نهضت «عاشورا» و جلوه‌های تجلی آن در «دفاع مقدس»

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس ـ سید جواد هاشمی فشارکی؛ بزرگ‌ترین و ارزش‌مدارترین جنگ قرون اخیر، طی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ با رویارویی جمهوری اسلامی ایران در برابر سلطه‌گران غربی و شرقی به سرکردگی رژیم بعث عراق به‌وقوع پیوست که می‌توان گفت از صدر اسلام تاکنون، تنها این جنگ یعنی هشت سال دفاع مقدس بوده که صحنه‌های آن، شباهت‌های زیادی با نهضت عاشورا که در سال ۶۱ ه. ق رخ داد، داشته است.

صد‌ها نشانه مختلف وجود دارد که دفاع مقدس را به نهضت عاشورا پیوندی عمیق می‌زند و بی‌شک جلوه‌های کربلا را در صحنه‌های مختلف آن می‌توان یافت که در اهداف، راهبردها، روش‌ها، فرهنگ، پیام‌ها و... وجوه اشتراک بسیاری باهمدیگر دارند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «شما ببینید، این نصف روز حادثه، چه‌قدر در تاریخ ما برکت کرده و تا امروز هم زنده و الهام‌بخش است؛ این حادثه فقط این نیست که آن را بخوانند و بگویند و مردم خوش‌شان بیاید یا متأثر عاطفی شوند؛ نه‌خیر، منشأ برکات و حرکت است. این، در انقلاب و جنگ و گذشته تاریخ ما محسوس بوده است. در تاریخ تشیّع، بلکه در تاریخ انقلاب‌های ضد ظلم در اسلام - ولو از طرف غیرشیعیان - حادثه کربلا به‌صورت درخشان و نمایان اثربخش بوده؛ شاید در غیر محیط اسلامی هم اثربخش بوده است. در تاریخ خود ما - یعنی در این هزار و سیصد، چهارصد سال - همان نصف روز حادثه اثر کرده است. پس، عجیب و بعید نیست؛ ما اگر نخواهیم هشت سال جنگ خودمان را با آن هشت، نه ساعت عاشورای امام حسین (ع) مقایسه کنیم، یا آن را خیلی درخشان‌تر بدانیم - که واقعاً هم همین است؛ یعنی من هیچ حادثه‌ای را در تاریخ نمی‌شناسم که با فداکاری آن نصف روز قابل مقایسه باشد؛ همه‌چیز کوچک‌تر از آن است - لیکن بالاخره طرحی از آن، یا نَمی از آن یَم است». [۱]

وجوه مشترک نهضت‌های عاشورا و هشت سال دفاع مقدس

برخی از وجوه مشترک نهضت‌های «عاشورای حسینی» و «دفاع مقدس خمینی» عبارتند از:

۱- در کربلا، امام حسین (ع) و یارانش را محاصره کردند؛ در دفاع مقدس نیز محاصره و تحریم در ابعاد مختلف وجود داشته است.

۲- رهبر هر دو نهضت، سلاله‌های پیامبر اسلام (ص)، منادی اسلام ناب و به‌دنبال احیای سیره نظری و عملی پیغمبر اکرم (ص) بوده‌اند؛ البته با تفاوت معصومیت امام حسین (ع) و نیز ملهم بودن امام خمینی (ره) از سیره نظری و عملی امام حسین (ع).

۳- در هر دو نهضت، مبارزه بین جبهه حق و باطل تجلی پیدا کرد.

۴- هم‌راستایی هدف، راه و شیوه، در هر دو نهضت وجود داشته است؛ یعنی هدف هر دو نهضت، دفاع از حریم ارزش‎ها و حفظ اسلام ناب و قرب الهی بوده است که در رویاروی با دشمن، تا آخر مقاومت کرده و ایستادند؛ از آن‌جایی که امام حسین (ع) فرمودند: «همانا من برای طلب اصلاح امت جدم قیام کرده‌ام». [۲] و امام خمینی (ره) نیز فرمودند: «شما (رزمندگان) برای حفظ اسلام دارید جنگ می‌کنید». [۳]

۵- در جبهه حق، هر دو نهضت (عاشورا و دفاع مقدس) مظهر پاکی‌ها و نیکی‌ها بودند و به شیوه اخلاقی و انسانی عمل کردند؛ اما در مقابل در جبهه دشمن، (یزیدیان و صدامیان) در نهایت رضالت، پستی، دنیاپرستی و اهداف دنیاطلبی و شیطانی قرار داشتند.

