هشت حوزهٔ اصلی پدافند غیر عامل در سال ۹۴؛ از پدافند سایبری و زیستی تا پدافند اقتصادی

به گزارش گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس، سردار سرتیپ غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل در اولین نشست تخصصی و آموزش پدافند غیرعامل استانها ویژه روسای ادارات، کارشناسان در حوزه سایبری، زیستی و فنی که در محل سازمان پدافند غیرعامل کشور برگزار شد، ضمن تبریک حلول ماه رجب و اعیاد این ماه گفت: این نشست بیشتر یک کارگاه آموزشی است و تلاش شده که در ۳ حوزه سایبری، زیستی و فنی مباحث را بهصورت کارگاهی و رو در رو آموزش دهد.

*توقع مقام معظم رهبری از پدافند غیرعامل

وی باغ اشاره به کلیات موضوع پدافند غیر عامل تصریح کرد: مقام معظم رهبری موضوع پدافند غیر عامل را به عنوان تعریف، همچنین اعلام انتظار مسئله بیان کرده و فرمودند «پدافند غیر عامل مثل مصونیت بخشی به بدن میباشد» در واقع پدافند غیر عامل و اقدامات آن را تشبیه کردند به مصون سازی بدن سپس توقع و انتظارشان را از موضوع مصونسازی اینگونه بیان داشتهاند که اگر دشمن اقدامی کند ضرب و زوری بزند و تلاش بکند، اتفاقی نیفتاده و اثری از خود بجای نگذارد، مثل کسی که علیه یک بیماری واکسن میزند واکسینه شده و اتفاقی رخ نخواهد داد، که این بیان هم انتظار است و هم به نوعی تعریف جدیدی از پدافند غیر عامل، در واقع پدافند غیر عامل به عنوان بیاثر کردن اثر تهدید بر کشور تعریف شده است.

*منشأ تهدید

وی در خصوص واژه تهدید اظهار داشت: تهدید در واقع منشا بیرونی دارد و در اختیار نبوده و میتوانیم فقط با آن مقابله کنیم، لذا یکی موضوع تهدید است و دیگری تهدید و اثر آنکه در واقع نتیجه جمع جبری تهدید و آسیبپذیریها میباشد، جمع جبری این دو، ما را یا به سمت پایداری ویا ناپایداری و تزلزل میبرد.

*دسته بندی تهدید

وی در خصوص اثر تهدید نیز عنوان کرد: باید دید تهدید چیست و چه اثری بر کشور میگذارد، تهدید معمولاً در ادبیات استراتژیک و علوم انسانی به ۲ دسته تقسیم میشود، تهدیدات طبیعی و غیر طبیعی یا انسان ساخت.

*تعداد تهدیدات طبیعی

جلالی ادامه داد: حدود ۴۹ تهدید طبیعی شناخته شد در دنیا هست که مجموعهای از ویژگیها را دارا میباشد، دومین تهدید، غیر طبیعی یا انسان ساخت میباشد یعنی منشا آن انسان است در تعریفی که از پدافند غیر عامل شده است در واقع موضوع پدافند غیر عامل تهدیداتی با منشا دشمن است منشا طبیعت را در قالب مدیریت بحران و حوادث طبیعی دنبال میکنند.

رئیس سازمان پدافند غیر عامل کشور تأکید کرد: باید اثر تهدیدات انسان ساخت را بر کشور کنترل، مدیریت و کاهش داده به سمت صفر میل داده و یا به صفر برسانیم.

*ویژگی تهدیدات طبیعی

وی افزود: تهدیدات طبیعی چند ویژگی دارد، اول اینکه منشا آن طبیعت است و نه انسان، وقتی که منشا طبیعت باشد ویژگیهایی پیدا میکند اول اینکه فعل و انفعالات طبیعی زمین محور کار میشود دوم اینکه در آن انگیزه دشمن و خصومت وجود ندارد سوم، تهدید و عنصر تشکیل دهنده تهدید، یک مفهوم ثابت است مثل زلزلهٔ نپال با زلزلهٔ ایران ماهیتاً فرقی نمیکند لذا یک ویژگی بسیار مؤثر است، تهدیدات طبیعی منشا آن ثابت ویا تغییرات بسیار کم و در حد صفر میباشد یعنی زلزلهٔ ۲۰۰ سال پیش و ۲۰ سال پیش تفاوتی نداشته و زیاد تغییر در آن اتفاق نمیافتد این به انسان کمک میکند که با استفاده از علوم و دانش تجربه بر این پدیده و حادثه غلبه کند و در واقع سعی کند با ابزار علمی و مهندسی این حادثه را مدیریت و کنترل کند وقتی این اتفاق میافتد علوم مهندسی، استاندارد و آیین نامه تولید میشود.

