به گزارش خبرنگار دفا‌ع‌پرس از بوشهر، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را باید واجد خصوصیاتی منحصر به فرد دانست، شناخت خصوصیات و ویژگی‌های حاکم بر فضای کلی نبرد به طور عام، از یک سو و شناخت اصول و مبانی حاکم بر فضای مهندسی جنگ به طور خاص، از سوی دیگر دارای اهمیت ویژه است.
ارتش متجاوز بعثی در نخستین روزهای هجوم موفق به اشغال بخش وسیعی از اراضی میهن اسلامی شد؛ اما پس از گذشت زمانی کوتاه و با حضور نیروهای مردمی به همراه نیروهای مسلح در صحنه‌های دفاع مقدس در مراحل اولیه هجوم متوقف شد.
پس از مواجهه با مقاومت، قوای مهاجم در پی تثبیت اراضی اشغالی بر آمد و با بهره‌گیری از موانع طبیعی و ایجاد موانع مصنوعی و با به کارگیری تجهیزات مهندسی پیشرفته، به تقویت روز افزون مواضع دفاعی اقدام کرد.
از این پس رزمندگان با هدف دفع تجاوز، بیرون راندن مهاجمان از خاک جمهوری اسلامی، باز پس‌گیری مناطق اشغالی و تضمین و تثبیت استقلال سیاسی وارد عمل شدند.
در یک جمع بندی کلی می‌توان گفت، نیروهای مسلح، یک تجربه تاریخی، آرمانی، علمی و عملی را در کلیتی به نام دفاع مقدس به نمایش گذاشتند، تجربه‌ای که واجد خصوصیات و جنگی انقلابی بود و توسط ارتشی انقلابی به آرمانی متولد شده و به منصه ظهور رسید.
اصول و مبانی حاكم بر عرصه‌های دفاع مقدس را می‌توان در برخی از خصوصیات و ویژگی‌هایی که هم زمان در کلیت سازمان رزم دفاع مقدس در ابعاد گوناگون رزمی، علمی و مهندسی متبلور بوده است مشاهده کرد.
اولین ویژگی یا اصل حاکم بر نبرد در کلیت دفاع مقدس، نهادینه کردن ابتکار، خلاقیت و رقابت برای ارائه طرح‌های مبتکرانه در ابعاد طرح ریزی های تاکتیکی با استراتژیکی بوده است.
پویایی دومین ویژگی با اصول حاکم بر سازمان اداره نبرد، انجام مأموریت همزمان دفاع سازماندهی و توسعه بود، حفاظت و غافلگیری استراتژیک شعار دفاع مقدس با تمام ابعاد آن در همه عرصه‌ها به ویژه اقدامات مهندسی در طول جنگ تحمیلی بود.
سیر تکامل مهندسی جنگ و نقش آن در دفاع مقدس، برخورداری از ماهیتی آرمانی و انقلابی بود؛ لذا استراتژی آن نیز با استراتژی دشمن و استراتژی جنگ های مشابه کاملا متفاوت بود.
براساس شواهد مهندسی رزمی در مراحل مختلف دفاع مقدس چنان‌که از اسناد موجود بر می آید دارای نقش مؤثر بوده است؛ لیکن این نقش به تناسب شرایط نبرد دارای شدت و ضعف بود.
به طورکلی و بدون توجه به برخی استثناها، مهندسی نیروهای مسلح تا قبل از انقلاب به عنوان یک امر فرعی محسوب می‌شد و در حاشیه آتش توپخانه و تانک، پیاده نظام و سواره نظام اجرای ماموریت می کرد.
در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران جایگاه مهندسی رزم در نیروهای مسلح به تبع شرایط خاص جنگ تغییر کرد و در تمامی مراحل نبرد شامل مراحل ابتدایی و انجام اقدامات اولیه تا ساخت سنگر احداث خاکریز و جاده و ساخت پل نظایر آن دارای نقشی فعال و تعیین کننده شد.
مهندسی رزم دارای کارکرد چند منظوره و چندگانه گردید که می توانسته با قابلیت‌های انعطاف پذیر در هر صحنه حاضر و به تناسب شرایط آن به نیازمندی ها پاسخ درخور ارائه کند.
به این ترتیب به رغم نبود تجربه کافی در این زمینه، محدودیت‌های سخت افزاری و فقدان سازمان مناسب مهندسی جنگ توانسته سیر سعودی و پیشرفت خود را به موازات مراحل مختلف نبرد طی کرده و روز به روز دارای نقش فعال تر و حضوری مثمرثمرتر در عرصه‌های مختلف دفاع مقدس شود، به صورتی که توانست در برخی عملیات‌ها مانند «فتح المبين» همچون لشکرهای رزمی، دارای نقش تعیین کننده شود.