۶- عدم ترس از دشمن در نهضت کربلا، علی‌رغم محاصره کامل نظامیان دشمن وجود داشت و در دفاع مقدس نیز، علی‌رغم آتش سنگین تویخانه‌های دشمن، این عدم ترس دیده می‌شد.

۷- وضعیت شیدایی شب و روز عاشورا، مانند: نماز‌های عارفانه، دعا‌های عاشقانه، روحیه و آمادگی برای لقاءالله، در شب‌های عملیات جبهه‌ها نیز وجود داشت.

۸- احیاء و تجلی اکسیر عقاید اسلامی و تجلی اوج جنبه‌های ایثار و فداکاری برای اسلام، در هر دو نهضت به‌وقوع پیوست.

۹- آن شوق شهادت که در نهضت عاشورا وجود داشت، مانند آن جمله معروف حضرت قاسم بن الحسن (ع) که فرمودند: «مرگ در راه خدا، شیرین‌تر از عسل است»، نمونه آن را در نهضت دفاع مقدس نیز شاهد بودیم؛ مانند: نوشته‌ها و وصیت‌نامه‌های رزمندگان.

۱۰- هر دو نهضت با رسوایی ظلم و ستم دشمنان (یزیدیان و صدامیان) همراه بوده و نقاب از چهره تزویر و نفاق دشمنان اسلام برداشته و آن‌ها را به بدفرجامی دچار کرده است.

۱۱- رزمندگان نهضت امام خمینی (ره)، همچون شهیدان کربلا، کانون معرفت و بصیرت دینی و سرشار از شوق فداکاری و شهادت بودند.
۱۲- در هر دو نهضت، از گروه‌های سنی در جبهه مصاف با باطل وجود داشته و به شهادت رسیدند.

۱۳- در جبهه‎های دفاع مقدس همچون صحنه‎های کربلا مسائلی نظیر: شیوه به میدان رفتن، دفاع تا آخرین لحظه، تشنگی، نحوه‌های شهادت، مانند: جدا شدن دست و سر، اسارت و سختی‌های آن و... وجود داشته است؛ بنابراین هر دو نهضت مقدس بوده و شایسته تکریم و نکوداشت و ترویج فرهنگ آن هستند.

نهضت «دفاع مقدس» ملهم و متأثر از نهضت «عاشورا» بوده که تاثیرگذاری شگفت و بی‌نظیری از قطعه تاریخی اولی بر دومی یافت می‌شود؛ اهم تاثیرگذاری‌ها بدین قرار است:

تصویر راست: عزداری بسیجیان در پادگان «دوکوهه» سپاه - تصویر چپ: عزاداری رزمندگان در پادگان «بیستون» ارتش

۱- خمیرمایه دفاع مقدس الهام‌گرفته از فرهنگ عاشورای حسینی بود و به‌عبارتی نهضت دفاع مقدس ریشه در نهضت عاشورای حسینی داشته و مصداق این سخن امام خمینی بوده است که «ما هر چه داریم از محرم و صفر است».

۲- فلش نهایی حرکت عملیات‌های رزمندگان به سوی کربلا و همچنین والاترین نیروی انگیزه‌بخش رزمندگان دفاع مقدس، آزادی کربلا و زیارت امام حسین (ع) بود.

۳- انگیزه اعزام، فرهنگ حضور، شعار‌ها، برگزاری مراسم محرم، شرایط سخت مناطق عملیاتی، شهادت مجاهدان، وصیت‌نامه‌های رزمندگان و به‌خصوص شهدا، تلفیق اشعار حماسی با عاشورا، اسم لشکر‌های و گردان‌ها، اسم مقر‌ها و... نشان از تأثیر مستقیم نهضت عاشورا بر جبهه‌های دفاع مقدس دارد.

۴- اسم عملیات‌ها، رمز عملیات‌ها، زمان عملیات‌ها، نوشته‌های روی سربند‌ها و لباس‌ها، پرچم‌ها، نوحه‌خوانی‌ها، آبرسانی‌ها، حضور معنوی (امداد غیبی) سیدالشهداء (ع) و مادرش حضرت زهرا (س) در لحظات حساس، روحیه رزمندگان در جبهه‌ها، نشان از تأثیر مستقیم نهضت عاشورا بر روند عملیات‌های دفاع مقدس دارد؛ چراکه رزمندگان اسلام در جریان جنگ تحمیلی، تنها با اسلحه گرم نمی‌جنگیدند؛ بلکه آن‌ها سلاحی مهم‌تر داشتند که به قول شهید سید مرتضی آوینی: «مهمترین سلاح رزمندگان سربند‌های منقوش به نام شهدای کربلا و از همه مهم‌تر حضرت امام حسین (ع) بود که رادمردی را در گام‌های استوار رزمندگان اسلام هجی می‌کرد»؛ بنابراین رزمندگان خود را منتقم خون سیدالشهداء (ع) می‌دانستند و با این وجود، ته مانده یک قمقمه آب برای چند نفر در صحنه نبرد، آن‌هم برای‌تر کردن لب‌ها، تشنگی رزمندگان با توجه به یادآوردن تشنگی صحنه کربلا و مسائلی از این قبیل، قابل تحمل می‌شد.

