گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: «دفاع مقدس» صحنه تجلی وحدت و انسجام اقشار مختلف و همراهی همه اصناف و گروه‌ها و میدان سبقت برای انجام تکلیف الهی و وفاداری به اسلام و پاسداری از انقلاب و کشور بود. در هشت سال «دفاع مقدس» بار دیگر شور انقلابی و روحیه جهادی، فضای نورانی کشور را فراگرفت و همه افراد جامعه، بدون توجه و اهمیت دادن به مسائل صنفی و قشری و فقط با هدف دفاع از اسلام، انقلاب و تمامیت ارضی کشور، وارد میدان جهاد و مبارزه شده و در جبهه‌های جنگ، در کنار هم، دشمن متجاوز را زمین‌گیر و خیلی زود به عقب‌نشینی ذلت‌بار مجبور کردند.
پرداختن به نقش هر یک از اقشار جامعه در دفاع مقدس، موجب توصیف جلوه‌هایی از تعامل، ارتباط و همدلی اقشار مختلف در دفاع از اسلام، اطاعت از رهبری و حماسه‌های پیکار با متجاوزان می‌شود و از سویی دیگر، خنثی‌کننده بسیاری از توطئه‌ها و تحلیل‌های غلط و انحرافی دشمن خواهد بود. همچنین این موضوع موجب تداوم راه انقلاب و مشارکت، همدلی و همراهی همه طبقات جامعه در حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی می‌شود؛ بنابراین بیان نقش، جایگاه و میزان مشارکت اقشار مختلف جامعه در حماسه هشت سال دفاع مقدس، اعم از: روحانیت، دانشگاهیان، دانش‌آموزان، کارگران، کارمندان، فرهنگیان، کشاورزان و... ضروری است.
«روحانیت»، یکی از اقشار مهمی است که براساس آمارها، بیشترین حضور را در عرصه‌های مختلف جنگ تحمیلی، نسبت به دیگر اقشار جامعه داشته است؛ در این راستا، روحانیون ضمن این‌که در صحنه‌های نبرد و خطوط مقدم جبهه‌ها، از یک نیروی بسیجی داوطلب گرفته تا رده‌های بالاتری نظیر فرماندهی، حضور داشتند، به انجام مأموریت‌های ذاتی خود در جبهه‌ها که همانا وظیفه تبلیغ و ترویج مسائل اعتقادی است، نیز می‌پرداختند.
این نوشتار ضمن تاکید بر مشارکت و نقش همه اقشار جامعه در هشت سال دفاع مقدس و همگامی، همراهی و وحدت همه آن‌ها در پیروزی‌های آن دوران و سربلندی نظام جمهوری اسلامی، بر آن است تا به اختصار، جلوه‌هایی از نقش روحانیت معزز در دفاع مقدس را بیان کند.
روحانیت و پیشتازی در جهاد
یکی از افتخارات روحانیت شیعه، آن است که همواره شریک درد و رنج مردم، در همه صحنه‌های عمل و مبارزه پیشتاز امت بوده و با اقتدا به معصومین (علیها السلام)، در سخت‌ترین میادین مبارزه، پیکار و جهاد، حضوری فعال، هدایت‌کننده، امیدآفرین و تقویت‌کننده قدرت ایمانی و قلبی داشته است. دوران هشت سال دفاع مقدس نیز تجلی حضور «روحانیت» است که در این دوران، طلاب و روحانیون، تنها به ترغیب و دعوت مردم برای حضور در جبهه‌ها اکتفا نکرده و خود، پیشاپیش دیگر اقشار جامعه، حضور عملی و سازنده در جبهه‌ها داشتند.
امام خمینی (ره) به‌عنوان کسی که از میان حوزه‌های علمیه، پای مکتب علمایی همچون آیت‌الله بروجردی تربیت یافت و سپس با نهضت الهی خود، سایه استکبار و استعمار را از سر این مردم ستم‌دیده دور کرد و پس از آن، با فرماندهی عقلانی و مدبرانه خود، بزرگ فرمانده هشت سال جنگ تحمیلی شناخته شد، درباره نقش روحانیت در دفاع مقدس، فرموده است:
«خدا را سپاس می‌گزاریم که از دیوارهای فیضیه گرفته تا سلول‌های مخوف و انفرادی رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه‌ها و میادین مین خون پاک شهدای حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده است و در پایان افتخارآمیز جنگ تحمیلی نیز رقم شهداء و جانبازان و مفقودین حوزه‌ها نسبت به قشرهای دیگر زیادتر است. بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ نفر از طلاب علوم دینیه در سراسر ایران، در جنگ تحمیلی شهید شده‌اند و این رقم نشان می‌دهد که روحانیت برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی ایران تا چه حد مهیا بوده است».