همچنین در بسیاری موارد دیگر نیز توانست خلأ ناشی از کمبود لشکرهای عملیاتی را جبران نموده و با در نقش خط شکن آنها اقدام کند، به علاوه اقدامات مهندسی می‌توانسته در مناطقی نقش عملیات فریب را ایفا کند و با انجام فعالیت‌هایی دشمن را به سوی دیگر و جبهه ای غیر واقعی متوجه سازد.
علاوه بر این‌ها مهندسی توانست در برخی از عمليات‌ها مانند «فتح المبين و والفجر ۸» به صورت یک عملیات پشتیبانی نیروهای رزمنده وارد عمل شده و مسئولیت انتقال و عبور از موانع سخت کوهستانی و آبی را بر عهده گیرد.
در یک رویکرد کلی فعالیت های مهندسی جنگ را می توان به دو بخش عمده مهندسی دفاع و مهندسی هجوم تقسیم نمود.
مهندسی دفاع به منظور فراهم کردن شرایط مناسب برای تأمین پشتیبانی‌های لازم و حمایت‌های فیزیکی در موقعیت‌های دفاعی جبهه‌های نبرد، از طر‌یق ایجاد دسترسی‌های مناسب و ساخت استحکامات لازم و مهندسی هجوم به منظور ایفای نیروهای عمل کننده عمل می‌کرد.
از منظر دیگر نقش مهندسی جنگ را می‌توان به سه مرحله مأموریت نقش مهندسی جنگ در قالب اقدامات قبل، اقدامات حین عملیات و اقدامات بعد از عملیات مهندسی تقسیم کرد.
اقدامات قبل جنگ از عملیات یا مهندسی آماده‌سازی که شامل احداث و ترمیم جاده‌های پشتیبانی، ساخت مواضع و سکوهای آتش، احداث استحکامات و ساخت بیمارستان های صحرایی، قرارگاه‌های عملیاتی، زاغه‌های مهمات و پیش‌بینی‌های لازم جهت مراحل بعدی عملیات مانند آمادگی نصب پل و عبور از کانال‌ها و موانع مصنوعی دشمن و نظایر آن است.
اقدامات حین عملیات با مهندسی رزمی که شامل اقداماتی از قبیل احداث معابر در میادین مین احداث شده دشمن، ایجاد موانع و مواضع تعجیلی و تأخیری در حرکت نیروها مانند خاکریز، جاده‌های موقتی پشت خطوط مقدم جبهه و احداث استحکامات در خط، احداث پل‌های عبور و نظایر آن است می‌توان اشاره کرد.
سومین ماموریت مهندسی جنگ اقدامات بعد از عملیات مهندسی پشتیبانی رزمی که شامل اقداماتی از قبیل تکمیل و تحکیم مواضع دفاعی، جاده‌ها، استحکامات با ایجاد موانع جدید و نظیر آن نام برد.
در واقع می‌توان سه نوع جنگ مهندسی در دفاع مقدس با عنوان جنگ مهندسی با مهندسی دشمن، جنگ مهندسی با موانع طبیعی و ساخت استحکامات و خطوط دفاعی متناسب با تعداد نیروها و سازمان رزم مقابله کننده با هجوم دشمن اشاره کرد.
جنگ مهندسی با مهندسی دشمن، شامل جنگ با موانع مصنوعی ایجاد شده توسط مهندسی جنگ دشمن و ایجاد تسهیلات معبور از زمین مسلح به انواع میادین مین، کانال، سیم خاردار، خاکریز، دژهای مستحکم و دیگر موانع گسترده‌ای دشمن، این نوع جنگ عمدتاً در وضعیت مهندسی هجوم و در شرایط حین و بعد از عملیات موضوعیت و عینیت می‌یابد.
جنگ مهندسی با موانع طبیعی، شامل فراهم ساختن شرایط عبور از این موانع یا در حیطه نیروهای خودی قرار دادن آنها، همچون عبور از ارتفاعات سخت و صعب‌العبور با باتلاق‌ها، نیزارها، بیابان‌های رملی یا ایجاد تسهیلات دفاعی در آن، این نوع جنگ می‌تواند در مهندسی دفاعی موضعیت و عینیت یابد.
ساخت استحکامات و خطوط دفاعی متناسب با تعداد نیروها و سازمان رزم مقابله کننده با هجوم دشمن یکی از مهمترین فرازهای تاریخی نظامی جنگ ۸ ساله به شمار می رود.