۵- دوران اسارت آزادگان نیز به تأسی از دوران اسارت حضرت زینب (س) و اسرای کربلا و انتقال پیام نهضت به اردوگاه‌های اسارت و... و همچنین یاد مصائب اهل بیت (ع)، موجب تحمل مصائب اسارت و شرایط سخت اردوگاه‌های بعثی می‌شد و خانواده‌های آزادگان نیز علی‌رغم نگرانی‌هایی که داشتند، صبوری می‌کردند، تا این‌که آن‌ها به وطن بازگشتند.

۶- برگزاری مراسم‌هایی نظیر عزاداری با پای برهنه و... موحب می‌شد تا رزمندگان از نظر روحی، مهیا و مشتاق اعزام به صحنه‌های نبرد شوند که این موضوع نشان از تاثیر نهضت دفاع مقدس بر پشت جبهه‌ها دارد.

۷- کمک‌رسانی به جبهه‌ها، تشییع و خاکسپاری شهدا، تحمل سختی‌ها و کمبود‌های زمان جنگ، مراسم عزاداری‌ها به‌نام شهدا و رفتن هیأت‌های عزاداری مساجد تا درِ منازل شهدا، پایداری و شکیبایی مردم و صبوری آن‌ها و... ملهم از صبوری و پیام‌رسانی قافله اسیران کربلا بود که در نهضت دفاع مقدس به‌خوبی مشاهده می‌شد.

۸- نهضت دفاع مقدس تأثیرات مختلفی را در جامعه بعد از جنگ داشت؛ یعنی هرساله با بازگشت پیکر‌های تفحص‌شده شهدا، خیابان‌ها و کوچه‌ها مجدداً رنگ و بوی عاشورایی به خود می‌گرفت. همچنین خاکسپاری شهدای گمنام در محلات و مراکز مختلف شهر‌ها و تمسک جستن به آن‌ها، تکریم خانواده شهدا و جانبازان، نام‌گذاری خیابان‌ها و مکان‌های مختلف به نام شهدا، شکل‌گیری مداحی‌های خاص؛ مانند مداحی «یاد امام و شهدا...»، از تاثیرات دفاع مقدس در دوران پساجنگ بوده است؛ بنابراین همچنان که نهضت «عاشورا» تضمین بقا و سلامت مکتب و اسلام ناب محمدی (ص) شد، دفاع مقدس نیز تضمین‌کننده بقا و بالندگی انقلاب اسلامی را شد.

۹- صدور فرهنگ دفاع مقدس و تجارب آن به محور مقاومت، با ساخت فیلم‌ها و داستان‌ها، اشعار، ثبت خاطرات، مجاهدت‎های هشت سال دفاع مقدس تضمین‌کننده بقا و صدور انقلاب اسلامی شده است.

کلیت جنگ:

زیارت عاشورا و تجلی مضمون‌های آن در صحنه‌های دفاع مقدس و شهادت با زمزمه فرازهای زیارت عاشورا، تأثیر شگرفی داشته است؛ بنابراین دفاع مقدس برگرفته از مکتب عاشورا و تجلی عینی ارزش‌های عاشورا در عصر حاضر بوده است. 

