«کرونا» و تحول شبکه‌های اجتماعی
گروه فرهنگ و هنر دفاع‌پرس - آرش شایسته‌نیا؛ اینترنت در زندگی روزانه به قدری ریشه دوانده است که در آن واحد در همه جا حضور دارد؛ برای نمونه، یک لحظه به محیط خود توجه کنید و ببینید چند نفر دارای تلفن هوشمند و تبلت‌ها، یا رایانه‌های سنتی یا لب‌تاپ هستند و این یعنی امروزه، رسانه‌های اجتماعی در همه جا حضور دارند و می‌توانند بر روی روابط برخط بین افراد و به همین ترتیب روابط برون خط آنان تاثیر گذارند.
امی ون لوی، استادیار دانشگاه گنت در کتاب «مدیریت رسانه‌های اجتماعی» (۱۳۹۵) می‌نویسد: در سال ۲۰۱۲، یک روزنامه‌نگار آمریکایی تصمیم گرفت ببیند که زندگی او بدون اینترنت به چه شکلی خواهد بود. او از زندگی به روش نوین که هرلحظه‌اش از اینترنت نشات می‌گرفت، خسته شده بود. او تلاش کرد به روش مدرن، اما بدون وجود اینترنت زندگی کند؛ از این رو، مجله Verge در مدت یکسال او را زیر نظر گرفت که از اینترنت دور بماند و نتایج را گزارش کند. بعد از یک سال برون خط بودن، او حس بهتری نداشت. او این فرضیه که اینترنت موجب «تنها» شدن و «احمق» شدن افراد می‌شود را رد کرد، زیرا اینترنت ابزاری است که به شما می‌گوید: افراد کجا هستند و به شما تعامل با آن‌ها را می‌دهد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند به دنبال شیوع کووید۱۹ بیش از نیمی از کل جمعیت جهان در شبکه‌های اجتماعی حضور پیدا کرده اند و از امکانات آن‌ها استفاده‌های خاص خود را می‌کنند.
طبق گزارش ۲۰۲۰ Digital که هرسال با همکاری موسسات پژوهشی Hoot suite و We are social ارائه می‌شود نشان می‌دهد در ژوئیه ۲۰۲۰ (تا اوایل مرداد امسال) برای نخستین بار، بیش از نیمی از کل جمعیت جهان به شبکه‌های اجتماعی راه یافته اند و گزارش تحلیلگران کمپانی پژوهشی Data Report نشان می‌دهد که امروزه بیش بیش از ۳میلیارد نفر و آخرین پژوهش در مرداد امسال برای نخستین بار نشان داد بیش از نیمی از کل جمعیت جهان از شبکه‌های اجتماعی میلیارد نفر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که نشان از رشد ۱۰درصدی نسبت به سال گذشته داشته و معادل ۵۱ درصد کل جمعیت دنیا است که به بیانی دیگر می‌توان گفت در حال حاضر ضریب نفوذ کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان به ۵۱ درصد رسیده است که باید این رشد فزاینده را مرهون «ویروس کرونا» دانست. تجزیه و تحلیل این آمار و اطلاعات نشان می‌دهد هر کاربر شبکه اجتماعی در جهان به طور متوسط در۹ پلتفرم حضور دارد.
این گزارش نشان می‌دهد که در یک سال گذشته ۳۴۶ میلیون نفر برای نخستین بار آنلاین شده اند که نشان از رشد سالانه ۸٫۲ درصدی تعداد کاربران جهانی اینترنت دارد. این آمار نشان می‌دهد به طور متوسط برای نخستین بار از ژوئیه ۲۰۱۹ تاکنون هر ثانیه ۱۱کاربر جدید در جهان آنلاین شده‌اند. از سوی دیگر هرچند محدودیت‌های قرنطینه در برخی کشور‌های جهان برداشته شده، ولی گزارش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از رفتار‌های دیجیتال جدید مردم تغییر نکرده است و به طور متوسط میانگین، هرکاربر روزانه ۶ ساعت و ۴۲ دقیقه از اینترنت بهره می‌گیرد و بیش از ۴۰ درصد کاربران اینترنت هم زمان بیشتری را درشبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند که این رقم در برخی از کشور‌ها مثل فیلیپین به ۶۰درصد هم می‌رسد.