به عبارت دیگر ترکیب هماهنگی تعداد نیروهای رزمی با کمیت و کیفیت استحکامات خطوط دفاعی مورد توجه قرار می‌گرفت و هر یک از آنها می‌توانست خلأ وجودی عامل دیگر را مرتفع سازد.
در حقیقت هر یک از این دو عامل مکمل دیگری به شمار می‌رفت، در این حالت قدرت دفاعی خطوط مقدم افزایش می‌یافت و از همین رو به نظر می‌رسد در طرح‌ریزی آمایش دفاعی مناطق مرزی باید میان میزان حضور جمعیت مرز‌نشین و نحوه آرایش استحکامات دفاعی این مناطق تناسب و ترکیب متعادلی بر قرار کرد.
همان‌طور که مشاهده می‌شود اقدامات و فعالیت‌های مهندسی جنگ در شرایط بحرانی در درگیری صحنه‌های نبرد قابل فهم است، وجود مهندسی جنگ در بسیاری موارد به دليل غير قابل پیش‌بینی بودن محیط از نظر زمان و مکان و امکانات در اختیار طرف مقابل است.
این در حالی است که تعدد بروز حوادث غیرمترقبه ناشی از تغییر تاکتیک نبرد خودی با دشمن و تغییر در پیش فرض‌های عملیات‌ها نیز موجب تغییرات اساسی در انجام فعالیت‌های آن می‌شود به این دلیل و نیز قابلیت تغییر و انعطاف در زمان اندک مطابق با شرایط و مقنیات عملیات، مهندسی جنگ اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
اقدامات مهندسی جنگ در شرایطی که امکان بهره‌گیری همزمان از عوامل طبیعی و مصنوعی در برقراری خطوط دفاعی وجود داشته باشد و نسبت به شرایط مشابه که هر یک از این عواملی به تنهایی به کار گرفته می‌شود مؤثرتر و قابل اطمینان‌تر باشد.
از این جهت به نظر می رسد تركيب و تلفيق هماهنگ و متناسب عوامل فوق با یکدیگر باعث افزایش قدرت دفاعی و پایداری مناطق مرزی شده و موجب ایجاد پراکندگی در نیروهای دشمن هنگام حمله به این مناطق می‌شود. لذا شناسایی دقیق این مناطق از نقطه نظر عوامل طبیعی و جغرافیایی و همچنین قابلیت‌های اجرایی و ایجاد عوامل مصنوعی حائز اهمیت است.
برخی از اقدامات مهندسی جنگ به ویژه شبکه های ارتباطی و خطوط جادوانی که در زمان جنگ احداث می شود، بعد از پایان جنگ نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
به این منظور در برنامه ریزی و طرح ریزی آمایش دفاعی مناطق مرزی مناسب است به این امر توجه ویژه شود که پیش‌بینی‌های مهندسی به صورت دو منظوره انجام گیرد، به گونه‌ای که حتی المقدور امکان بهره‌برداری دو زمانه، جنگ و صلح از آنها فراهم شود.
طراحان و مجریان، این وضعیت را نسبت به شرایطی که صرفا استحکام مورد توجه قرار گیرد ترجیح می‌دادند، به این ترتیب به نظر می‌رسد ساخت مجتمع‌های زیستی مرزی و اصولا هرگونه تأسیسات کالبدی در این مناطق می‌تواند با توجه به این دو خصوصیت یعنی مستحکم مقاوم، سبز و خرم، زیبا و یا به عبارت دیگر پایدار، قابل دفاع و آباد طراحی و اجرا شود.
به عبارت دیگر مهندسی جنگ بر خلاف مهندسی غیر نظامی که دارای ماهیتی ایستا و شرایط ثابت و قابل پیش‌بینی است در بیشتر موارد دارای ماشینی پویا، شرایط غير ثابت و غیر قابل پیش‌بینی است.
برخی از درس‌ها و تجربه‌های آموختنی مهندسی جنگ برای آمایش دفاعی مناطق مرزی تجربیات مهندسی جنگ در هشت سال دفاع مقدس و درس‌های حاصل از آن می تواند تاثیرات و تحولات قابل توجهی در عرصه طرح‌ریزی و برنامه‌ریزی دفاعی داشته باشد.
در اینجا می‌توان به این نتیجه رسید که مهندسی جنگ نقش تعیین کننده‌ای در پیروزی‌های رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس داشته است به گونه‌ای که حتی در برخی مواقع، عملیات مهندسی کمبود لشکرهای عملیاتی را جبران و تمام ترفندها و نقشه‌های دشمنان را خنثی می‌کرده است.
انتهای پیام/