نقش‌های روحانیت در دفاع مقدس
نقش‌های متعددی که روحانیت در دوران دفاع مقدس ایفا کرده‌اند، دارای ابعاد و جنبه‌های متفاوتی است که عبارتند از: مدیریت جنگ تحمیلی - ترغیب و دعوت دیگران - تقویت ایمان و قدرت معنوی رزمندگان - حضور در جبهه‌ها - ترویج ارزش‌های اخلاقی و آموزش دینی - حفظ روحیه جهادی در جامعه - پیشتیبانی از دفاع مقدس - پیشتازی در جهاد و شهادت - حفظ نیروها بعد از عملیات و کمک به فرماندهان - نقش مثبت در دوران اسارت.
۱. نقش مدیریتی
هدایت نیروهای مسلح و به‌کارگیری نیروهای مردمی و بسیجی، یکی از ممتازترین نقش‌های روحانیت معظم در طول هشت سال دفاع مقدس است که در رأس آن، «نقش بسیار حسّاس و شگفت‌انگیز رهبری و فرماندهیِ امام خمینی (ره)» قرار دارد.
مدیریت و فرماندهی امام خمینی (ره) در هشت سال دفاع مقدس، این نبود که ایشان برود و مثلاً در قرارگاه‌های تاکتیکی مقدّم بنشیند و عدّه‌ها و یگان‌ها را جابه‌جا کنند؛ بلکه امام (ره) از اوّل دشمن را شناخت و فهمید که دشمن اصلی در این جنگ کیست و «صدّام» یک ابزار است. [1]
ایشان همچتین تشخیص دادند که فقط ملّت ایران می‌تواند این بحران را حل کند و صرفاً مسئله نیروهای مسلّح نیست و ملت باید وسط بیاید؛ همچنان که ملّت ایران انقلاب را به پیروزی رساند، جنگ را هم ملّت ایران باید به پیروزی برساند. [2]
شهید علی طاهری در حال دست‌بوسی امام خمینی (ره) - اردیبهشت ۱۳۶۰ - بعد از عملیات بازی دراز یک
امام خمینی (ره) با انتصاب نمایندگان خود در شورای عالی دفاع، فرماندهی جنگ، ریاست ستاد‌های پشتیبانی جنگ، نیروهای مسلّح و... جلوه‌هایی از نقش مهم و تعیین‌کننده روحانیت در دفاع مقدس را به نمایش گذاشتند و همچنین، دستورات، تدابیر و رهنمود‌های ایشان به فرماندهان نیروهای مسلح و مسئولان نظام، علاوه‌بر قوت قلب، تقویت انگیزه و استقامت و ثبات قدم، در سخت‌ترین شرایط راهگشا و موجب حل شدن مشکلات می‌شد.
«وحدت» یکی از دیگر از ابعاد مهم رهبری امام خمینی (ره) در دفاع مقدس بود؛ ایشان بین نیروهای مسلح و همه مسئولین و مردم وحدت ایجاد کرده و همین «وحدت»، یکی از عوامل بزرگ پیروزی‌های رزمندگان عزیز در جبهه‌ها شد.
از سویی دیگر، حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در جبهه‌های جنگ و پشتیبانی از رزمندگان و همین‌طور نمایندگی آن حضرت از امام در شورای عالی دفاع، آن هم در شرایطی که بنی‌صدر فرماندهی جنگ را در اختیار داشت و مشکلاتی که برای فرماندهان و رزمندگان ایجاد کرده بود، جلوه‌ای دیگر از نقش روحانیت در دفاع مقدس است.
همین‌طور فرماندهی جنگ به وسیله مرحوم آیت‌الله «هاشمی رفسنجانی» که با پیشنهاد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و ابلاغ حضرت امام خمینی (ره) تحقق یافت و نیز نقش مدیریتی نمایندگان حضرت امام (ره) در نیروهای مسلح، قرارگاه‌ها و ستاد‌های پشتیبانی از جنگ و پذیرش فرماندهی برخی از قرارگاه‌ها و یگان‌های رزمی به وسیله روحانیون و حوزویان، از دیگر ابعاد نقش مدیریتی این قشر عظیم در دفاع مقدس است که در این راستا، می‌توان به شخصیت‌هایی مانند شهید آیت‌الله محلاتی، شهید حجت‌الاسلام میثمی، شهید حجت‌الاسلام ردانی‌پور و... اشاره کرد.
