محض برجام نیز به همین دلیل رخ داد.
سخن پایانی
در مجموع می‌توان چنین بیان کرد که اشتراک هردو در پذیرش آن در سطح عالی کشور از سر مصلحت و نه علاقه و مطلوبیت بوده است؛ چرا که امام خمینی (ره) از تعبیر «نوشیدن جام زهر» استفاده کردند و رهبرتیزبین وهوشیار انقلاب هم ضمن بیان شروط پذیرش، منوط به مصوبه شورای عالی امنیت ملی، پذیرش برجام را امضا کردند. در هر دو توافق، ایستادگی و مقاومت مردم و رهبری سبب نیاز دشمنان به توافق بوده است. تحمل ۸ سال جنگ تحمیلی و خسته نشدن از مقاومت در آن سال‌های خون و مبازره و ایستادگی ۱۲ ساله ملت ایران در مقابل شدیدترین تحریم‌ها، واقعیت مهم وانکار ناپذیریست. این ایستادگی و مقاومت بزرگترین پشتوانه برای مذاکره کنندگان در مذاکرات و دیپلماسی بود. در حالی که در قطعنامه ۵۹۸ دشمن (بجز حمله روز‌های اول پذیرش) از تکرار جنگ به شدت پرهیزکرد و حتی تا کنون هیچ کشوری جرأت تهدید مستقیم ایران به صورت جدی را نداشته است؛ ولی در برجام علاوه بر بازگشت تحریم‌ها، برآن نیز افزوده‌اند. این تفاوت نشان می‌دهد که رزمندگان در جنگ تحمیلی ضعفی از خود نشان ندادند و دشمن نسبت به ادامه آن نا امید شده بود؛ ولی در برجام دیپلمات‌های مردم توجه نکردند، که آنچه دارند برسر آن مذاکره می‌کنند با چه بهایی بدست آمده و دشمن دنبال ربودن آن از دست ماست و نبایستی به راحتی آنرا از کف داد. همچنین موضع گیری‌ها و سخنرانی‌های برخی مسئولین و نوشتار‌های جریانات داخلی به گونه‌ای بود که این تصور دشمن را تقویت که ایران از سرضعف و نیازبه برجام را می‌کرد و لذا آمریکا پس ازکشیدن شیرازه تاسیسات صلح آمیز هسته‌ای، از آن خارج شد و تحریم‌ها را باز گرداندند وغربی‌ها هم فقط وقت کشی کردند.
در اجرای قطعنامه ۵۹۸ به گونه‌ای عمل شد که جای هرگونه سوء استفاده از دشمن گرفته شد و حتی پس از پذیرش قطعنامه صدام با تقویت و حرکت نیرو‌ها به سمت مرز‌های ایران ایستادگی ما را محک زده و با پاسخ کوبنده درهم شکستن تجاوز دباره بعث و نیز منافقین در عملیات مرصاد مواجه شد و پس از آنکه دید ملت و مسئولین ایران از جنگ خسته نشده اند، تابع اجرای قطع نامه ۵۹۸ شد. حتی در مبادله اسرا نیز مرحله‌ای کار انجام شد و ضمانت لازم برای عمل به تعهدات از دشمن گرفته شد؛ ولی در اجرای برجام دولت ایران علی رغم دستور صریح و شفاف رهبری برای گرفتن ضمانت کافی در عمل به تعهدات، بسیاری از اقدامات بدون گرفتن ضمانت لازم اجرا شد و طرف غربی نیز مسرور از این اتفاق به بهانه‌های مختلف از اجرای تعهدات خود سر باز زد.
در قطعنامه ۵۹۸، دیپلمات‌های ایران هرگز به قول یا وعده‌های شفاهی و حتی مکتوب بدون ضمانت دشمن اعتماد نشد؛ ولی در برجام دیپلمات‌های ما به قول شفاهی ولبخند‌های دشمن هم اعتماد کردند و نتیجه این اقدام این است که امروز دیپلمات‌های ما به صراحت می‌گویند علاوه بر روح برجام، جسم برجام نیز نقض شده است؛ لذا لازم است، به جهت عدم سو استفاده مجدد دشمن ونیز از تکرار آن درآینده شورای امنیت ملی کشورمان چاره اندیشی کند و هم راه اصلاح وجبران آن را پیش بینی کند.
[۱] از پایگاه‌ها ومراجعی که تکه مطالبی از آن‌ها به عاریت گرفته شده است، تشکر می‌شود.
[۲] IAEA
انتهای پیام/ 113
