مفهوم واقعی «هنر انقلاب اسلامی» در جامعه جا نیافتاده است/ هنرمند انقلابی باید پابه‌پای انقلاب حرکت و رشد کند
به گزارش دفاع‌پرس از یزد، «هنر انقلاب اسلامی، هنر عجین ساختن احساس، عقل و بصیرت دینی در جلوه دادن یا ملموس ساختن ارزش‌ها و آرمان‌های جاودانه و رو به تکامل انقلاب اسلامی است»، این را «جلال توکلی» نویسنده یزدی می‌گوید، نویسنده‌ای که تألیف کتاب‌هایی نظیر» «ریاح» (نخستین رمان فارسی با موضوع فلسطین)، «پایان یک نقش»، «حام»، «عمو صیاد»، «آن خال»، «گوهر عمر»، «چشم‌ها، آن چشم‌ها» و «بال‌های زخمی» را در کارنامه خود دارد.
وی همچنین معتقد است: هنرمند آگاه، متعهد، خودساخته و بصیر انقلاب اسلامی در گام دوم انقلاب، پا به پای انقلاب در رشد و حرکت است و با پایبندی و وفاداری به آرمان‌ها و ارزش‌ها در مسیر شکوفایی و تعالی «هنر انقلاب اسلامی» گام بر می‌دارد و می‌کوشد به مقصد آرمانی انقلاب اسلامی؛ یعنی عدالت‌خواهی و زمینه‌سازی برای ظهور منجی عالم بشریت نزدیک شود.
آن‌چه در ادامه می‌خوانید، ماحصل گفت‌وگوی حوزه هنری استان یزد با «جلال توکلی» به‌مناسبت هفته «هنر انقلاب اسلامی» است.
دفاع‌پرس: چه تعریفی از «هنر متعهد» دارید و آیا «هنر انقلاب اسلامی» شاخصه‌هایی دارد که آن را از دیگر هنر‌ها متمایز کند؟
«هنر متعهد» در معنای کلی آن، اشاره به کارکرد‌های اجتماعی و سیاسی هنر -خواه در یک جامعه مثلاً سکولار- دارد. صفت «متعهد» به معنای الزام و قیدی است که هنر را در مسیر بازنمایی محتوایی خارج از خود هنر -هرچند غیراسلامی- قرار می‌دهد؛ اما هنر انقلاب اسلامی با مرزبندی واضح‌تر با سایر تعاریف و برداشت‌ها که گاه دستاویز مغرضان و سفسطه‌گران می‌شود، بدون هیچ ملاحظات سیاسی یا حزبی، ما را به مقصود خواهد رساند.
همچنین؛ انقلاب یعنی تبدیل و تبدل درونی یا بیرونی. تحولی در درون فرد و افراد یک جامعه و یا در ساختار‌های سیاسی و به تبع آن ساختار‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری آن جامعه و حرکت به سمت یک هدف مشخصِ اگرچه آرمانی؛ ولی در دو حیطه تعلقات نفسانی یا وارستگی‌های روحانی؛ اما وقتی پسوند «اسلامی» را به این واژه اضافه می‌کنیم و می‌گوییم «انقلاب اسلامی»، معنایی عمیق و هویتی بکر به آن می‌دهیم که نیاز به واکاوی، تعمق و مطالعه بیشتری دارد و چیزی که انقلاب اسلامی ایران را از سایر انقلاب‌ها، و رهبران عدالت‌جو و حقیقت‌جوی آن را از سایر افراد انقلابی و مبارز در جهان متمایز می‌کند، حرکت از حضیض ذلت و بردگی شیطان، به‌سمت سعادت و بندگی خدا و قرب‌الی‌الله، در دو بُعد «درونی» و «بیرونی» یا «فردی» و «اجتماعی» است.
«هنر انقلاب اسلامی» زاییده همین تحول و تعالی است، اگرچه ریشه‌هایی عمیق در تاریخ خون‌بار سال‌های پیش از انقلاب و روز‌های مبارزه با رژیم شیطانی ستم‌شاهی هم دارد؛ بنابراین محصور کردن این هنر الهی و ملکوتی که هرگز مبانی، فلسفه و آبشخورش آن از پیکره انقلاب اسلامی و اسلام ناب محمدی (ص) جدا نیست، در چارچوب تعاریف، سخت است؛ پس شاید به اجمال بتوان گفت که «هنر انقلاب اسلامی، هنر عجین‌ساختن احساس، عقل و بصیرت دینی در جلوه دادن یا ملموس ساختن ارزش‌ها و آرمان‌های جاودانه و رو به تکامل انقلاب اسلامی است».