۲. ترغیب و دعوت دیگران
مردم متدین و خدامحور، همیشه وظایف و تکالیف شرعی خود را از زبان روحانیت دریافت می‌کنند؛ بنابراین یکی از رسالت‌ها و وظایف بزرگ روحانیت در دوران دفاع مقدس، ترغیب، تحریض و دعوت مردم برای حضور در میادین جنگ و امتثال امر امام خمینی (ره) بود؛ همان نقشی که خدا در قرآن کریم، رسول خود را به آن امر کرده و آنان این رسالت را از پیامبر اکرم (ص) به ارث برده بردند؛ «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ - ای رسول! مومنان را به جنگ ترغیب کن» [3].
بنابراین، مساجد در طول هشت سال دفاع مقدس، به برکت حضور و محوریت روحانیت، به مراکزی برای ثبت‌نام، سازماندهی و اعزام نیروهای مردمی در جبهه‌ها و همین‌طور سنگر‌هایی برای پشتیبانی از رزمندگان در آمده و اصلی‌ترین محل بسیج مردمی به حساب آمدند.
همچنین، روحانیت بیدار و انقلابی ما از خطبه‌های نماز جمعه و سخنرانی‌های مستمر در مساجد، مجالس عزاداری و سوگواری ائمه معصومین (ع) و دیگر فرصت‌ها، برای تشویق و ترغیب مردم به حضور در میدان‌های نبرد و انجام مهم‌ترین تکلیف دینی بهره‌برداری کردند؛ همان‌طور که در همه حرکت‌های مردمی، این روحانیت و مساجد بودند که مردم را بسیج کرده و به حرکت انقلابی فراخوانده و هدایت کردند.
از سویی دیگر، وقتی دشمن خود را از رویارویی با رزمندگان ناتوان دید و تجاوز به شهر‌ها و مناطق مسکونی را شدت بخشید، این روحانیت بودند که مردم را به صبر و استقامت فراخواندند، توطئه‌های دشمنان را خنثی و این تهدید را به فرصتی برای خشم و حرکت انقلابی بیشتر مردمی تبدیل کردند.
۳. تقویت ایمان و قدرت معنوی رزمندگان
اساسی‌ترین و برجسته‌ترین عامل استقامت، موفقیت و پیروزی‌های بزرگ و شگفت‌آور رزمندگان، در نبرد نامتقارن با دشمنی که به انواع سلاح‌ها و امکانات جنگی مجهز بود، چیزی نبود جز نیروی «ایمان»، «ارزش‌های معنوی» و «تکلیف‌محوری» مجاهدان راه خدا در جبهه حق؛ ایمانی که همراه با «استقامت»، به سلاح و عاملی برای نابودی تمامی طراحی‌ها و سلاح‌های دشمنان تبدیل شد و پیشروی بزرگی را برای ایران اسلامی فراهم ساخت.
در این راستا، روحانیت به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین تکالیف خود، در تقویت بنیه ایمانی و ارزشی جامعه و نیز استقامت و سنگرنشینی مردم برای دفاع از انقلاب و نظام اسلامی، نقش محوری و چه‌بسا منحصر به فرد ایفا کرد. برای نمونه؛ شهید «میثمی» عامل ایمان و معنویت را در جنگ، این‌گونه ترسیم کرد که: «توان ما به میزان امکانات در دست ما نیست؛ توان ما به میزان اتصال ما به خداست».
از راست ردیف اول (نفر چهارم مرحوم آیت‌الله نجومی - نفر پنجم آیت‌الله موحدی کرمانی - نفر ششم پاسدار محسن رضایی)
امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) نیز در این زمینه فرموده‌اند: «یکی از شما روحانیون گاهی یک لشکری را به جهاد و سلاح معنوی مجهز می‌کند؛ جبهه‌های ما امتیازش بر همه جبهه‌های عالم، این است که محراب عبادت است و در آن معنویت وجود دارد. جبهه ما فقط جنبه رزم نیست، جبهه دعا و راز و نیاز و ذکر و حال است. این بچه‌ها را می‌بینید که وقتی می‌روند و می‌آیند، چقدر منور می‌شوند، این با حضور شما تامین خواهد شد، شما که به آن‌جا بروید، مردم را ملکوتی و الهی می‌کنید».