* نقش دانش، تکنولوژی و صنعت در تهدیدات انسان ساخت

جلالی بیان کرد: در تهدیدات انسان ساخت که موضوع پدافند غیر عامل است اولین نکته این است که منشا تهدید طبیعت نیست بلکه انسان است (یک فرد یا گروه، شهر و یا کشور) و از ابزار دانش و علم استفاده کرده، شمشیرش را تیزتر میکند و یا سپرش را قویتر، پس منشا تهدید انسان دانش و تکنولوژی و صنعت است حال سؤال این است که آیا این تهدیدات طبیعی یک مفهوم ثابت دارد، میبینید سلاحهای نظامی کارکردشان را از دست میدهند. مثلاً تانکهایی که اوایل دفاع مقدس از آنها استفاده میکردیم، الان در پادگانهای ارتش به عنوان ماکت استفاده میشود یعنی نماد نظامی است و دیگر قابلیت سلاح ندارد چرا؟ چون دانش بشری رشد کرده است و از این سلاح رد شده است، لذا سلاحها یک روز بهتر هستند و سلاح جنگ هستند و یک روز همان سلاح تبدیل میشود به اسباببازی بچهها، مثل شمشیر که یک روز سلاح جنگ بود به ابزار تشریفات و بازی تبدیل شده است. این نتیجهٔ این تأثیرات که منشا تهدید در اینجا انسان ساخت است و در این انسان ساخت بودن دانش، تکنولوژی و صنعت است که آن را افزایش میدهد.

* فناوری، فرصت یا تهدید

وی اظهار داشت: زمانی که در خصوص فناوری در موضوع تهدید صحبت میکنیم نباید هر فناوری را تهدید فرض کنیم، فناوریها هم فرصت هستند و هم تهدید، انسان عاقل کسی است که از فرصتهایش بهره برداری کند و با تهدیداتش مقابله، مثلاً فناوری سنجش از راه دور این امکان را میدهد که همه جای دنیا را کنترل کنیم و نظارت کنیم، این امکان را به چه کسی میدهد؟ به صاحب فناوری، یعنی صاحب فناوری تسلط و اشراف بر همه کشورها پیدا میکند و برای او قدرت، ثروت، امکان و فرصت تولید میکند ولی برای کشورهایی که تحت کنترل قرار میگیرند تهدید.

* استفادهٔ هوشمندانه از فناوری

جلالی افزود: فناوری فینفسه بد نیست ولی مالکیتش و نوع استفاده از آن میتواند فرصت و تهدید را در کنار هم ایجاد کند، استفادهٔ هوشمندانه از فناوریها یعنی اینکه هم تهدید آن را ببینیم و هم فرصت آن را، از فرصت آن بهرهبرداری کرده و با تهدید آن مقابله کنیم، همهٔ فناوریها اینگونه هستند چون علم و دانش محور کار است، آن ویژگی که در تهدیدات طبیعی وجود دارد در تهدیدات غیر طبیعی نیست.

* تهدید انسان ساخت، پویا علمی و دینامیک

رئیس سازمان پدافند غیر عامل کشور اضافه کرد: علم و دانش ثابت نمیماند چون انسان منشا است و باعث میشود که به سمت تسلط و اشراف بیشتر برود و از ابزار علم و دانشش استفاده کند و لذا موضوع تهدید انسان ساخت یک مفهوم و ماهیتی پویا علمی و دینامیک است، جنس این تهدید در واقع یک تهدید علمی و پویا میباشد وقتی که ماهیت تهدید فعالیت انسان ساخت شد چند مورد به وجود میآید. انسان فکر، انگیزه، اراده، حب و بغض دارد که در تهدیدات طبیعی اینها وجود ندارد.