تحقیقات کمپانی اریکسون نشان می‌دهد تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی که از طریق تلفن هوشمند به این پلتفرم‌ها دسترسی پیدا می‌کنند،۳٫۹۱ میلیارد نفر است و این بیانگر این است که ۹۹درصد کاربران از گوشی‌های هوشمند برای سر زدن به پلتفرم‌های محبوبشان استفاده می‌کنند که این موضوع در دوران کرونا نمود ویژه‌ای داشته است.
این آمار در حالی از سوی کمپانی اریکسون منتشر شده است که ۲۰۲۰ Digital در گزارش خود آورده است: از هر ۱۰کاربر اینترنت همچنان ۷نفر نسبت به قبل از دوران کرونا زمان بیشتری را در گوشی هوشمند خود سپری می‌کنند (۷۰ درصد) و حدود نیمی از کاربران (۴۷درصد) هم با لب تاپ خود در شبکه‌های اجتماعی بوده و از آن بهره برداری کرده‌اند.
۳۳ درصد کاربران نسبت به قبل از کرونا همچنان زمان بیش تری را در کامپیوتر‌های شخصی خود سپری می‌کنند و این رقم برای تبلت به ۳۳درصد و برای تلویزیون‌های هوشمند به ۳۲ درصد می‌رسد. درکنسول‌های بازی همچنان شاهد افزایش ۱۸درصدی زمان استفاده کاربران هستیم و این رقم برای اسپیکر‌های هوشمند هم به ۹٫۱ درصد تعداد کاربران می‌رسد.
یکی دیگر از مواردی که در گزارش ۲۰۲۰ Digital مورد توجه قرار می‌گیرد عدم توازن جنسیتی کاربران شبکه‌های اجتماعی در برخی نقاط جهان است. به طور میانگین در جهان ۱٫۲کاربر مرد شبکه اجتماعی نسبت به هریک از کاربر زن وجود دارد، اما بازهم در مناطق و نواحی جغرافیایی مختلف ارقامی متفاوت دیده می‌شود. به عنوان مثال در آمریکای شمالی بیش از نیمی از کاربران شبکه‌های اجتماعی یعنی ۵۵درصد آنان زن هستند، اما در جنوب آسیا این رقم به ۲۵ درصد می‌رسد که بسیار کم‌تر از آمریکای شمالی است. در آفریقا هم به ازای هر ۵ کاربر مرد شبکه‌های اجتماعی کم‌تر از ۲ زن دیده می‌شود، اما جالب است بدانیم به دنبال شیوع ویروس کرونا این شکاف جنسیتی در حال کاهش و کم شدن است تا آن جا که نسبت کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان از ۴۵:۵۵ (زن به مرد) به نسبت (۴۶:۵۴) در ۲۰۲۰رسیده است.
نتایج ۲۰۲۰ Digital در پایان گزارش خود آورده است: فیس بوک همچنان محبوب‌ترین پلتفرم جهان است و در ژوئیه ۲۰۲۰ بیش از ۲٫۶ میلیارد کاربر فعال ماهانه داشته است درحالی که ۲میلیارد نفر هم از پیام رسان محبوب و دوست داشتنی آن یعنی «واتس آپ» استفاده می‌کنند.
اینستاگرام هم به نقطه عطف جدیدی از نظر تعداد مخاطب دست یافته است و اکنون ۸۵۴٫۵ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد این در حالی است که این رقم در ۲۰۱۹ عدد ۷۶۶٫۴ میلیون کاربر را به ثبت رسانده است.