نکته بسیار مهم دیگری که در «هنر انقلاب اسلامی» نباید از آن غافل ماند، رشد، پویایی و حرکت به سمت کمال مطلق است. رسیدن به غایت آمال و آرزوی مستضعفان و پابرهنگان، آن‌هم بی‌هراس از انگ «شعارگرایی» که سال‌هاست عده‌ای عامداً یا سهواً هنرمند انقلاب اسلامی را از آن می‌ترسانند. به قول یکی از اساتید داستان‌نویسی: «گاهی ترس از مثلاً شعاری نوشتن، از خود شعاری نوشتن مخرب‌تر است.»؛ پس این‌گونه نیست که هنرمند آگاه، متعهد، خودساخته و بصیر انقلاب اسلامی، چشم بر روی حقایق و نیاز‌های روز جامعه ببندد و در تاریخ و گذشته خود درجا بزند، یا در یک مقطع از زمان منجمد شود؛ بلکه با تمام وجود می‌کوشد که به مقصد آرمانی انقلاب اسلامی؛ یعنی عدالت‌خواهی و زمینه‌سازی برای ظهور منجی عالم بشریت (عج) و سپردن پرچم انقلاب به دست صاحب اصلی‌اش، نزدیک شود.
دفاع‌پرس: ویژگی‌های هنرمندان متعهد و انقلابی چیست؟
با تعاریفی که از ماهیت و آرمان‌های انقلاب اسلامی و به تبع آن از هنر انقلاب اسلامی کردیم، هنرمند متعهد و انقلابی، هنرمندی به مفهوم واقعی پایبند به انقلاب اسلامی است که به تمام آن آرمان‌ها پایبند و وفادار بماند و آن‌ها را فدای مصلحت‌اندیشی‌ها یا قربانی منافع فردی یا حزبی خویش نکند. پابه‌پای انقلاب حرکت و رشد کند و خود را در یک مقطع از زمان یا در تاریخ محبوس نسازد و همیشه در نظر داشته باشد که در یک مقطع از زمان و در یک مکان، چه اتفاقی افتاد مهم است؛ اما آن‌چه که مهم‌تر است، این است که چرا آن اتفاق در آن مکان افتاد؟!
دفاع‌پرس: در گام دوم انقلاب، هنرمندان چگونه می‌توانند به شکوفایی و تعالی «هنر انقلاب اسلامی» کمک کنند؟
در گام دوم انقلاب برای شکوفایی و تعالی هنر انقلاب اسلامی، با آن خصوصیاتی که برای هنرمند انقلاب اسلامی برشمردیم، وظیفه و تکلیف کاملاً مشخص است. پایبندی و وفاداری به آرمان‌های انقلاب اسلامی که دشمنان انقلاب سال‌هاست به یاری شبکه نفوذ داخلی، سعی دارند آن را تحریف کنند یا از ذهن مردم پاک کنند، به‌گونه‌ای که بعضی‌ها حتی دیگر تاب و تحمل شنیدن اصطلاح «انقلاب مستضعفین» را نداشته و یا «استکبارستیزی» را باور نداشته باشند. تئوری «استحاله نظام از درون» را که دهه ۷۰ در دستور کار سرویس‌های جاسوسی آمریکا و اسرائیل و انگلیس قرار گرفته بود، به خاطرتان هست؟!
دفاع‌پرس: بهترین و مؤثرترین دستاورد هفته هنر انقلاب اسلامی چه می‌تواند باشد؟
بهترین و مؤثرترین دستاورد هفته «هنر انقلاب اسلامی»، زنده نگه داشتن آرمان‌های انقلاب اسلامی بدون هیچ ملاحظات سیاسی یا مصلحت‌اندیشی‌های مخرب است. مجموعه ارزشمند «صحیفه نور» امام راحل و بیانات و روشنگری‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی)، چراغ راه مطمئنی است که باید همواره و در فراز و فرود‌های امروز جامعه، رو به سوی آن داشت.