سخن پایانی:

امام خمینی (ره) فرموده‌اند: «اگر سیدالشهداء (ع) نبود، این نهضت (انقلاب اسلامی) هم پیش نمی‌بُرد، سیدالشهداء (ع) همه‌جا هست «کل ارض کربلا» همه‌جا محضر سیدالشهداء (ع) است، همه منبر‌ها محضر سیدالشهداء (ع) است، همه محراب‎ها از سید الشهداء (ع) است.... امام حسین (ع) نجات داد اسلام را، ما برای یک آدمی که نجات داده اسلام را و رفته کشته شده، هی سکوت کنیم؟ ما هر روز باید گریه کنیم، ما هر روز باید منبر برویم برای حفظ این مکتب، برای حفظ این نهضت‎ها؛ این نهضت‌ها مرهون امام حسین (ع) است». [۴]

درس‎هایی که رزمندگان از مکتب «عاشورا» آموخته بودند، سبب شد تا جبهه‎های هشت سال دفاع مقدس جلوه‎گاه اخلاق، فضایل و ارزش‎های الهی شده و سازنده‎ترین و پرشکوهترین درس‎ها را بروز دهد؛ ولی متأسفانه در پساجنگ، برخی از مسئولان وقت، آن‌را به کنار نهادند و با شعار سازندگی و ترویج رفاه، فرهنگ دفاع مقدس امکان تداوم و تسری در عرصه‌های مختلف نیافت و سبب کاهش تاب‌آوری عده‌ای از مردم در دوران کمبود‌ها و گرانی‌ها شد؛ در حالی‌که بایستی این فرهنگ و الگوی ناگسستنی دفاع مقدس و عاشورا، همواره درس‌پذیری و سرمشق مسئولان، مدیران و آحادجامعه باشد و از تجارب آن درحوزه‌های دیگر بهره‌گیری شده و فرهنگ «مقاومت» ارتقاء و تجلی یابد تا سبب برکات برای جامعه به‌خصوص در شرایط سختی‌ها و بحران‌ها و کمبود‌ها شود.

اکنون نیز تمسک به فرهنگ عاشورا و دفاع مقدس و نهراسیدن در برابر انواع تهدیدات دشمنان و عدم پذیرش فتنه‌های «به سازش کشاندن ملت ایران»، عامل پیروزی انقلاب اسلامی خواهد بود؛ بنابراین در شرایطی که کشور‌های سلطه‌گر به رهبری آمریکا و رژیم جنایت‌کار صهیونیستی، در تلاش برای نابودی اسلام ناب و ام‌القرای جهان اسلام هستند، بقای نظام اسلامی و سلامت فرهنگ عمومی کشور به احیاء نهضت «عاشورا» و نهضت «دفاع مقدس» وابسته است و شکی نیست که موفقیت و پیروزی ما در جنگ هشت ساله، به برکت جاری شدن فرهنگ عاشورا به دست آمد و بقای آن نیز بستگی تام و تمام به تبعیت از این فرهنگ دارد و بایستی به نسل‌های فعلی و آینده منتقل شود، تا ثمرات معنوی آن آشکار شده و منشأ تحول در جامعه شود؛ همان‌گونه که رهبر انقلاب اسلامی فرموده‌اند: «عاشورا یک حادثه تاریخىِ صرف نبود؛ عاشورا یک فرهنگ، یک جریان مستمر و یک سرمشق دائمى براى امت اسلام بود». [۵]بنابراین بایستی این جریان مستمر، سرمشق جامعه امروزی ما باشد.

نهضت «عاشورا»، اکسیر زنده شدن و بروز خمیرمایه‌های دینی در نهضت «دفاع مقدس» شد و همچنین سبب شد تا ملت ایران با دستان خالی، در برابر دشمن تا به دندان مسلح بعثی فائق آیند. نهضت عاشورا تا قیامت جوشان بوده و می‌تواند در عرصه‌های دیگر خصوصاً تهدیدات فعلی و آینده دشمن، منشأ پیروزی‌ها و برکات در جامعه باشد؛ بنابراین لازم است که مسئولان با تغییر رویکرد خود از توجه به کشور‌های بیگانه و نهاد‌های چمبره زده بر نظام بین‌الملل، به این منابع غنی توسل جسته و متکی شوند که خیر دنیا و عقبای خود و جامعه و انقلاب اسلامی در آن است.

منابع:

[۱] حضرت آیت‌الله خامنه‎ای (مدظله‌العالی) - دیدار با مسئولان دفتر هنر و ادبیات مقاومت - ۱۳۷۰/۰۴/۲۵

[۲] «سید هاشم رسولی محلاتی»، زندگانی امام حسین (ع)، دفتر نشر فرهنگی اسلامی، ص ۱۵۲

[۳] صحیفه نور، ج ۱۳ و ۱۵، ص ۱۹۷ و ۵۳.

[۴] قیام عاشورا در کلام و پیام امام خمینی (تبیان آثار مو ضوعی، دفتر سوم)، ص ۷۶ ـ ۷۷.

[۵] بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار روحانیان و مبلغان در آستانه ماه محرم، ۱۳۸۴/۱۱/۰۵

انتهای پیام/ 113