* رویکرد در تهدیدات انسان ساخت

وی ادامه داد: در تهدیدات انسان ساخت دشمنی وجود دارد یعنی یک انسان یا یک کشور بر اساس تهدید میخواهد بر یک کشور دیگر غلبه کند دوم اینکه اراده وجود دارد یعنی به دنبال انگیزه، اراده به وجود میآید سوم اینکه فکر به دنبال دارد یعنی استراتژی، دکترین، تاکتیک، ساختار مدیریت و فرماندهی که در تهدیدات طبیعی نیست ولی اینجا وجود دارد، لذا وقتی تهدید غیر طبیعی شد دو مشکل ریشهای به وجود میآید اینکه تهدید ماهیتش علمی و دانشی و ثابت نیست دوم اینکه مفاهیم علوم انسانی از قبیل استراتژی، چگونه جنگیدن، دکترین، اصول بنیادین در جنگها و دفاع تاکتیک و روشهای کاربرد نیرو و تجهیزات، سلاح، ساختارها و امثالهم به وجود میآید، در این صورت وقتی بخواهیم تهدیدات انسان ساخت را مطالعه کنیم با دو مقوله مواجه هستیم یک مباحث علوم انسانی، دوم مباحث فنی اثر سلاح بر سازه، چون موضوع تهدیدات علمی، تکنولوژیک فناورانه و صنعتی است پس رویکرد نیز باید علمی فناورانه و صنعتی باشد.

* نگاه تخصصی به تهدیدات

جلالی در ادامه گفت: نگاه سنتی در بحث پدافند غیر عامل به تهدیدات یک نگاه تخصصی است چون تهدیدات در حال تغییر هستند و تکنولوژی محور، تغییرات سرعتش زیاد است، در واقع ماهیت و چارچوب تهدید ثابت نمیماند، تهدید امروز با تهدید چند سال پیش کاملاً متفاوت است در سالهای گذشته تهدیداصلی تهدید نظامی بود امروز ممکن است که تهدید نظامی تهدید اصلی نباشد و یا جزئی از تهدیدات و تهدیدات دیگری هم در کنار آن قرار گیرد مثلاً ۱۰ سال پیش تهدید سایبری نداشتیم اما امروز تا مرز جنگ سایبری حرکت کردهایم.

* سلاح زیستی و سلاح سایبری

وی عنوان کرد: وقتی تحول تهدید را کنترل میکنیم باید تهدید تخصصی هر حوزه را با نگاه تخصصی همان حوزه بشناسیم، در ۳ سال گذشته تلاش کردهایم که در حوزه زیستی سلاح زیستی و در حوزه سایبر، سلاح سایبری را تعریف کنیم و بگوییم جنس آن چیست، در حوزه زیستی سلاح یعنی مهندسی ژنتیک روی موجود زنده به سمتی که اهداف و کارکردهایی که شما از آن موجود زنده انتظار دارید ایفا کند، یعنی مهندسی ابولا و کرونا.

*نقش آزمایشگاه در تهدیدات زیستی

رئیس سازمان پدافند غیر عامل تصریح کرد: وقتی تهدید تخصصی میشود باید سلاحهای آن و ابزارهایش را بشناسیم مثلاً وقتی به آزمایشگاه زیستی نگاه میکنیم، نگاه به آزمایشگاه بخشی از سامانه فرماندهی و کنترل و بخشی از سامانهٔ رادار باشد، در زیستی تشخیص در آزمایشگاه صورت میگیرد اگر شبکهٔ آزمایشگاهی را توسعه دهیم در واقع شبکه رادار را توسعه دادهایم پس ادبیاتش کاملاً متفاوت میشود.

*گامهای تخصصی در پدافند غیر عامل

وی ادامه داد: پس گام اول در چارچوب پدافند غیر عامل این است که بتوانیم تهدید را تخصصی بشناسیم؛ گام دوم اینکه ادبیات علمی آن حوزه را مبنا قرار دهیم مثلاً اگر سایبری است فقط حرف سایبری زده شود و حرف نظامی نباشد؛ گام سوم این است که در پدافند غیر عامل یک مفاهیم کلی مثل مصونیت بخشی، آسیب ناپذیری و چرخه حیات وجود دارد، این مفاهیم را به حوزههای تخصصی مثل رصد و پایش تهدید در حوزهٔ بیولوژیک، شبکههای آزمایشگاهی، خانهٔ بهداشت، شبکه کنترل کردن و مانیتور کردن هر نوع حادثه در کشور انتقال دهیم.

* نگاه تخصصی پدافند غیر عامل به حوزههای تهدید

جلالی افزود: پس ژن دفاع یا ژن پدافند غیرعامل را بر بستر حوزهٔ تخصصی تهدید تزریق و تلفیق میکنیم و یک مفهوم جدید درست میکنیم این مفهوم جدید پدافند زیستی یا پدافند سایبری یا پدافند اقتصادی نام دارد، یعنی مفاهیم کلی را از بخش دفاع گرفته و تبدیل کردیم به مفاهیمی در حوزههای تخصصی، گام بعدی این است که از اعمال مستقیم ملاحظات نظامی بر آن حوزه پرهیز کنیم. ترکیبی که بهدست میآید میشود نگاه تخصصی پدافند غیرعامل در هر حوزه، وقتی این اتفاق بیفتد پدافند غیر عامل تبدیل میشود به پدافند غیر عامل تخصصی.