دفاع‌پرس: به نظر شما رسالت هنر و هنرمندان در رابطه با تحقق شعار سال ۱۴۰۰ «تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» چیست؟
متأسفانه هنر در مفهوم کلی آن و بالطبع هنر انقلاب اسلامی در مفهوم خاص خود، سال‌هاست که پشت موانع جور واجور و گاه عجیب و غریب گیر افتاده است یا در جا می‌زند؛ در حوزه ادبیات داستانی می‌توان به این موانع اشاره کرد؛ هزینه‌های سرسام‌آور و کمرشکن چاپ و نشر، فرآیند بسیار کُند و حقیقتاً ملال‌آور چاپ و نشر و توزیع، تیراژ‌های پایین و حق‌التألیف‌های بسیار ناچیز که گاهی پرداختش تا یک‌سال هم طول می‌کشد و... با این وضعی که صنعت چاپ و نشر و تولید کتاب، خود دست به گریبان موانع متعدد است، نویسنده چگونه می‌تواند اثری خلق کند و در آن به حوزه‌های دیگر ورود پیدا کند و مثلاً از تولید پشتیبانی کند، یا موانع موجود را معرفی کند و راهکار دهد؟!
چاپ یک کتاب با تیراژ ۱۰۰۰ نسخه، آن هم بعد از گذشت یک‌سال خاک‌خوردن در صف انتشار، چه دردی را دوا خواهد کرد و چه مانعی را از سر راه بر خواهد داشت؟! با این رویه فکر می‌کنم ابتدا باید از هنر همیشه مظلوم این دیار پشتیبانی کرد و موانع مقابلش را برداشت. شاید یکی از راه‌کار‌های مؤثر در رفع این موانع، اولویت دادن به چاپ و نشر آثاری باشد که به موضوع شعار امسال ورود پیدا می‌کنند.
دفاع‌پرس: وظیفه هنرمندان بومی در انعکاس و معرفی ظرفیت‌های استان یزد چیست؟
تنوع فرهنگی، استعدادها، ظرایف و ظرفیت‌های جای‌جای جمهوری اسلامی ایران بر کسی پوشیده نیست و کاملاً شناخته شده است. سال‌هاست که به مناسبت‌های مختلف در محافل یا سمینار‌های رنگارنگ، به این ظرفیت‌ها اشاره شده است و خواهد شد و هر آن‌چه در این مجال گفته شود، تکرار مکررات خواهد بود؛ ولی آن چیزی که مهم است، به فعلیت رسیدن یا رساندن این قابلیت‌هاست. شکر خدا هنرمندان بومی نیز در پرداختن و معرفی این ظرفیت‌ها رو به پیش بوده و از آن استقبال کرده‌اند. وظایف کاملاً مشخص است و هنرمند بومی هم به اصطلاح پای کار است؛ ولی مسئله مهم حمایت مسئولین و پشتیبانی متولیان فرهنگی استان و رفع موانع موجود از پیش پای آن‌ها مطرح است که امیدوارم در سال «تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها» این امر تحقق یابد.
دفاع‌پرس: «هنر انقلاب اسلامی» تا چه اندازه توانسته است مفهوم واقعی خود را در جامعه گسترش دهد؟
فکر می‌کنم هنوز آن‌چنان که باید و شاید مفهوم واقعی «هنر انقلاب اسلامی» در جامعه و به‌خصوص در بین نسل جوان جامعه جا نیفتاده است! البته در این زمینه تلاش‌های ارزشمندی شده است؛ ولی هنر نیز مانند «اقتصاد» و «سیاست» از آفات تحریف آرمان‌های انقلاب اسلامی و استحاله مبانی فکری آن، توسط شبکه نفوذ یا برخی از متولیان عافیت‌طلب و گرفتار چرب و شیرین دنیا، به دور نمانده است و تا پیدا کردن جایگاهی در شأن انقلاب اسلامی، راهی دراز و صدالبته پُر مانع در پیش رو دارد.
به‌عنوان مثال، وقتی خط فکری و دید کلی برخی از سیاست‌مداران و دولت‌مردان این است که با تشکیل جمهوری اسلامی، کار خاتمه یافته و به جای صدور انقلاب اسلامی که یکی از وظایف اصلی «هنر انقلاب اسلامی» است، باید درون مرز‌های خود محصور بمانیم و به اصطلاح بر سری که درد نمی‌کند دستمال نبندیم و عده‌ای روشنفکرنما نیز آن را برای هنرمندان ما تئوریزه می‌کنند؛ این یعنی مانع‌تراشی و به بی‌راهه کشیدن «هنر انقلاب اسلامی». این در حالی است که ماهیت انقلاب اسلامی رشد، پویایی و حرکت به سمت کمال مطلق و جهانی شدن تا عصر ظهور است.