۴. جبهه جنگ و حضور روحانیت
حضور گسترده روحانیون در جبهه‌ها، از علمای عظام و شخصیت‌هایی مانند حضرت آیت‌الله «خامنه‌ای»، آیت‌الله «بهاءالدینی»، شهید حجت‌الاسلام «شاه‌آبادی»، شهید حجت‌الاسلام «اشرفی اصفهانی»، شهید آیت‌الله «مدنی»، آیت‌الله «میرزا آقا جواد تهرانی»، آیت‌الله «صدرالدین حائری»، آیت‌الله «مشکینی» و... گرفته تا طلاب روحانیون تبلیغی رزمی، همگی حقانیت این عمل مقدس و مشروعیت و اولویت این تکلیف الهی را تقویت نموده و رزمندگان را در راهی که انتخاب کردند، قوت قلب، اطمینان و استقامت بیشتری بخشیده و عزم آن‌ها را برای دفاع راسخ‌تر کرده و مانع تأثیر وسوسه‌های شیطانی و القای شبهات دشمنان مکار و یا دوستان نادان و منفعل شدند.
از چپ (نفر اول شهید حجت‌الاسلام فضل‌الله محلاتی - نفر دوم شهید حجت‌الاسلام عبدالله میثمی)
۵. ترویج ارزش‌های اخلاقی و آموزش دینی
یگان‌های رزمی، همیشه دارای وضعیت یکسانی نبودند؛ یعنی این‌گونه نبود که همیشه مشغول عملیات و درگیری باشند؛ بنابراین ضرورت داشت تا گاهی رزمندگان در یگان‌های رزم منتظر فرصت و تدبیر فرماندهان بمانند تا در خطوط اول یا عملیات‌ها حضور یابند؛ البته چنین انتظاری برای مشتاقان جهاد در راه خدا آسان نبود و لازم بود تا این وضعیت به‌گونه‌ای مدیریت شود که ضمن حفظ و افزایش توان رزمی رزمندگان، آن‌ها گرفتار خستگی نشده و احساس بیهودگی نکنند؛ بنابراین در چنین وضعیتی، روحانیون بیشترین نقش و وظیفه خود را ایفا می‌کردند و با برگزاری کلاس‌های آموزشی و جلسات معنوی و ارتباط صمیمی و فردی با رزمندگان، ضمن پر کردن اوقات فراغت آن‌ها، نسبت به ارتقاء سطح علمی و معنوی رزمندگان اهتمام می‌ورزیدند.
به تعبیر زیبای امام خامنه‌ای (مدطله‌العالی): «جبهه جنگ، جای تربیت اخلاقی است؛ مردم به جبهه جنگ که مثل یک کارخانه است، سرازیر شده‌اند. در پایبندی می‌شود مردم را ساخت. بهترین نوع ساختن با عمل است. پس روحانی که در جبهه است، اگر بتواند با عمل خود، اخلاق را تعلیم دهد و بیاموزاند، استکبار نمی‌تواند کاری کند؛ چون فضا و محیط، مناسب و خوب است. بهترین جا برای ساختن اخلاق مردم آن‌جاست. صبر، ایثار، عدم اعتنا به شهوات، عدم تقید و پایبندی به شناخته شدن، اجتناب از خودنمایی، عُجب و ریا، تکبر، حسد، بخل، حرص و زیاده‌خواهی بر دیگران، جای اصلیش آن‌جاست...».
حضور حجت‌الاسلام قرائتی در میان رزمندگان
۶. حفظ روحیه جهادی در جامعه
تأکید حضرت امام خمینی (ره) و دیگر رهبران و مدیران عالی‌رتبه کشور، این بود که در دوران دفاع مقدس، مهم‌ترین مسئله کشور و اساسی‌ترین دغدغه مسئولین و مردم، حفظ روحیه انقلابی و جهادی و اولویت دادن به جنگ و دفع تجاوز دشمن باشد و هیچ موضوع و مسئله نتواند آن را تحت‌الشعاع قرار داده، ذهن و توجه مردم را از آن باز دارد؛ و به حق روحانیون عزیز در اجتماعات مذهبی و مراسم مختلف، در حفظ و استمرار و روحیه جهادی و سلحشوری و آمادگی همراه با بصیرت مردم بسیار موثر و نقش‌آفرین بودند. در این راستا، مردم به هر مسجد و یا مرکز مذهبی که روحانی‌ای مدیریت آن را در دست داشت، وارد شده و به هر خطبه یا سخنرانی که از آن‌ها گوش فرا می‌دادند، رنگ و بوی جبهه و اهمیت دفاع مقدس را درک می‌کردند و حقیقتاً همه ایران جبهه و همه مردم خود را در سنگر می‌یافتند و روحیه شهادت‌طلبی و ایثار، همگان را فراگرفته بود.