از سوی دیگر مطالعه آمار فعالیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی نیز قابل تامل است. بر اساس آماری که استارتاپ «نوین‌هاب» (پلتفرم مدیریت شبکه‌های اجتماعی) در دهه نخست تیرماه سال جاری منتشر کرده است، تلگرام و واتس آپ پرجمعیت‌ترین پیام‌رسان‌های داخل ایران هستند و از آن سو در میان کاربران ایرانی پیام رسانی مانند «سروش» در جایگاهی بالاتر از توییتر و فیس‌بوک قرار دارد.
واتس‌اپ و تلگرام هر کدام با بیش از ۴۷ میلیون کاربر محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی ایرانیان هستند. واتس‌اپ با داشتن ۴۷ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در صدر پیام‌رسان‌های مورد استفاده ایرانیان است و تلگرام با ۴۷ میلیون و ۲۵۰ هزار کاربر با اختلاف کمی در جایگاه دوم است. اینستاگرام سومین اپلیکیشن محبوب ایرانیان است و ۴۴ میلیون کاربر دارد. لینکدین و فیس‌بوک هم با ۲ میلیون و ۷۰۰هزار و ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار کاربر با فاصله زیاد جزو شبکه‌های اجتماعی نسبتا مورد توجه ایرانیان هستند. باید گفت آمار ایرانیان فیس‌بوک روز به روز کم‌تر می‌شود. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که تلگرام بیش از دو سال است که در کشور فیلتر شده، ولی به نظر می‌رسد فیلترینگ تاثیری در استفاده از این پیام‌رسان در بین ایرانیان نداشته است.
مطالعات نشان می‌دهد که ویروس کرونا تاثیر منفی فراوانی بر کسب و کار‌ها در جهان اقتصادی داشته است تا آن جا که بسیاری از تجار و فعالان اقتصادی در درگیری با این پهلوان نامریی منحوس یا باخت را پذیرفته و عرصه تجارت را با اعلام ورشکستگی ترک کرده اند و یا با پناه گرفتن در زیر چتر شبکه‌های اجتماعی و با تغییر شکل فعالیت اقتصادی خود به حیات اقتصادی خود ادامه می‌دهند که بخش عمده‌ای از فعالان اقتصادی در ایران نیز در این بخش جای دارند.
آمار نشان می‌دهد که فعالان اقتصادی در ایران بیش‌ترین حضور خود را در اینستاگرام و سپس در تلگرام دارند. آنان پس از این دو، در بسترهایی، چون فیس‌بوک و لینکدین و کمی در توییتر فعالیت می‌کنند وپس از آن‌ها آپارات، پینترست، یوتوب، بله، تامبلر و گپ شاهد فعالیت فعالان اقتصادی هستند. به طور دقیق‌تر می‌توان گفت؛ اینستاگرام حدود ۵۸ درصد از سهم کل کسب‌وکار‌ها در فضای شبکه‌های اجتماعی را به خود اختصاص داده است و پس از آن با اختلافی زیاد، تلگرام با حدود ۱۱ درصد در جایگاه دوم است. فیس‌بوک با ۹ درصد، لینکدین با ۶ درصد و توییتر با حدود ۴ درصد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. آپارات با ۴۷/ ۳ درصد محبوب‌ترین شبکه اجتماعی کسب‌وکار‌های ایرانی است و پیام‌رسان‌های بله و گپ نیز در جایگاه‌های بعدی قرار دارند، هرچند سهم این دو پیام‌رسان از کسب‌وکار‌ها نسبتا پایین و به ترتیب ۳۸/ ۰ درصد و ۱۷/ ۰درصد است.
واقعیت این است که این آمار مانند ویروس کرونا که هر روز خود را به شکل وگونه‌ای غیرقابل باور تغییر می‌دهد، ثابت نمی‌مانند و باید صاحب نظران فعال در حوزه شبکه‌های اجتماعی با تفسیر صحیح و واقع بینانه ادامه راه را برای کاربران هموار‌تر کنند.
*منابع:
– مدیریت رسانه‌های اجتماعی، (۱۳۹۵)، امی ون لوی ترجمه طاهر روشندل اربطانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
– روزنامه ایران، سال بیست و ششم، شماره ۷۴۱۹
انتهای پیام/102