* رویکرد دفاع و پدافند در حوزههای تهدید

وی یادآور شد: سال گذشته که گزارش را به خدمت مقام معظم رهبری برای تصویب اساسنامه تقدیم کردیم، ذکر شد که تحولاتی اتفاق افتاده و تهدیدات تغییر کرده و تهدیداتی در حوزههای مختلف شکل گرفته است و لازم است نگاه تخصصی از پدافند غیر عامل داشته باشیم و برای هر حوزهای، رویکرد پدافند غیر عاملی خاص خود ارائه شود، مقام معظم رهبری فرمودند: «همین درست است»، یعنی این رویه را تأیید فرمودند، این رویکرد میگوید که متناسب با تغییر تهدید، باید رویکرد دفاع در برابر تهدید را دنبال کنیم. لذا مکلفیم پایش و مانیتورینگ دائمی در حوزهٔ تهدیدات داشته باشیم تغییرات را احصاء کرده، متناسب با تغییرات و تجزیه تحلیلهایی که انجام میشود بتوانیم رویکرد دفاع و پدافند در آن حوزه را طراحی و دنبال کنیم.

*هشت رویکرد پدافند تخصصی

وی کارگاههای آموزشی در این خصوص را کار لازم و واجبی دانست و گفت: بر اساس رویکرد پدافند تخصصی هشت رویکرد را در پدافند غیر عامل احصا کردیم:

 ۱- پدافند غیر عامل عمومی؛ یا همان رویکرد پدافند گذشته که مقاوم سازی در برابر تهدیدات نظامی است که یکسری اقدامات عمومی انجام میگیرد.

 ۲- پدافند سایبری؛ پدافند در فضای سایبر علیه تهدیدات عاملانهٔ واحدهای نظامی سایبری کشورها بر علیه کشور، امروزه کشورهای زیادی ارتش درست کرده که بر علیه اهداف استراتژیک سایبری کشورهای دیگر حمله کنند. منظور ازپدافند سایبری هر نوع هک و نفوذ نیست به تهدیدی گفته میشود که مقابله با دشمن سازمان یافته در حوزههای سایبری باشد.

 ۳- پدافند زیستی؛ که در ۶ حوزهٔ انسان، دام، غذا، آب آشامیدنی، محیط زیست و کشاورزی فعالیت میکند و تهدیدات عاملانه مهندسی شده و عمدی زیستی را بر علیه کشور مدیریت و کنترل میکند.

 ۴- پدافند پرتوی؛ در واقع دفاع و پدافند و صیانت از مردم در برابر هر نوع حادثهٔ هستهای است، این حادثهٔ هستهای میتواند نشت کارخانه باشد یا اقدام تروریستی گروهی در نزدیکی مراکز هستهای و میتواند تهدیدات هستهای باشد.

 ۵- پدافند شیمیایی؛ یعنی اینکه حوادث زیر ساختهای شیمیایی کشور را بتوانیم کنترل و مدیریت کنیم و در ساخت آنها نگاه مهندسی را اعمال کنیم به شکلی که بتوانیم آسیب پذیری را در ذات طرح کاهش دهیم.

 ۶- پدافند کالبدی یا فنی؛ در تدابیر مقام معظم رهبری بر این موضوع تاکید شده است، یعنی حذف اثر تهدید بر کالبد کشور کالبد یعنی همهٔ زیر ساختها، نیاز جدی داریم که مدلی از مهندسی را احصا کرده، بتواند گام به گام در دل اقدامات مهندسی کشور رشد کنیم و به سمت جلو حرکت کنیم نه اینکه به مانع تبدیل شود که جلوی کار را گرفته و به عنصر بیخاصیت و بدون تأثیر تبدیل شود. امروز میبینیم که انهدام زیر ساختهای یمن توسط عربستان یک مشکل جدی برای آنها ایجاد کرده است. از بین بردن زیر ساخت دو اثر دارد، اولاً فشار آنی به کشور وارد میکند مثل قطع آب و برق و گاز و ثانیاً تأثیر اقتصادی ثانویه نیز دارد که این زیر ساختها را باید در طول ۳۰ سال دوباره بسازند، عراقیها پس از جنگ خودشان گفتند که ۴۰ سال از ایران عقبتر هستیم یعنی ۴۰ سال باید صرف باز سازی زیر ساختهایشان کنند.

 در مباحث پدافند کالبدی با دو رویکرد باید کار انجام داد:

 یک رویکرد نگاه پدافند کالبدی بر