۷. پشتیبانی از دفاع مقدس
اداره و تأمین نیاز‌های دفاع و جنگی، بدون کمک و پشتیبانی معنوی، مادی و مالی مردم امکان نداشت؛ بنابراین روحانیون در ترغیب و تشویق مردم برای کمک و ایثار مال و تهیه امکانات مورد نیاز رزمندگان، دارای نقش تعیین‌کننده بودند؛ چنان‌که در مدیریت این کار و نظارت بر جمع‌آوری کمک‌های مردمی و نیز رساندن آن به جبهه‌ها، روحانیون با احساس مسئولیت و وظیفه، جهادی بزرگ را انجام می‌دادند. در این راستا، کاروان‌های بزرگی از شهر‌ها و مناطق مختلف، به‌وسیله و مدیریت روحانیون راه‌اندازی می‌شد و با این کار، علاوه‌بر تأمین نیاز‌های تدارکاتی، همراهی، همدلی، حمایت و پشتیبانی مردم از رزمندگان، به نمایش گذاشته می‌شد.
۸. پیشتازی در جهاد و شهادت
نقش روحانیون در دفاع مقدس به ترغیب و تشویق دیگران و آماده ساختن مردم برای جهاد و مبارزه محدود نمی‌شود؛ بلکه آن‌ها در میدان مجاهدت، شهادت‌طلبی و ایثار، پیشتاز دیگران بوده و سلاح بر دوش، در خط مقدم و در عملیات‌ها حضور یافته و با عشق و شوق به شهادت، صحنه‌های زیبا و عظیمی را خلق کردند.
طلاب تبلیغی - رزمی و یا به تعبیر صحیح‌تر، رزمی - تبلیغی، در یگان‌های رزم، زینت‌بخش گردان‌های خط‌شکن و دفع‌کننده پاتک‌های سنگین دشمن بودند و هر لشکر و یگانی که یکی از این افراد بیشتر در اختیار داشت، با قدرت افزون‌تری به انجام عملیات اقدام می‌کرد.
۹. حفظ نیروها بعد از عملیات و کمک به فرماندهان
یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فرماندهان جنگ و یگان‌های رزم، این بود که بعد از عملیات چگونه انگیزه و شوق رزمندگان را حفظ و یگان‌های خود را برای عملیات‌های بعدی بازسازی و آماده کنند؛ مخصوصاً اگر عملیات بعدی یا مرحله بعد نزدیک بود؛ بنابراین روحانیون در این زمان، با راهنمایی رزمندگان و فرماندهان، آن‌ها را بدون مشکل و مانعی برای انجام عملیات بعدی نصرت می‌کردند.
۱۰. نقش روحانیون در در دوران اسارت
یکی از جلوه‌های بسیار زیبای نقش‌آفرینی روحانیون، نقشی بود که آنان در بین رزمندگان گرفتار در اردوگاه‌های دشمن و دوران اسارت داشتند؛ آن‌ها از یک طرف، با حفظ روحیه انقلابی و دینی مانع آسیب دیدن روحیه رزمندگان و خدشه‌دار شدن قدرت مقاومت آنان شده و از طرفی دیگر، از این فرصت برای ارتقاء سطح علمی و دینی این عزیزان بیشترین بهره را بردند.
آن‌چه آزادگان عزیز ما از ابوترابی‌ها و روحانیون آزاده و خاطرات فراوان و شگفت‌آوری که آن‌ها نقل می‌کنند، خود نیازمند یک تحقیق و بررسی مستقل است که به‌حمدالله تا حدودی انجام گرفته است.
مرحوم حجت‌الاسلام سید علی‌اکبر ابوترابی‌فرد
منابع:
[۱] برگرفته از بیانات امام خامنه‌ای - آئین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس - ۹۹/۰۶/۳۱
[۲] برگرفته از بیانات امام خامنه‌ای - آئین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس - ۹۹/۰۶/۳۱
[۳] آیه ۶۵ سوره انفال
انتهای پیام/ 113