نکته‌ی مهم دیگر، برداشت غلط برخی از جریانات انقلابی از مفهوم «هنر انقلاب اسلامی» است! متأسفانه نگاه غالب آن‌ها به «هنر انقلاب اسلامی» یک نگاه تاریخی است. به این مفهوم که هنر انقلاب اسلامی، حتماً باید گوشه‌ای از تاریخ آن را به تصویر بکشد یا در حال و هوا و در زمان و مکان آن سال‌ها اتفاق بیفتد! که این صحیح نیست و همان در گذشته ماندن و درجا زدن است که قبلاً عرض کردم. مثلاً داستانی به‌عنوان داستان انقلاب پذیرفته می‌شود که حول و حوش خرداد سال ۱۳۴۲ تا بهمن سال ۱۳۵۷ شکل بگیرد. با این دید، جایگاه آرمان‌ها و مبانی همیشگی انقلاب، یعنی همان ارزش‌هایی که آن حرکت عظیم را به وجود آورد، کجاست؟! این می‌شود که بسیاری از آن شعارها، در حد شعاری انقلابی در زمان و مکانی مشخص باقی می‌مانند و کم‌کم به حاشیه رانده شده یا فراموش می‌شوند. مثل واژه «مستضعفین» که عامدانه و با اهداف مشخصی توسط جریانی خاص به «اقشار آسیب‌پذیر» یا «اقشار کم‌درآمد» تبدیل شد و...
پس باید همان‌طور که انقلاب اسلامی در جمهوری اسلامی محبوس نمی‌شود و با دیدی فرامرزی، به رشد و حرکت رو به جلوی خود در جهانِ به ستوه‌آمده از ظلم و ستم و در انتظار یک منجی، ادامه می‌دهد، «هنر انقلاب اسلامی» نیز فعال و پویا باقی بماند. با این تفاسیر در ابتدا باید این دید اصلاح شود. هنرمند و مخاطب باید به این باور برسند که پرداختن به ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی، اخلاق‌مداری، فرهنگ حماسه و ایثار و شهادت، مبارزه با صهیونیسم جهانی، نظام سرمایه‌داری و لیبرالیسم و... در یک اثر هنری -خواه در دهه‌ی ۹۰- به همان اندازه انقلابی است که یک اثر با نشان دادن برشی از تاریخ انقلاب در دهه ۴۰ یا ۵۰ انقلابی است.
من به‌عنوان نویسنده‌ای که بیش از نیمی از عمر هنری خود را صرف صهیونیسم‌شناسی و مبارزه با آن کرده و به‌حمدالله توفیق نوشتن رمان‌هایی را با این موضوع داشته‌ام، از اینکه جشنواره‌های داستان انقلاب، این‌گونه آثار را جزو داستان‌های انقلاب به حساب نمی‌آورند، افسوس می‌خورم. مگر نه اینکه یکی از اولین آرمان‌های انقلاب اسلامی، آزادی فلسطین از چنگال صهیونیسم جهانی بوده و هست؟! مگر نه اینکه یکی از اولین مسائلی که بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) به آن اشاره فرمودند، همین نکته مهم بود که: اسرائیل باید از صفحه‌ی روزگار محو شود؟! آن‌هم در شرایطی که خود جمهوری اسلامی ایران هنوز طفلی تازه متولدشده و نوپا بود؟!
دفاع‌پرس: آیا «هنر انقلاب اسلامی» مستقل از هنر‌های دیگر است؟
بله. «هنر انقلاب اسلامی» با آن تعاریف و آرمان‌هایی که برای انقلاب اسلامی بر شمردیم، هویتی مستقل و خاص خود دارد. مَشرب فکری و مبانی فلسفی «هنر انقلاب اسلامی» از آرمان‌ها و اهداف والای انقلاب اسلامی و اندیشه‌ها و تفکرات معمار بزرگ انقلاب حضرت امام خمینی (ره) و رهنمود‌ها و بیانات رهبر فرزانه انقلاب حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، تفکیک‌ناپذیر است.
در حقیقت هنر در انقلاب اسلامی محملی است برای ارائه یا ملموس کردن آن اهداف و آرمان‌های الهی که هدف آن چیزی نیست جز؛ رهایی انسان از قید و بند شیاطین انس و جن و رسیدن به مدینه فاضله عصر ظهور. پس هر آن‌چه که می‌توان برای انقلاب اسلامی به‌عنوان شاخص یا معیار بر شمرد، «هنر انقلاب اسلامی» را هم در بر خواهد گرفت و آن را همانند انقلاب اسلامی، متشخص و دارای هویتی جدا و منحصر به فرد خواهد بخشید.
انتهای پیام/
